Ξυλουργική (αγγλικά: woodworking, carpentry‎‎), συχνά γνωστή και ως ξυλουργία, είναι δημιουργική δραστηριότητα της επεξεργασίας του ξύλου. Είναι μία από τις πανάρχαιες τέχνες που εξάσκησε ο άνθρωπος στον πλανήτη, η οποία βοήθησε στην ανάπτυξη του πολιτισμού στον πλανήτη.^[1][2]

Η ξυλουργική περιλαμβάνει ποικίλες τεχνικές και διαδικασίες^[3] για την υλοποίηση χρηστικών ή διακοσμητικών αντικειμένων από ξύλο, όπως:

• την κατασκευή ντουλαπιών και επίπλων (σε συνδυασμό του ξύλου με άλλα υλικά), βλ. και επιπλοποιία
• την ξυλογλυπτική
• τις ξύλινες κατασκευές με συνδέσμους
• την παραδοσιακή ξυλουργική με εργαλεία χειρός
• την τόρνευση του ξύλου

Μαζί με τα πρωταρχικά υλικά, δηλ. πέτρα, πηλό και τμήματα ζώων (οστά, δέρμα κλπ.), το ξύλο υπήρξε, ιστορικά, ένα από τα πρώτα υλικά που επεξεργάστηκαν οι πρώτοι άνθρωποι. Πολλά εργαλεία χρησιμοποιήθηκαν για τη μηχανική επεξεργασία του ξύλου. Η εξέλιξη του πολιτισμού στη Γη συνδέθηκε στενά με την ανάπτυξη των μέσων κατεργασίας αλλά και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των τεχνιτών (κν. τέκτονας, μάστορας, μαραγκός, ξυλουργός)^[4] στην εν γένει επεξεργασία του ξύλου και των λοιπών υλικών.

Μεταξύ των πρώτων ευρημάτων ξύλινων εργαλείων που ανακαλύφθηκαν, ήταν κατεργασμένα μπαστούνια από δύο περιοχές, στους καταρράκτες Kalambo στην Αφρική, και στο Clacton-on-Sea στο Ηνωμένο Βασίλειο. Επίσης, ξύλινα δόρατα που ανακαλύφθηκαν κοντά στην πόλη Σένινγκεν της Γερμανίας παρέχουν μερικά από τα πρώτα παραδείγματα ξύλινων εργαλείων κυνηγιού. Τα εργαλεία Flint χρησιμοποιήθηκαν για τη γλυπτική. Από τα νεολιθικά χρόνια, τα ξυλόγλυπτα αγγεία ήταν γνωστά, για παράδειγμα, από τα πηγάδια καλλιέργειας Γραμμικής Κεραμικής στις περιοχές Κούκχοφεν και Όρθρα.

Παραδείγματα ξυλογλυπτικής από την εποχή του Χαλκού, φτιαγμένα από κορμίδια, βρέθηκαν σε φέρετρα στη βόρεια Γερμανία και τη Δανία, όπως και ξύλινες πτυσσόμενες καρέκλες. Επίσης, ξύλινα είδωλα της περιόδου Λα Τεν (La Tène) έχουν βρεθεί σε ένα ιερό, κοντά στην πηγή του Σηκουάνα στη Γαλλία.

Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις για την ακμή της ξυλουργικής τέχνης, ιδιαίτερα αναβαθμισμένης στάθμης, που είχε αναπτυχθεί στην αρχαία Αίγυπτο.^[5][6] Παραστάσεις με ξυλουργικές εργασίες και έργα απεικονίζονται σε ευρήματα, όπως επίσης και σε πρωτότυπα σχέδια που ανευρέθηκαν και δείχνουν αρχαία αιγυπτιακά έπιπλα, όπως λ.χ. σκαμπό, καρέκλες, τραπέζια, κρεβάτια, θήκες δώρων, κιβώτια.

