Το Πανεπαρχιακό Πρωτάθλημα καλαθοσφαίρισης ανδρών (αρχικά Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Β΄ Κατηγορίας) ήταν διοργάνωση καλαθοσφαίρισης η οποία εφαρμόσθηκε από δεκαετία του 1960, προκρίνοντας ομάδες όλης της Ελλάδας για την Α΄ Εθνική Κατηγορία. Συμμετείχαν πρωταθλήτριες ομάδας της Β' κατηγορίας Κέντρου Αθηνών-Πειραιώς, Θεσσαλονίκης αλλά και πρωταθλήτριες σε διάφορες επαρχιακές πόλεις όπως Βόλος, Πάτρα, Χαλκίδα, Λάρισα, Ρόδος. Μετά τη δημιουργία του πρωταθλήματος της Β΄ Εθνικής Κατηγορίας το 1973, το Πανεπαρχιακό Πρωτάθλημα λειτουργούσε μέχρι το 1987 σαν προκριματικός όμιλος για την άνοδο στο δεύτερο τη τάξει πρωτάθλημα.

• 1956: Ξεκίνησε στις 20 Οκτωβρίου 1956^[1]
• 1957: Εγινε στη Χαλκίδα τον Σεπτέμβριο του 1957 με τη συμμετοχή 7 ομάδων : Νίκης Βόλου, Αρμενικής Θεσσαλονίκης, Πειραϊκού, Αθλητικής Ενώσεως Χαλκίδος, ΑΕΠ Ρόδου, ΕΑ Πατρών και Αριστέως Λάρισας.^[2]
• 1958: Πρωταθλητής ο Εθνικός Γυμναστικός Σύλλογος. Διεξήχθη στο Βόλο το Σεπτέμβριο 1958,^[3] με τη συμμετοχή 7 ομάδων: Εθνικού Αθηνών, Αετού Θεσσαλονίκης, Απόλλωνος Πατρών, ΑΕΠ Ρόδου, Αθλητικής Ενώσεως Χαλκίδος, Νίκης Βόλου και Αριστέως Λάρισας.
• 1959: Εγινε στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 1959 με τη συμμετοχή 7 ομάδων: Μ.Γ.Σ. Μελιτέας Θεσσαλονίκης, Κερκυραϊκός, Νηαρ Ηστ, ΓΣΛ, ΧΑΝ Νίκαιας, ΑΕ Χαλκίδος, Ε.Α. Πατρών.^[4][5]
• 1960: Πρωταθλητής ο Αμύντας. Εγινε στη Χαλκίδα τον Σεπτέμβριο του 1960 με τη συμμετοχή 4 ομάδων : ΓΣΛ, ΕΑ Πατρών, ΠΑΟΔ Θεσσαλονίκης, Αμύντας Υμηττού. Δεύτερη τερμάτισε η ΕΑΠ, τρίτος ο ΓΣΛ και τέταρτος ο ΠΑΟΔ.^[6]
• 1961: Εγινε στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο του 1961 με τη συμμετοχή: ΓΣΛ, Ε.Α. Πατρών
• 1962: Πρωταθλητής ο Α.Ε. Παγκρατίου να προωθείται στη Α΄ Κατηγορία Αθηνών της περιόδου 1962-63. Συμμετείχαν οι 7 ομάδες: Μ.Γ.Σ. Μελιτέας Θεσσαλονίκης, Τυφώνας, Ταλως Χανίων, Εύρυπος Χαλκίδος, ΑΕ ΠαγΚρατίου, ΓΣΛ.^[7]
• 1963: Δεν διεξήχθη λόγω της αναδιάρθρωσης με τη δημιουργία της Α΄ Εθνικής κατηγορίας.

• 1964: Το τουρνουά διεξήχθη κατά την τελευταία εβδομάδα του Δεκεμβρίου του 1964, με τη συμμετοχή 6 ομάδων: Του Πανιωνίου Σμύρνης και του Α.Ο. Παγκρατίου ως εκπροσώπους της Αθήνας, του Π.Α.Ο.Κ. και του Αετού Θεσσαλονίκης από τη Θεσσαλονίκη και της Ε.Α. Πατρών και της Ολυμπιάδας Πατρών που είχαν προκριθεί σε βάρος του Γ.Σ. Αγρινίου και του Τάλωτα Χανίων από το πρωτάθλημα των τοπικών επιτροπών του Σ.Ε.Γ.Α.Σ., το οποίο είχε προηγηθεί. Τα δυο “εισιτήρια” ανόδου στην Α΄ Εθνική Κατηγορία 1964–1965 κέρδισαν ο Π.Α.Ο.Κ. (αήττητος) και ο Α.Ο. Παγκρατίου.
