Η Μήθυμνα, ή αλλιώς πιο συχνά Μόλυβος, είναι μεγάλος, εξαιρετικής ομορφιάς, παραδοσιακός οικισμός της Λέσβου με 1.335 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2021.[1]
Μήθυμνα
Βρίσκεται στη βορειοδυτική ακτή του νησιού, 62 χλμ. βορειοδυτικά της Μυτιλήνης και αποτελεί έδρα του πρώην Δήμου Μήθυμνας, ενώ σήμερα ανήκει στον Δήμο Δυτικής Λέσβου. Είναι πολύ γραφικός οικισμός, στο βόρειο μυχό του ομώνυμου όρμου, πάνω από τον οποίο δεσπόζει το παλιό φρούριο. Έχει μικρό λιμάνι με κίνηση κυρίως αλιευτικών σκαφών και τουριστικών θαλαμηγών.
Ονομασία
Η Μήθυμνα από ψηλά
Η πόλη στην αρχαιότητα ονομαζόταν Μήθυμνα, ενώ στα τέλη της Βυζαντινής περιόδου απέκτησε το όνομα Μόλυβος.[2] Το αρχαίο της όνομα οφείλεται στη Μήθυμνα, κόρη του Μακαρέα και σύζυγο του Λεπετύμνου. Στη μακραίωνη πορεία της πόλης μέσα στον χρόνο χρησιμοποιήθηκαν και τα δύο ονόματα. Σήμερα ισχύουν και τα δύο. Το πρώτο όνομα, «Μήθυμνα», έχει προελληνική ρίζα – πελασγική και διατηρήθηκε σε όλη την αρχαιότητα, μέχρι το 1354 μ.Χ. Ιστορικές πηγές, όπως νομίσματα – επιγραφές, αλλά και ιστορικές αναφορές (Θουκυδίδης: Μηθυμναίων χώρα) μας πληροφορούν ότι ο αιολικός τύπος του ονόματος ήταν «Μάθυμνα», αλλά από τα Ελληνιστικά χρόνια επικρατεί οριστικά ο αττικός τύπος «Μήθυμνα».
Από τα χρόνια της κυριαρχίας της δυναστείας των Γατελούζων στο νησί, δηλαδή από το 1355 μ.Χ. επικρατεί το όνομα Μόλυβος.
Η προέλευσή του είναι πιο πιθανή από την Φράγκικη ονομασία Mont d'olives – το όρος των ελαιόδεντρων, παρά από τα άφθονα πετρώματα μολύβδου που υπάρχουν στην περιοχή.
Στον χάρτη της Λέσβου, που σχεδίασε το 1782 ο Γάλλος Ch. Gouffier, έβαλε και Μήθυμνα και Μόλυβος, επιβεβαιώνοντας τη διαδρομή της διπλής ονομασίας μέσα στον χρόνο.
Το 1912, όταν απελευθερώθηκε η Λέσβος από την τουρκοκρατία, επανήλθε και πάλι η αρχαία ονομασία ως επίσημη. Έτσι, αναφέρεται ως δήμος Μήθυμνας και ως Μήθυμνα στα έγγραφα των υπηρεσιών, στα λεωφορεία, αλλά την ίδια ονομασία χρησιμοποιούν κι όσοι έλκονται από την ιστορική διάσταση του ονόματος. Παρ' όλα αυτά, οι κάτοικοι, όταν αναφέρονται σήμερα στην πόλη τους, χρησιμοποιούν την ονομασία Μόλυβος.
Κατά τη Μυθολογία, η Μήθυμνα, μαζί με τη Μυτιλήνη, την Άντισσα, την Αρίσβη και τον Ερεσό, ήταν παιδιά του βασιλιά Μακαρέα, που εποίκισε τη Λέσβο. Από τα παιδιά λοιπόν του βασιλιά πήραν αντίστοιχα και τα ονόματά τους οι συγκεκριμένες πόλεις του νησιού, που χιλιάδες χρόνια τώρα μένουν στις ίδιες θέσεις και διατηρούν τα ίδια ονόματα.
Η Μήθυμνα παντρεύτηκε τον Θεσσαλό ήρωα «Λέσβο», που κι αυτός εποίκισε το νησί. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, παντρεύτηκε τον μυθικό ήρωα Λεπέτυμνο, απ' τον οποίο πήρε το όνομά της η ομώνυμη οροσειρά.