Οι τάφοι που βρέθηκαν περιείχαν μεγάλη συλλογή από ξύλινα αντικείμενα, ενώ ανακαλύφθηκαν και φέρετρα που ήταν κατασκευασμένα από ξύλο. Το μέταλλο που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι για τα εργαλεία της ξυλουργικής ήταν, αρχικά, ο χαλκός.^[7]

Τα εργαλεία ξυλουργικής που βρέθηκαν περιλαμβάνουν διπλούς πελέκεις, σκεπάρνια, σμίλες,πριόνια και τοξωτά τρυπάνια. Ξύλινοι σύνδεσμοι, λ.χ. τύπου μόρσου - εγκοπής επιβεβαιώνονται ήδη από την πρώιμη προδυναστική περίοδο. Κόλλα ζώων (καζεΐνης) χρησιμοποιήθηκε μόνο κατά την περίοδο του Νέου Βασιλείου.^[8]

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι εφηύραν την πρώτη μέθοδο παραγωγής του καπλαμά (δηλ. λεπτών ξυλοφύλλων), ενώ χρησιμοποιούσαν βερνίκια για το φινίρισμα του ξύλου. Η χημική σύνθεση αυτών των βερνικιών είναι ακόμα υπό διερεύνηση^[9]. Παρόλο που αξιοποιούνταν ξυλεία από ακακίες, όπως και από πλατάνια καιαρμυρίκια, η αποψίλωση των δασών στην κοιλάδα του Νείλου είχε ως αποτέλεσμα την ανάγκη εισαγωγής ξυλείας από άλλες περιοχές, ιδίως κέδρου, χαλεπίου πεύκης, πυξαριού και δρυός, κυρίως μετά από τη Δεύτερη Δυναστεία.^[10]

Η ξυλουργική τέχνη ήταν πολύ χρήσιμη για τους Ρωμαίους.^[11] Την εξάσκησαν με ιδιαίτερη γνώση και δεξιότητα για την απαραίτητη δημιουργία κατασκευών κτιρίων και ταβανιών-σκεπών, πολεμικών πλοίων, πολιορκητικών μηχανών, γεφυρών, χρηστικών εργαλείων, επίπλων, ειδών οικιακής χρήσης και άλλων. Με το ξύλο έφτιαχναν επίσης σωλήνες, βαφές και στεγανοποιητικά υλικά (βλ. κατράμι) και επίσης ως καύσιμο για θερμική ενέργεια.^[12] Αν και τα κυριότερα παραδείγματα της Ρωμαϊκής ξυλουργικής έχουν χαθεί, αρχεία διασώθηκαν και διατηρούν μεγάλο μέρος της τότε γνώσης και τεχνογνωσίας που κατείχαν. Ο Βιτρούβιος αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο, στην πραγματεία του De architectura, για τους τύπους ξυλείας που χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι, τις τεχνικές συντήρησής της, διατηρώντας πολλές τεχνικές λεπτομέρειες.^[13]

Ο Πλίνιος, αν και δεν ήταν βοτανολόγος, αφιέρωσε έξι βιβλία, στο έργο του, Φυσική Ιστορία, για δέντρα και ξυλώδη φυτά, απαραίτητα για την ξυλουργική, παρέχοντας πληθώρα πληροφοριών τις χρήσεις τους.^[14][15]

Πρόγονοι της κινεζικής ξυλουργικής θεωρούνται οι Λου Μπαν (魯班) και η σύζυγός του, Λέιντυ Γιουν (Lady Yun), από την Περίοδο της Άνοιξης και του Φθινοπώρου, στην Κίνα(771 έως 476 π.Χ.). Ο Λου Μπαν θεωρείται ότι πρώτος εισήγαγε την πλάνη, τη χρήση της κιμωλίας για σχέδια, και άλλα κοπτικά εργαλεία (πριόνια, άγκιστρα) στην πρώιμη ξυλουργική της Κίνας. Τα γραπτά του κείμενα πιστεύεται ότι έχουν διασωθεί στο βιβλίο του, Lu Ban Jing (魯班 經, "Χειρόγραφο του Lu Ban")^[16]. Πιθανά το βιβλίο αυτό να γράφτηκε περίπου 1500 έτη μετά τον θάνατό του. Το "Χειρόγραφο του Lu Ban" είναι γεμάτο με τις περιγραφές διαστάσεων για χρήση στην κατασκευή ξυλουργικών αντικειμένων, όπως λ.χ. ξύλινων ζαρντινιέρων, τραπεζιών, βωμών και πολλών άλλων χρηστικών αντικειμένων, ενώ περιέχει και εκτενείς οδηγίες σχετικά με το Φενγκ σούι. Δεν αναφέρει πληροφορίες για τα περίπλοκα ξύλινα κουφώματα (πόρτες και παράθυρα), που φτιάχνονταν χωρίς καρφιά και χωρίς κόλλες, κινέζικα έπιπλα φημισμένα εκείνης της πρώιμης εποχής.