• 1965: Χ.Α.Ν. Νικαίας, Ανατόλια Θεσσαλονίκης. Μετείχαν επίσης: Πανιώνιος Σμύρνης, Αετός Θεσσαλονίκης, Παναχαϊκή, Ε.Α. Πατρών και διεξήχθη στο Παναθηναϊκό Στάδιο την τελευταία εβδομάδα του Σεπτεμβρίου του 1965.
• 1966: Αμύντας Υμηττού, Πανελλήνιος, Αετός Θεσσαλονίκης, Χ.Α.Ν. Θεσσαλονίκης (στην προκριματική του φάση, η οποία ξεκίνησε στις 28 Οκτωβρίου 1966 στην Πάτρα, μετείχαν ακόμη, οι ομάδες Νίκη Βόλου, Ε.Α. Πατρών, Ολυμπιάς Πατρών και Αστέρας Κέρκυρας.^[8] Συμμετοχή στο τουρνουά είχε δηλώσει αρχικά και ο Κολοσσός Ρόδου, ο οποίος όμως τελικά αποσύρθηκε. Οι δυο πρώτοι της τελικής κατάταξης θα έπαιρναν, εν συνεχεία, μέρος στο ειδικό πρωτάθλημα της Θεσσαλονίκης^[9]. Το τελευταίο, άρχισε στις 11 Νοεμβρίου στο Παλέ Ντε Σπορ με συμμετοχή των ομάδων του Πανελληνίου, της Χ.Α.Ν. Θεσσαλονίκης και της Ολυμπιάδας Πατρών.^[10]
• 1967: Καθιερώθηκε τότε τουρνουά για την άνοδο στην Α’ Εθνική με 2 ομάδες Αθηνών, 2 ομάδες Θεσσαλονίκης και οι δύο πρώτοι από το επαρχιακό (Ολυμπιάδα και Απόλλων Π.), με την άνοδο δύο ομάδων στην Α’ Εθνική: Ολυμπιακός Πειραιώς και ο Πανιώνιος Σμύρνης προβιβάστηκαν στην Α΄ Εθνική Κατηγορία 1967–1968.
• 1968: Διεξήχθη στον Βόλο ^[11] από τις 24 Ιουλίου έως και τις 28 Ιουλίου. Μετείχαν 6 ομάδες: Νήαρ Ηστ, Νίκη Βόλου, Ιωνικός Νικαίας, Ολυμπος Κέρκυρας, Ηρακλής. Την άνοδο κερδίζοντας η Νήαρ Ηστ Καισαριανής και ο Ηρακλής Θεσσαλονίκης.^[12]
• 1969: Διεξήχθη στο Παναθηναϊκό Στάδιο με τη συμμετοχή 7 ομάδων. Ξεκίνησε στις 25 Ιουλίου και τον τίτλο κέρδισε η Χ.Α.Ν. Θεσσαλονίκης που ανήλθε μαζί με τον Γ.Σ. Αμαρουσίου (ως δεύτερος) στην Α΄ Εθνική Κατηγορία 1969–1970,^[13]. Στην 3η θέση τερμάτισε η Ολυμπιάς Πατρών, ενώ μετείχαν ακόμη ο Α.Ο. Παλαιού Φαλήρου, ο Απόλλων Καλαμαριάς, ο Απόλλων Πατρών και η Νίκη Βόλου.
