Περίδοτος

Κρύσταλλος ολιβίνη - περιδότου από το Ζαμπαργκάντ της Αιγύπτου.
Κρύσταλλος ολιβίνη - περιδότου από το Ζαμπαργκάντ της Αιγύπτου.

Περίδοτο (peridot), ενίοτε λέγεται και χρυσόλιθος (chrysolite), είναι το όνομα για τον ημιπολύτιμο λίθο που αποτελεί την καθαρή (διαυγή) ανοικτοπράσινη ποικιλία του ολιβίνη.

Πρόκειται για την ανωτέρας ποιότητας παραλλαγή συνήθως του φορστερίτη (στην ισόμορφη σειρά ολιβίνης φορστερίτη–φαϋαλίτη). Από τα δύο ακραία μέλη της ολιβίνης, ο φορστερίτης (μαγνησιούχος ολιβίνης) είναι πλούσιος σε μαγνήσιο (Mg) και ο φαϋαλίτης (σιδηρούχος ολιβίνης) είναι πλούσιος σε σίδηρο (Fe). Η σύσταση του περιδότου συνήθως είναι πιο κοντά στον φορστερίτη, αν και χρωματίζεται από τον σίδηρο. Καθώς αυξάνονται τα δισθενή ιόντα σιδήρου (Fe2+), στην δομική κατασκευή του ολιβίνη, το χρώμα μετατρέπεται σε πρασινωπό, ενώ καθώς αυξάνονται τα τρισθενή ιόντα σιδήρου (Fe3+) σε κιτρινωπό. Ο καλύτερος μακροσκοπικά χρωματισμός περιδότου έχει ποσοστό σιδήρου μικρότερο του 15% και περιέχει νικέλιο και χρώμιο ως ιχνοστοιχεία, που μπορεί επίσης να συμβάλλουν στο καλύτερο χρώμα περιδότου. Το κρυσταλλικό σύστημα του περιδότου είναι ορθορομβικό και έχει σκληρότητα από 6,5 έως 7 της κλίμακας Μος (με σκληρότητα Μος μικρότερη από 7 μπορεί να χαραχθεί από τον χαλαζία).

Το εκρηξιγενές πέτρωμα που περιέχει περίδοτο πάνω από 40% λέγεται περιδοτίτης.

Η αρχαιότερη τοποθεσία εξόρυξης μεγάλου κοιτάσματος ολιβίνης-περιδότου (λεγόταν τοπάζιος κατά τους επιστήμονες) θεωρείται ότι είναι το νησί Τοπάζιος στην Ερυθρά Θάλασσα, γνωστό πλέον ως Ζαμπαργκάντ ή Σεντ Τζον νήσος.[1][2][3][4] Σήμερα, μεγάλη ποσότητα περιδότου στη Γη εξορύσσεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Μιανμάρ, το Πακιστάν και τα Ιμαλάια.[5]

Μικροί κρυσταλλίτες (κόκκοι) περιδότου συχνά βρίσκονται σε πετρώματα βασάλτη.[6] Ανευρέθηκαν επίσης σε επίγεια κομμάτια μετεωριτών παλλασίτη, όπου εμπεριέχονται σε πλέγμα (matrix) σιδηρονικελίου. Το ημιπολύτιμο ορυκτό έχει ανιχνευθεί και στο έδαφος της Σελήνης και του Άρη.[7][8][9]

Μερικές φορές το περίδοτο δεν διακρίνεται εύκολα από άλλα παρόμοιου χρώματος ορυκτά, όπως το Σμαράγδι (διαφορετικές αποχρώσεις και υψηλότερη σκληρότητα), τον Απατίτη (πολύ πιο μαλακός), τον πράσινο Γρανάτη (χωρίς διπλή διάθλαση), τον πρἀσινο Τουρμαλίνη (έντονα πλειοχρωμικός), τον Μολδαβίτη (χωρίς διπλή διάθλαση) και το πράσινο Ζιρκόνιο (σημαντικά βαρύτερο).

Ετυμολογία

Η ετυμολογία της λέξης περίδοτο είναι ασαφής. Κατά μία εκδοχή, εικάζεται πως προέρχεται από την αραβική λέξη φαριντά (αραβικά: فريدة‎‎, farīda) που σημαίνει «μαργαριτάρι, πολύτιμo κόσμημα».[10] Κατά άλλη εκδοχή, προέρχεται μέσω της παλαιάς γαλλικής λέξης peridot, peritot (περιδό, περιτό) και μεσαιωνική λατινική peridotus (περιδότους) που είναι άγνωστης προέλευσης.[11]

Κατά τη διάρκεια των αιώνων, η λέξη «χρυσόλιθος» (χρυσή πέτρα) χρησιμοποιήθηκε για την ονομασία των ορυκτών που έχουν καθαρό, έντονο χρυσο-πρασινωπό χρώμα και υαλώδη λάμψη. Πρόκειται για διάφορα είδη ορυκτών, όπως το Περίδοτο, η Χρυσοβήρυλλος, ο Πρενίτης,[12] το Ζαφείρι, ο Τουρμαλίνης, το Χρυσοπράσιο, ο Σιτρίνης (ή κιτρίνης)[13] και ο Πρασεόλιθος.[14]

Με το όνομα χρυσόλιθος αναφέρεται από τους αρχαίους συγγραφείς και ο πολύτιμος λίθος Τόπαζος ή Τοπάζιον.[15][16][1] Πιθανότατα η συγκεκριμένη αναφορά συνδέεται με το Περίδοτο και όχι με το Τοπάζιο των σύγχρονων ορυκτολογών.[17][18]