Με τις εξελίξεις στη σύγχρονη τεχνολογία και τις απαιτήσεις της βιομηχανίας, η ξυλουργική ως πεδίο έχει αλλάξει ριζικά. Η ανάπτυξη μηχανημάτων CNC, εργαλείων ρούτερ, σύγχρονων πριονοκορδελών και άλλων εργαλείων χειρός, για παράδειγμα, έκανε την παραγωγή, δηλ. την κατεργασία του ξύλου, εύκολη και γρήγορη, με λιγότερα υπολείμματα και συχνά με τον σχεδιασμό (design) του επιδιωκόμενου ξύλινου αντικειμένου, πολύ ευκολότερη (βλ. σχεδιαστικά CAD). Τα CNC, ως σύγχρονα και αυτόματα μηχανήματα κατεργασίας, μπορούν να χαράξουν εξαιρετικά πολύπλοκα και λεπτομερή έργα και να "δημιουργήσουν" σχεδόν το οτιδήποτε. Πρόσθετα, τα επαναφορτιζόμενα ηλεκτρικά εργαλεία (λ.χ. βιδολόγος, σέγα, ρούτερ χειρός) επιταχύνουν τη δημιουργία περισσότερων ξυλουργικών έργων, ενώ απαιτούν πολύ λιγότερη καταπόνηση. Ωστόσο, η εξειδικευμένη ξυλουργική παραμένει μια τέχνη ιδιαίτερα όμορφη και δημιουργική, ενώ εξακολουθεί να υπάρχει ζήτηση για χειροποίητα έργα, όπως λ.χ. έπιπλα, ξυλόγλυπτα, μαρκετερί. Φυσικά εδώ το κόστος για τους καταναλωτές είναι υψηλότερο.

Ιστορικά, οι τεχνίτες της ξυλουργικής βασίστηκαν στην παραγόμενη (συνήθως ντόπια) ξυλεία από τα δάση της περιοχή τους. Μόνον όταν εξαπλώθηκε το εμπόριο και οι εν γένει μεταφορές, έγιναν διαθέσιμα, στη διάθεση του ξυλοτεχνίτη, περισσότερα είδη ξυλείας και από την εύκρατη και κυρίως από την τροπική ζώνη του πλανήτη (βλ. λ.χ. κεντρική Αφρική, νότια Αμερική). Τα ξύλα, που χρησιμοποιούνται στην ξυλουργική, ταξινομούνται σε τρεις βασικούς τύπους^[17]:

• τα σκληρά ξύλα, τα πλατύφυλλα είδη (hardwoods), που χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη κατά κανόνα πυκνότητα, σκληρότερα και με πιο έντονα και ζωντανά «νερά» (σχέδια), και προέρχονται από πλατύφυλλα δέντρα, τα αγγειόσπερμα είδη.
• τα μαλακά ξύλα, τα κωνοφόρα είδη (softwoods), που είναι ελαφρότερα και έχουν χρωματισμούς ανοιχτότερους (συνήθως, λευκό - κίτρινο) και προέρχονται από κωνοφόρα δέντρα, τα γυμνόσπερμα είδη.^[18]
• τα συγκολλημένα προϊόντα, δηλ. ξυλοπλάκες που είναι συγκολλημένες με μία συνθετική ρητίνη (κόλλα), όπως λ.χ. κόντρα πλακέ, MDF, μοριοσανίδες, OSB και πολλά άλλα.^[19][19]

Όσον αφορά τα πλατύφυλλα είδη, τα ξύλα αυτά χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, της εύκρατης ζώνης και της τροπικής ζώνης (τροπικά είδη), ανάλογα με την προέλευσή τους. Τα ξύλα της εύκρατης απαντώνται σε δάση, μεταξύ των τροπικών και των πόλων του πλανήτη, και παρουσιάζουν ιδιαίτερη αισθητική, είναι οικονομικότερα, και τα δάση από τα οποία προέρχονται είναι αειφορικής διαχείρισης.^[19]