Ιστορία
Προϊστορία
Η Αρχαία Μήθυμνα, η θέση της οποίας εντοπίζεται στην ίδια θέση με τη σύγχρονη, ήταν πόλη αντίπαλη της Μυτιλήνης και όλων των υπολοίπων πόλεων της νήσου ως μόνη Αττικίζουσα.
Η Μήθυμνα ήταν η δεύτερη πόλη της Λέσβου, σύμφωνα με τον μύθο της ίδρυσης ταυτίζεται με την Μήθυμνα, κόρη του Μακαρέως της Ρόδου που παντρεύτηκε τον τοπικό ομώνυμο ήρωα.
«Κατά τον Τρωικό Πόλεμο, η Μήθυμνα, με απόφαση του αρχηγού των Πελασγών Πυλαίου, συμμάχησε με τους Τρώες. Όπως αναφέρει ο Όμηρος, έγινε στόχος επιδρομών των Αχαιών, που ήθελαν να αποκόψουν τους Τρώες από κάθε βοήθεια των συμμάχων τους. Σε μια απ' αυτές τις επιδρομές, ο – κατά τον Όμηρο – θεόμορφος Αχιλλέας πολιόρκησε στενά τη Μήθυμνα, αλλά συνάντησε μεγάλη αντίσταση και η πολιορκία τραβούσε σε μάκρος. Τότε η βασιλοπούλα της Μήθυμνας Πεισιδίκη, παράφορα ερωτευμένη με το μυθικό ήρωα που η φήμη του διέτρεχε από άκρη σε άκρη την Ελλάδα, τον βοήθησε αποφασιστικά να καταλάβει την πόλη. Η προδοσία της Πεισιδίκης προς την πατρίδα της δε βρήκε κατανόηση, έστω κι αν έγινε εξαιτίας ενός απελπισμένου έρωτα. Έτσι ο Αχιλλέας διέταξε να την εκτελέσουν με λιθοβολισμό. Στη συνέχεια εκτέλεσε στα τείχη της πόλης τους ήρωες Λάμπετο και Ικετάονα, που ήταν γιος του Λεπέτυμνου και της Μήθυμνας, καθώς και τον Τράμβυλο. Την κατάληψη της Μήθυμνας από τον Αχιλλέα ακολούθησε σε λίγο και η άλωση της Τροίας.»
Αρχαιότητα
Δεν είναι γνωστά πολλά γεγονότα σχετικά με την πόλη της Μήθυμνας στην Αρχαϊκή περίοδο. Η ιστορία με τον Αρίων και το Δελφίνι στην οποία εμπλέκεται ο τύραννος της ΚορίνθουΠερίανδρος δείχνει ότι ήταν ακμάζουσα πόλη τον 7ο αιώνα π.Χ.[3] Ο Ηρόδοτος γράφει ότι κατέλαβε την Λεσβιακή πόλη Αρίσβη και απέκτησε πολλές εύφορες εκτάσεις γύρω από την περιοχή της Καλλονής.[4] Ο τοπικός ιστορικός Μύρσιλος της Λέσβου γράφει ότι η Μήθυμνα ίδρυσε τον 3ο αιώνα π.Χ. την πόλη Άσσος που βρισκόταν στην απέναντι ακτή στην Μικρά Ασία.[5] Σε αντίθεση με τον Μύρσιλο ένας άλλος τοπικός ιστορικός ο Ελλάνικος ο Λέσβιος έγραψε στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. ότι ο Άσσος είναι Αιολική αποικία χωρίς να προσδιορίζει τον ιδρυτή της.[6] Η μαρτυρία του Ελλάνικου υποδηλώνει ότι ο Μύρσιλος πιθανότατα είχε τοπικιστικές απόψεις σχετικά με την ίδρυση του Άσσου.[7] Την εποχή που ξέσπασε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος η Μήθυμνα βρέθηκε σε μακρόχρονη αντιπαλότητα με την πρωτεύουσα της Λέσβου Μυτιλήνη, στην εξέγερση της Μυτιλήνης απέναντι στην Αρχαία Αθήνα (428 π.Χ.) υποστήριξε τους Αθηναίους ενώ οι άλλες πόλεις της Λέσβου συντάχθηκαν με την Μυτιλήνη.[8]