• 1970: Έγινε στην Θεσσαλονίκη πρωτάθλημα ενός ομίλου με τη συμμετοχή 10 ομάδων και στην Α΄ Εθνική Κατηγορία 1970–1971 προκρίθηκαν οι 4 πρώτες, ύστερα από 9 αγωνιστικές. Ήταν ο Αετός Θεσσαλονίκης, ο Αμύντας Υμηττού, ο Πανιώνιος Σμύρνης και ο Απόλλων Καλαμαριάς, ενώ στις υπόλοιπες 6 θέσεις της κατάταξης τερμάτισαν, κατά σειρά, η Νήαρ Ηστ Καισαριανής, η Νίκη Βόλου, ο Απόλλων Πατρών, η Ολυμπιάς Πατρών, η Π.Α.Ε. Κερύνειας (από την Κύπρο) και ο Γ.Σ. Αμαρουσίου.^[14]

• 1969: Διεξήχθη στο Αγρίνιο (έναρξη στις 12 Ιουλίου) με 3 ομίλους^[15]. Πρωταθλήτρια αναδείχθηκε η Ολυμπιάδα Πατρών και μαζί με τη δεύτερη Νίκη Βόλου προκρίθηκαν στο ειδικό πρωτάθλημα ανόδου.
• 1970: Έγινε στην Λάρισα κατά τον Ιούλιο, με τη συμμετοχή 14 ομάδων σε 4 ομίλους^[16] Ολυμπιάδα Πάτρας και Νίκη Βόλου κατέλαβαν και πάλι τις δύο πρώτες θέσεις, και μετείχαν αργότερα στο ειδικό πρωτάθλημα ανόδου.
• 1971: Για το 1971 το ειδικό πρωτάθλημα καταργήθηκε^[17], και το πανεπαρχιακό έδινε πλέον μία απευθείας θέση στην Α' Εθνική. Διοργανώθηκε στην Αθήνα και τον Πειραιά τον Ιούλιο του 1971 η προκριματική φάση, όπου μετείχαν 14 ομάδες, χωρισμένες σε 2 ομίλους των 7 ομάδων ο καθένας. Παίχθηκαν 6 αγωνιστικές και οι 2 πρώτοι από τον κάθε όμιλο (Απόλλων Πατρών, Γ.Σ. Λάρισας, Νίκη Βόλου, Γ.Ε. Αγρινίου) προκρίθηκαν στην τελική φάση (Final 4).^[18] Τελικός πρωταθλητής ήταν ο Απόλλων Πατρών, μετά τους 2 νικηφόρους αγώνες του με την Γ.Ε. Αγρινίου (68–49) στον ημιτελικό και τη Νίκη Βόλου (73–58) στον τελικό, που δόθηκαν την Παρασκευή 23 Ιουλίου και το Σάββατο 24 Ιουλίου 1971, στο γήπεδο της Σπόρτιγκ Αθηνών^[19] Εκτός του Απόλλωνα Πατρών, στην Α΄ Εθνική Κατηγορία 1971–1972 ανέβηκαν επίσης, ο πρωταθλητής Αθηνών Γ.Σ. Αμαρουσίου, και ο πρωταθλητής Θεσσαλονίκης Α.Ο. Βυζαντινός. Από τη Θεσσαλονίκη κατ' εξαίρεση την άνοδο κέρδισε και ο δεύτερος Δημόκριτος, λόγω της τιμωρίας με υποβιβασμό από την Α' Εθνική των Απόλλωνα Καλαμαριάς και Αετού, μετά τα επεισόδια που ξέσπασαν στον αγώνα μπαράζ παραμονής και οδήγησαν στη διακοπή του.
• 1972: Πρωταθλητής που ανήλθε στην Α΄ Εθνική Κατηγορία 1972–1973, ήταν η Νίκη Βόλου. Το τουρνουά διεξήχθη στα κλειστά γυμναστήρια της Νίκαιας Αττικής^[20] και της Σπόρτιγκ Αθηνών τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Σ΄ αυτό συμμετείχαν 11 ομάδες χωρισμένες σε 2 ομίλους, όλες πρωταθλήτριες των τοπικών Ενώσεων. Ήταν (εκτός της Νίκης Βόλου), ο Πιερικός Κατερίνης, η Ε.Α. Λάρισας, ο Κερκυραϊκός, η Ολυμπιάς Πατρών, ο Ο.Φ.Η., ο Διαγόρας Ρόδου, ο Ποσειδών Καλαμάτας, ο Α.Ο. Κομοτηνής, η Γ.Ε. Αγρινίου και η Π.Α.Ε. Κερύνειας (από την Κύπρο). Την άνοδο επίσης κέρδισαν οι πρωταθλητές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης ο Έσπερος Καλλιθέας και ο Απόλλων Καλαμαριάς αντίστοιχα.
• 1973: Δεν διεξήχθη λόγω της αναδιάρθρωσης με τη δημιουργία της Β΄ Εθνικής Κατηγορίας.