Τα τροπικά ξύλα προέρχονται από πυκνά δασικά οικοσυστήματα, εντός της ζώνης του Ισημερινού, συμπεριλαμβανομένης της κεντρικής και της δυτικής Αφρικής, της νοτιοανατολικής Ασίας και της Νότιας Αμερικής. Τα πλατύφυλλα είδη έχουν υψηλότερη πυκνότητα, συνήθως >600 kg/m³. Υπάρχει στο εμπόριο μεγάλος αριθμός ειδών από σκληρά ξύλα, περίπου 200 εξ’ αυτών είναι αρκετά κοινά σ την ξυλουργική.^[20] Τα είδη αυτά έχουν μεγάλη ποικιλία ιδιοτήτων, χρωμάτων, και ανθεκτικότητας, αλλά -στις πιο πολλές περιπτώσεις- είναι ιδιαίτερα κατάλληλα για χρήση σε εξωτερικούς χώρους λόγω της αντοχής τους και της ανθεκτικότητάς τους σε σήψη και υψηλή υγρασία. Επίσης, τα χρώματα των πλατυφύλλων ειδών κυμαίνονται από λευκωπό έως και σκούρο μαύρο, καθιστώντας τα ελκυστικά για αισθητικούς σκοπούς. Ωστόσο, τα σκληρά ξύλα είναι πολύ πιο δυσκολοδούλευτα από τα μαλακότερα κωνοφόρα είδη (softwoods).

Συνήθως έπιπλα, όπως λ.χ. σαλόνια, τραπεζαρίες, καρέκλες και τραπέζια, κατασκευάζονται από σκληρά είδη (πλατύφυλλα είδη) λ.χ. οξιά, δρυ κ.ά., λόγω της μηχανικής αντοχής τους σε κάμψη και συμπίεση.^[18] Επιπλέον, έχουν σταθερότητα και καλύτερο φινίρισμα. Οι κατασκευαστές γραφείων και εξαρτημάτων τους χρησιμοποιούν επίσης πάρα πολύ κόντρα πλακέ, καπλαμάδες και άλλα συγκολλημένα πάνελ ξύλου (MDF).

Το έλατο (αγγλικά: fir‎‎) είναι φθηνό και συνηθισμένο κωνοφόρο είδος. Λέγεται, εμπορικά, λευκοξυλεία. Είναι ελαφρύ ξύλο, λευκωπό έως κιτρινολευκωπό. Έχει ίσια «νερά» και συνήθως το τελικό προϊόν από έλατο θα βαφτεί. Επειδή είναι μαλακό ξύλο είναι κατάλληλο και για την κατασκευή ορισμένων μερών των επίπλων.

Η ερυθρελάτη (αγγλικά: spruce‎‎), ως ξύλο πάρα πολύ παρόμοιο με το έλατο, είναι πολύ συνηθισμένο κωνοφόρο ξύλο της κεντρικής και της βόρειας Ευρώπης. Είναι «λευκόξυλο», πολύ μαλακό και δεν έχει μυρωδιά. Συναντάται πάρα πολύ συχνά σε παιδικά έπιπλα και οικιακές κατασκευές. Επίσης πάρα πολύ συχνά απαντάται σε παιδικά παιχνίδια.

Το πεύκο (αγγλικά: pine‎‎) είναι ρητινώδες ξύλο που έχει σχετικά μέτρια πυκνότητα και ευθύγραμμα ‘νερά’ τα οποία είναι χαρακτηριστικά και ξεχωρίζουν. Έχει κίτρινο προς κοκκινωπό χρώμα και μυρίζει σαν «ρετσίνι» όταν κόβεται. Είναι σχετικά ευαίσθητο στις φθορές και τα χτυπήματα. Παρουσιάζει ευκολία βαφής και χρησιμοποιείται συχνά για την κατασκευή παιδικών βιβλιοθηκών και κρεβατιών (παιδικών και φοιτητικών). Χρησιμοποιείται επίσης για την κατασκευή θυρών, παραθύρων και δαπέδων. Τα πεύκα -πολλά είδη παρόμοια- είναι τα πιο συνηθισμένα είδη ξύλου της Ευρώπης και έχουν παρόμοια οπτικά και φυσικά χαρακτηριστικά (δασικό πεύκο, μαύρο πεύκο, κ.ά.).