Το όνομα Χρυσόλιθος (chrysolite) δεν υποδηλώνει πάντα το ημιπολύτιμο υλικό «περίδοτο».[19][20] Στην ελληνική αγορά, η ονομασία «χρυσόλιθος» αναφέρεται και σε μια ποιότητα ιριδίζοντος γυαλιού.[21]

Φωτοθήκη

  • Ένα δείγμα κρυστάλλου περιδότου από το Ζαμπαργκάντ της Αιγύπτου.
    Ένα δείγμα κρυστάλλου περιδότου από το Ζαμπαργκάντ της Αιγύπτου.
  • Κρύσταλλοι περιδότου από την Ινδιάνικη Αυτόνομη Περιοχή του Σαν Κάρλος Απάτσι (San Carlos Apache Indian Reservation) της Αριζόνας των Η.Π.Α.
    Κρύσταλλοι περιδότου από την Ινδιάνικη Αυτόνομη Περιοχή του Σαν Κάρλος Απάτσι (San Carlos Apache Indian Reservation) της Αριζόνας των Η.Π.Α.
  • Ένα θραύσμα μετεωρίτη παλλασίτη, ο οποίος έπεσε στο Εσκέλ της Αργεντινής, όπου διακρίνονται οι κοιλότητες των κιτρινο-πράσινων κρυστάλλων του ολιβίνη που εμπεριέχονται σε πλέγμα σιδηρο-νικελίου (Βασιλικό Μουσείο του Οντάριο, Τορόντο, Καναδάς).[22]
    Ένα θραύσμα μετεωρίτη παλλασίτη, ο οποίος έπεσε στο Εσκέλ της Αργεντινής, όπου διακρίνονται οι κοιλότητες των κιτρινο-πράσινων κρυστάλλων του ολιβίνη που εμπεριέχονται σε πλέγμα σιδηρο-νικελίου (Βασιλικό Μουσείο του Οντάριο, Τορόντο, Καναδάς).[22]
  • Κρύσταλλοι ολιβίνης - περιδότου μαζί με μικρούς κρυστάλλους πυροξενίου πάνω σε βασάλτη (φυσαλιδώδους υφής).
    Κρύσταλλοι ολιβίνης - περιδότου μαζί με μικρούς κρυστάλλους πυροξενίου πάνω σε βασάλτη (φυσαλιδώδους υφής).
  • Δείγματα λίθων περιδότου με ακατέργαστη όψη και ένα δείγμα κατόπιν επεξεργασιών βελτίωσης: κομμένο και γυαλισμένο.
    Δείγματα λίθων περιδότου με ακατέργαστη όψη και ένα δείγμα κατόπιν επεξεργασιών βελτίωσης: κομμένο και γυαλισμένο.
  • Λἰθος περιδότου με χρώμα ελαιοπράσινο, μετά το στάδιο της κοπής του, διαμορφωμένο σε σχήμα ορθογώνιο με έδρες γύρω από την άνω επιφάνεια (σχήμα κοπής Emerald cut, κοπή Σμαραγδιού).
    Λἰθος περιδότου με χρώμα ελαιοπράσινο, μετά το στάδιο της κοπής του, διαμορφωμένο σε σχήμα ορθογώνιο με έδρες γύρω από την άνω επιφάνεια (σχήμα κοπής Emerald cut, κοπή Σμαραγδιού).

Παραπομπές

  1. ↑ 1,0 1,1 Plin. Nat. 37.32.(8.)—TOPAZOS: TWO VARIETIES OF IT.
  2. ↑ «St John's Island, Red Sea Governorate, Egypt». mindat.org. 
  3. ↑ Becker, Jeffrey (9 Μαΐου 2022). «Topazios (island): a Pleiades place resource». Pleiades: a gazetteer of past places (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  4. ↑ «Ophiodes (Geziret Seberget) | TM Places». www.trismegistos.org. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  5. ↑ «Peridot». AGTA (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  6. ↑ «Molecular Expressions: The Birthstone Collection - Peridot». micro.magnet.fsu.edu. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  7. ↑ «Peridot Gemstone Origin: Natural Peridot found in Outer Space - August Birthstone». www.gemselect.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  8. ↑ Butler, Angi (27 Φεβρουαρίου 2021). «The Gemstones of Mars are Coming!». IGI (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  9. ↑ mars.nasa.gov. «Olivine on Earth». NASA Mars Exploration (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  10. ↑ Σύμφωνα με το Αγγλικό Λεξικό της Οξφόρδης, «[...] uncertain forms and foreign appearance of the word have suggested an Oriental origin; but there appears to be no valid basis for the conjecture of its identity with Arabic faridat ‘pearl, precious stone’. (vocable Arabic)».
  11. ↑ «peridot | Etymology of peridot by etymonline». www.etymonline.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  12. ↑ «Prehnite». Mindat.org (στα Αγγλικά). 
  13. ↑ «Citrine». Mindat.org. 
  14. ↑ «The Quartz Page: Prasiolite». www.quartzpage.de (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  15. ↑ «χρυσόλιθος - Ancient Greek (LSJ)». lsj.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  16. ↑ «Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, τόπαζος». www.perseus.tufts.edu. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  17. ↑ «Τοπάζιο». www.geo.auth.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  18. ↑ Wikisource «Topaz». Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα. 23 (9η έκδοση). 1888. 
  19. ↑ «Chrysolite | mineral | Britannica». www.britannica.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  20. ↑ «Chrysolith - Eigenschaften, Verwendung und Entstehung». www.steine-und-minerale.de (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  21. ↑ «ΧΡΥΣΟΛΙΘΟΣ-Jewelpedia». www.jewelpedia.com. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 
  22. ↑ Editor (21 Ιουλίου 2010). «Royal Ontario Museum Acquires World's Largest Mass of Rare Meteorite». Museum Publicity (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2023. 

Πηγές

Δείτε επίσης

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Peridot στο Wikimedia Commons