• 1974: Ολυμπιακός Βόλου και Γ.Ε. Αγρινίου.^[21]
• 1975: Γ.Σ. Λάρισας και Ε.Α. Πατρών.
• 1976: Συμμετείχαν 12 ομάδες: Σπόρτιγκ, Π.Α.Σ. Φίλιππος Θεσσαλονίκης, Πιερικός Κατερίνης, Ποσειδών, ΓΕ Κέρκυρας, Καβάλα , Κολοσσός Ρόδου, Παναχαϊκή, Α.Ο. Κύδων Χανίων, Χαλκίδα , Εργοτέλης, Γ.Α.Σ. Λέσβου. Την άνοδο κέρδισαν οι: Πιερικός Κατερίνης, Κολοσσός Ρόδου και Παναχαϊκή.^[22]
• 1977: Πανσερραϊκός, Γ.Σ. Βόλου, Αρχέλαος Κατερίνης, Ολυμπιάς Πατρών, Εργοτέλης Ηρακλείου και Δωριέας Ρόδου.
• 1978: Εθνικός Κοζάνης, Α.Ο. Δράμας, Ε.Α. Λάρισας, Κερκυραϊκός, Α.Γ.Ε. Χαλκίδα και Γ.Α.Σ. Λέσβου.
• 1979: Α.Ο. Σερρών, ο Γ.Σ. Βόλου, ο Α.Γ.Σ. Ιωαννίνων και ο Εργοτέλης Ηρακλείου.
• 1980: Α.Ο. Δράμας, Γ.Α.Σ. Κομοτηνή, Ολυμπιάς Πατρών και Α.Γ.Ε. Χαλκίδα.
• 1981: Α.Ο. Σερρών, Ε.Α. Λάρισας, Παναχαϊκή και Κύδων Χανίων.
• 1982: Ολυμπιακός Βόλου, Φίλιππος Βέροιας, Α.Ο. Δράμας, Α.Γ.Ε. Χαλκίδα, Ε.Α. Πατρών και Εργοτέλης Ηρακλείου.^[23]
• 1983: Ολύμπια Λάρισας, Α.Ο. Καβάλα, Εθνικός Κοζάνης, Κολοσσός Ρόδου, Φαίακας Κέρκυρας και Σπαρτιατικός.^[24]
• 1984: Δεν διεξήχθη και ανήλθαν απευθείας οι πρωταθλητές των 15 τοπικών Ενώσεων στη Β΄ Εθνική Κατηγορία 1984–1985.
• 1985: Α.Σ. Ασκληπιός, Εθνικός Κοζάνης, Α.Σ. Ερμογένης, Σ.Ε.Φ.Α. Αρκαδικός, Α.Γ.Ε. Χαλκίδα και Α.Σ. Ρόδος.
• 1986: ο Α.Σ. Καστοριάς, το Πέρα Θεσσαλονίκης, η Ε.Α. Πατρών, ο Κερκυραϊκός, ο Παλαίμων Κορίνθου, ο Ποσειδών Καλαμάτας, η Ε.Α. Λάρισας, ο Σ.Α.Α.Κ. Ανατόλια και ο Ο.Α.Α. Ηράκλειο απέτυχαν να προκριθούν και τα 2 “εισιτήρια” ανόδου για τη Β΄ Εθνική Κατηγορία 1986–1987 κατέκτησαν ο Α.Σ. Παπάγου και ο Α.Ο. Δάφνης, στους τελικούς αγώνες που διεξήχθησαν στα Ιωάννινα. Οι προκριματικοί αγώνες είχαν διεξαχθεί σε Άργος, Ναύπλιο και Κατερίνη.^[25]
• 1987: Τις 2 θέσεις ανόδου για τη Β΄ Εθνική Κατηγορία 1987–1988 διεκδίκησαν από τον Όμιλο Νότου ο Αστέρας Εξαρχείων, ο Αμύντας Υμηττού, ο Κολοσσός Ρόδου και η Αναγέννηση Σάμου, και από τον Όμιλο Βορρά ο Α.Ο. Βυζαντινός, η Ολύμπια Λάρισας, η Νίκη Βόλου και ο Απόλλων Καλαμαριάς.^[26]

• Ηλεκτρονικό αρχείο της εφημερίδας «Αθλητική Ηχώ»