Ο φράξος λέγεται εμπορικώς δεσποτάκι (αγγλικά: ash‎‎) και είναι ένα σκληρό είδος με πολύ καλές μηχανικές αντοχές. Είναι σχετικά εύκολο να κατεργαστεί μηχανικά, έχει κρεμ - κιτρινωπό προς ελαφρύ καφετί χρώμα, με πολύ ελκυστικά σχέδια. Ωστόσο, έχει περιορισμένη αντοχή στις υγρασίες, και χαμηλή ανθεκτικότητα σε ξυλοφάγα σκουλήκια και τους μύκητες.^[23]

Υπάρχει και η κίτρινη και η λευκή σημύδα (αγγλικά: birch‎‎). Είναι είδος της βόρειας Ευρώπης όπως και της βόρειας Αμερικής. Είναι ξύλο ευκολοδούλευτο, μάλλον εύκολο στη μηχανική κατεργασία, αν και πιο συχνά απαντάται σε κόντρα-πλακέ. Ησημύδα είναι επιρρεπής σε κηλίδες όταν μεταχρωματίζεται. Η σημύδα συναντάται σε πολλές οικιακές κατασκευές και έπιπλα. Είναι σχετικά σκληρό ξύλο.^[23]

Η καρυδιά (αγγλικά: walnut‎‎) είναι το πιο δημοφιλές είδος στα έπιπλα και σε πολλές κατασκευές. Είναι εύκολο στη χρήση, έχει υψηλή ζήτηση, και το μοναδικά καφετί-καρυδί χρώμα του και τα ιδιαίτερα «νερά» του το κάνουν πάρα πολύ όμορφο και μοναδικά ελκυστικό. Έχει όμως υψηλή τιμή και συναντάται σε πιο πολυτελείας και ακριβότερα έπιπλα και κατασκευές.^[23] Είναι σχετικά σκληρό ξύλο, αρκετά ευκολοδούλευτο και είναι ανθεκτικό στη φυσιολογική φθορά και τους μύκητες - έντομα.^[24]

Η οξιά (αγγλικά: beech‎‎) είναι το πιο διαδεδομένο πλατύφυλλο είδος στην Ευρώπη. Από τα πιο συνηθισμένα είδη στην παραγωγή επίπλων, ιδίως τραπεζιών και καρεκλών. Χρησιμοποιείται σε πάρα πολλές εσωτερικές χρήσεις και επίσης είναι διαδεδομένο σε καπλαμάδες, σε κόντρα-πλακέ και σε ξυλόφυλλα. Είναι είδος βαρύ και πολύ σκληρό και με πολύ υψηλές μηχανικές αντοχές.^[25] Δεν είναι κατάλληλο για εξωτερικές χρήσεις λόγω του ότι δεν αντέχει σε υψηλές υγρασίες και επηρεάζεται αρνητικά.

Υπάρχουν δύο είδη ξύλου στη δρυ (αγγλικά: oak‎‎), η λευκή και η κόκκινη δρυς. Η δρυς είναι γνωστό ότι είναι εύκολο να εργαστεί και είναι αρκετά σκληρό είδος. Οι κατασκευαστές επίπλων συχνά επιλέγουν τη λευκή δρυ πιο πολύ, από την κόκκινη, εξαιτίας της μηχανικής της αντοχής αλλά και της αντοχής της στην υγρασία.^[23] Η κόκκινη δρυς βέβαια είναι ελκυστικά ωραιότερη, αλλά έχει μειωμένη βιολογική αντοχή, σε σχέση με τη λευκή. Η πιο βασικότερη χρήση της δρυός είναι: πολυτελείας έπιπλα, δάπεδα και παρκέτα ποιότητας και πάγκοι κουζίνας, καθώς και τραπεζαρίας υψηλής ποιότητας.^[24][26] Επίσης, παραδοσιακά, η λευκή δρύς αποτελεί το καταλληλότερο είδος για τα ξύλινα βαρέλια του κρασιού.

Ξύλο υψηλής σκληρότητας και βαρύ, το σφενδάμι (αγγλικά: maple‎‎), ή σφένδαμος, ή εμπορικώς κελεμπέκι, είναι ένα κοινό είδος για έπιπλα, κρεβατοκάμαρες και επίσης σε δάπεδα κατοικιών, συχνότερα στα αθλητικά δάπεδα. Το σφενδάμι έχει πολύ ωραία «νερά» και είναι υψηλής αισθητικής είδος. Αν και συνήθως πιο ανοιχτόχρωμο, το σφένδαμι μπορεί να παρουσιάσει λεκέδες και να μεταχρωματιστεί.^[24] Είναι είδος αποκλειστικά για εσωτερικές κατασκευές και όχι για εξωτερικές, λόγω της χαμηλής αντοχής τους σε μύκητες και ξυλοφάγα έντομα.

Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που πρέπει να ληφθούν υπόψη για το πιο κατάλληλο είδος ξυλείας για μία χρήση. Ένα σημαντικό είναι ο βαθμός της ευκολίας ή δυσκολίας επεξεργασίας του ξύλου: ο τρόπος με τον οποίο ανταποκρίνεται στην κατεργασία με εργαλεία χειρός, ή με τα μηχανήματα κοπής, λείανσης ή κατεργασίας, την ποιότητα της επιφάνειας, και το πόσο μέτρια ή καλά ανταποκρίνεται το υλικό σε κόλλες και σε φινιρίσματα - βαφές.^[19] Αν ένα είδος ξύλου είναι ευκολοδούλευτο, τότε έχει και μικρότερη αντίσταση κατά την κοπή και βέβαια προκαλεί σαφώς και έχει μειωμένη άμβλυνση (φθορά) στα εργαλεία. Το καλά ή άριστα επεξεργάσιμο ξύλο είναι ευκολότερο να κατεργαστεί, κοπεί, τρυπηθεί, πλανιστεί, μορφοποιηθεί σε επιθυμητές μορφές - σχήματα. Εάν τα «νερά» του ξύλου είναι ίσια και ομοιόμορφα (δηλ. όχι στρεβλά), θα είναι πολύ πιο εύκολο να επιτευχθούν ισχυρές και ανθεκτικές συνδεσμολογίες ή κολλήματα (συγκολλήσεις). Επιπλέον, προστατεύται έτσι το ξύλο από τυχόν, ανεπιθύμητο σχίσιμο όταν καρφωθεί ή όταν βιδωθεί. Επίσης, στρεβλά ή μη ίσια «νερά» απαιτούν πιο κουραστική προετοιμασία και τρίψιμο, πιο πολύ επίσης χρόνο - κόπο για να παραχθεί ένα καλό αποτέλεσμα.

Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι η εγγενής (φυσική) ανθεκτικότητα του ξύλου, ειδικά όσον αφορά την υγρασία. Εάν το τελικό έργο εκτεθεί σε υγρασία ή καιρικές συνθήκες (π.χ. έργα εξωτερικού χώρου) ή σε υψηλές σχετικές υγρασίες, ή συμπύκνωση ατμών (π.χ. σε κουζίνες και σε μπάνια, ή σε σάουνες κ.λπ.), τότε το ξύλο πρέπει να είναι ιδιαίτερα ανθεκτικό για να αποφευχθεί η σήψη του. Λόγω των χημικών ιδιοτήτων τους, τροπικά σκληρά ξύλα, όπως τα iroko, τικ και μαόνι, είναι δημοφιλή για τέτοιες «δύσκολες» εφαρμογές.^[19]

Κλήθρα (Alnus glutinosa)

Φλαμούρι (Tilia americana)

Αγιούζ (Triplochiton scleroxylon)

Πεύκο (Pinus)

Έλατο (Abies)

Ερυθρελάτη (Picea)

Λεύκη (Populus)

Teak (Tectona grandis)

Iroko (Milicia excelsa)

Jarrah (Ε. marginata)

Καστανιά (Castanea)

Λευκή δρυς (Quercus)

Τούγια, ή κόκκινος δυτικός κέδρος (Thuja)

Ψευδοακακία, ή "ακακία" (Robinia)

Κυπαρίσσι (Cupressus)

Πολλά ξύλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ξυλόγλυπτα, όπως λ.χ. φλαμούρι, αμερικάνικη λεύκη (aspen), καρυδιά, και η σκληρότερη, λευκή δρυς.

Υπάρχει μια ποικιλία εργαλείων που χρησιμοποιούνται στην ξυλουργική. Κάθε διαφορετική επεξεργασία του ξύλου απαιτεί και μία διαφορετική παραλλαγή εργαλείων.^[27][28]

Σήμερα, στη σύγχρονη ξυλουργική χρησιμοποιούνται τα εξής εργαλεία:

• Εργαλεία χειρός
• Ηλεκτρικά εργαλεία

Πολλοί σύγχρονοι ξυλουργοί επιλέγουν να χρησιμοποιούν ηλεκτρικά εργαλεία στο εμπόριο τους για την πρόσθετη ευκολία και για να εξοικονομήσουν χρόνο. Ωστόσο, πολλοί επιλέγουν να εξακολουθούν να χρησιμοποιούν μόνο εργαλεία χειρός για διάφορους λόγους, όπως η εμπειρία και ο πρόσθετος χαρακτήρας στο έργο, ενώ ορισμένοι επιλέγουν να χρησιμοποιούν μόνο εργαλεία χειρός μόνο για τη δική τους απόλαυση.

Τα εργαλεία χειρός ταξινομούνται ως εργαλεία που λαμβάνουν δύναμη μόνο από τα χέρια που τα κρατούν. Τα πιο κοινά εργαλεία χειρός είναι:

Οι σφιγκτήρες (αγγλικά: clamps‎‎) χρησιμοποιούνται για να συγκρατούν το κομμάτι εργασίας σας ενώ κόβετε, τρυπάτε ή κολλάτε. Οι σφιγκτήρες ποικίλλουν σε όλα τα σχήματα και μεγέθη, από μικρούς σφιγκτήρες έως πολύ μεγάλους σφιγκτήρες ράβδων ή ιμάντων.^[29]

Οι σμίλες (αγγλικά: chisels‎‎), ή πιο γνωστά ως σκαρπέλα, είναι εργαλεία με μεγάλη λεπίδα, αιχμηρά και λοξή ακμή. Χρησιμοποιούνται για την κοπή και τη διαμόρφωση των ξύλινων στοιχείων ή/και άλλων υλικών.^[29]

Τα σφυριά με νύχι (αγγλικά: claw hammer‎‎) είναι το σφυρί της επιλογής για οποιονδήποτε στην ξυλουργική, λόγω του νυχιού πολλαπλών χρήσεων για το χτύπημα των νυχιών ή την αδιάκριτη επαφή.^[29]

Οι γωνιές (αγγλικά: square‎‎) χρησιμοποιούνται για τη μέτρηση γωνιών (σε μοίρες) σε οποιοδήποτε αντικείμενο εργασίας. Είναι μεταλλικό ή ξύλινο εργαλείο που χρησιμοποιείται -κυρίως- για τη χάραξη γωνιών 90^ο (συνήθως), ή 45^ο. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι γωνιών, η πιο συνηθισμένη είναι η τρίγωνη γωνιά.^[29]

Η μετροταινία (αγγλικά: tape measure‎‎) είναι ένας πτυσσόμενος χάρακας που έχει προσαυξήσεις μέτρησης τόσο μικρές όσο 1/32 " Αυτή είναι η πιο βολική μορφή εργαλείου μέτρησης λόγω του μικρού μεγέθους του και είναι εύκολο στη χρήση.^[29]

Τα ηλεκτρικά εργαλεία είναι εργαλεία που τροφοδοτούνται από εξωτερική ενέργεια, όπως μπαταρία, κινητήρα ή καλώδιο τροφοδοσίας συνδεδεμένο σε πρίζα. Τα πιο κοινά ηλεκτρικά εργαλεία είναι:^[29]

Το τρυπάνι (αγγλικά: drill‎‎) είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για να τρυπήσει μια τρύπα ή για να τοποθετήσει μια βίδα σε ένα κομμάτι εργασίας.^[29]

Το τριβείο χειρός (αγγλικά: sander‎‎) είναι ένα τριβείο μικρής ισχύος που χρησιμοποιεί είτε μια δόνηση είτε την τροχιακή κίνηση για να μετακινήσει ένα κομμάτι χαρτί άμμου πάνω στο κομμάτι εργασίας κάνοντας πολύ λεπτές τροποποιήσεις στην εξομάλυνση του προϊόντος σας.^[29]

Το ράντιαλ (αγγλικά: miter saw‎‎), ή αλλιώς δισκοπρίονο, ή συχνότερα και φαλτσοπρίονο, είναι ένα σύνθετο ηλεκτρικό κοπτικό εργαλείο -υψηλής επικινδυνότητας- που φέρει περιστρεφόμενο πριόνι - δίσκο, δηλ. ένα σταθερό πριόνι για ακριβείς κοψιές του ξύλου, κατά μήκος, πλευρικά ή και λοξά. Κοπές με αυτό μπορούν να υλοποιηθούν σε οποιαδήποτε επιλεγμένη γωνία, αφού το φαλτσοπρίονο (εξ ου και η ονομασία του) ρυθμίζεται ανάλογα.^[29]

Η γωνιάστρα (αγγλικά: table saw‎‎) ουσιαστικά είναι μία τράπεζα - πριόνι, ένα σύγχρονο επιτραπέζιο κοπτικό εργαλείο. Προορίζεται για να εκτελεί μακριές - μεγάλες κοπές (με ακρίβεια χιλιοστού) κατά μήκος των ξύλινων στοιχείων, ή των προϊόντων του ξύλου (λ.χ. MDF). Ορισμένες γωνιάστρες προσφέρουν την επιλογή και λοξής κοπής.^[29]

Η πλάνη (αγγλικά: planer‎‎) πάχους χρησιμοποιούνται για να εξομαλύνουν την επιφάνεια μιας σανίδας και να τους κάνουν το ακριβές πάχος σε ολόκληρη τη σανίδα. Οι πλάνες χειρός χρησιμοποιούνται μόνο για την επιφάνεια ενός χαρτονιού ή ενός αντικειμένου εργασίας, ενώ αφαιρούν περισσότερο υλικό από ένα τριβείο.^[29]

Η πριονοκορδέλα (αγγλικά: band saw‎‎) φέρει μια μακρά λεπίδα - πριόνι, σαν κορδέλα, που έχει τη μορφή ιμάντα, και εκτελεί κοψίματα σε ξύλο και προϊόντα ξύλου. Είναι ένα απαραίτητο ηλεκτρικό εργαλείο στην ξυλουργική. Μπορεί να βρεθεί και σε μικρής-κλίμακας πριονοκορδέλες. Υπάρχουν διαφορές μεταξύ της πριονοκορδέλας και των πριονιών κύλισης, γνωστών ως σέγες. Η πριονοκορδέλα -ένα ξυλουργικό ηλεκτρικό εργαλείο υψηλής επικινδυνότητας- είναι ένα πολύ ισχυρό εργαλείο κατεργασίας για την κοπή ξύλου^[29], κατά μήκος και κατά πλάτος, αλλά απαιτούνται συγκεκριμένα μέτρα προστασίας στη χρήση του.

• Ξύλινες κατασκευές
• Επιπλοποιία
• Ξυλοναυπηγική
• Μαρκετερί
• Ξυλογλυπτική
• Καμπύλωση
• Τόρνευση
• Ξυλόκολλες

• Feirer, John L. (1988). Cabinetmaking and Millwork. Mission Hills California: Glencoe Publishing. ISBN 0-02-675950-0. 
• Frid, Tage (1979). Tage Frid Teaches Woodworking. Newton, Connecticut: Taunton Press. ISBN 0-918804-03-5. 
• Joyce, Edward (1987). Encyclopedia of Furniture Making. revised and expanded by Alan Peters. New York: Sterling Publishing Co. ISBN 0-8069-6440-5. 
• Roubo, André Jacob (1769–1784). The Art of the Joiner. Paris: French Academy of Sciences. 

• Naylor, Andrew. Μια ανασκόπηση της τέχνης της ξυλουργικής με ιδιαίτερη έμφαση στο πριόνισμα περιοδικό BioResourses, Απρίλιος 2013
• Καραστεργίου, Σωτ. Τεχνολογία Κατεργασίας Ξύλου με Μηχανήματα, μέρος Ι. ΤΕΙ Λάρισας (Καρδίτσα), 2003
• Καραστεργίου, Σωτ. Τεχνολογία Κατεργασίας Ξύλου με Μηχανήματα, μέρος ΙΙΙ. ΤΕΙ Λάρισας (Καρδίτσα), 2003
• Μαντάνης, Γ. Ξύλινες Δομικές Κατασκευές, Συνδετικά υλικά και τύποι συνδέσεων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (Καρδίτσα), 2019
• Σκαρβέλης, Μιχ. και Ζώρζος Ι. Συνδεσμολογία ΟΕΔΒ - Τομέας Εφαρμοσμένων Τεχνών, Αθήνα
• Μαντάνης, Γ. «Ιδιότητες Ξύλου» Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας (Καρδίτσα), 2019
• Μαντάνης, Γ., Κακαράς, Ι. «Δομή, χαρακτηριστικά και ιδιότητες του ξύλου» Εκδόσεις «ΚΤΙΡΙΟ» (Θεσσαλονίκη), 2022

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Ξυλουργική

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   ξυλουργική

• Βίντεο σχετικά με την ξυλουργική έκδοση του Institut für den Wissenschaftlichen Film. Διατίθεται στη Γερμανική Εθνική Βιβλιοθήκη Επιστημών και Τεχνολογίας.
• https://www.finewoodworking.com/videos Fine Woodworking