Την επόμενη χρονιά που οι Αθηναίοι υπέταξαν την επανάσταση η Μήθυμνα ήταν η μόνη πόλη της Λέσβου που γλύτωσε από την κληρουχία.[9] Από την επόμενη χρονιά (427 π.Χ.) η Μήθυμνα και η Χίος ήταν τα μοναδικά μέλη στην Συμμαχία της Δήλου που παρέμειναν αυτοδιοικούμενα και δεν πλήρωναν φόρο, αυτό τους έδινε προνόμια στην Αθηναϊκή αυτοκρατορία.[10] Το καλοκαίρι του 412 π.Χ. την κατέλαβαν οι Σπαρτιάτες αλλά την ανακατέλαβαν σύντομα οι Αθηναίοι, ο Θουκυδίδης βεβαιώνει ότι οι κάτοικοι υποστήριζαν την Αθήνα στους πολέμους με την Σπάρτη.[11] Την εποχή που μια ομάδα Μηθυμναίων που ήταν εξόριστοι στην Κύμη Αιολίδας στην Αιολίδα προσπάθησε να επιστρέψει στην πόλη με την βία αποκρούστηκε από τον τοπικό πληθυσμό.[12] Ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Καλλικρατίδας πολιόρκησε την Μήθυμνα (406 π.Χ.) αλλά ο τοπικός πληθυσμός παρέμεινε πιστός στην Αθηναϊκή φρουρά μέχρι που προδόθηκε.[13]
Το 389 π.Χ. ο Αθηναίος Θρασύβουλος φέρεται να ανακατέλαβε την πόλη, αφού νίκησε το Σπαρτιάτη αρμοστή Θυρίμαχο, οπότε η πόλη έγινε μέλος της Συμμαχίας. Οι γνώσεις μας για την ιστορία της Μηθύμνης τον 4ο αιώνα π.Χ. είναι περιορισμένες αλλά η ύπαρξη της ως Πόλις πιστοποιείται με χάλκινα και ασημένια νομίσματα.[14] Ο τύραννος Κλεόμης έστειλε εξορία στα τέλη της δεκαετίας του 340 π.Χ. τους δημοκρατικούς και παρέμεινε στην εξουσία την επόμενη δεκαετία.[15]
Ελληνιστικοί χρόνοι
Δεν γνωρίζουμε τι απέγινε ο Κλεόμης, πιθανότατα εξορίστηκε όταν κατέλαβαν το νησί οι στρατηγοί του Φιλίππου Β΄Παρμενίων και Άτταλος ο Μακεδών (336 π.Χ.).[16] Η πολιτική ιστορία τα επόμενα χρόνια είναι φτωχή σε πηγές αφού η Λέσβος άλλαξε χέρια πολλές φορές, την κατέλαβε ο Αλέξανδρος ο Μέγας και κατόπιν ο Πέρσης στρατηγός Μέμνων ο Ρόδιος (333 π.Χ.). Την επόμενη χρονιά (332 π.Χ.) ο στρατηγός του Μεγάλου Αλεξάνδρου Ηγέλοχος ανακατέλαβε την Μήθυμνα, τύραννος της πόλης ήταν τότε ο Αριστόνικος (332 π.Χ.).[17] Δεν είναι γνωστό πότε ανέλαβε ο Αριστόνικος την τυραννία, το βέβαιο είναι ότι ο Μέγας Αλέξανδρος τον παρέδωσε (332 π.Χ.) στην νέα δημοκρατία της Μήθυμνας, δικάστηκε και θανατώθηκε με βασανιστήρια.[18] Την εποχή του βασιλιά της ΘράκηςΛυσίμαχου η Μήθυμνα έκοψε ασημένια νομίσματα με το όνομα του, αυτό δείχνει ότι ήταν τμήμα του βασιλείου του.[19] Στα τέλη της δεκαετίας του 250 π.Χ. η Μήθυμνα πέρασε ωστόσο υπό την εξουσία των Πτολεμαίων της Αιγύπτου.[20] Την ίδια εποχή στην πόλη καθιερώθηκε μια γιορτή με το όνομα «Πτολεμαίς», αυτό επιβεβαιώνει ότι ήταν υπό την εξουσία των Πτολεμαίων. Η λατρεία του θεού των Αιγύπτων Σέραπις καθιερώθηκε στην Μήθυμνα από τους Πτολεμαίους, παρέμεινε στην λατρεία των κατοίκων για αιώνες.[21]
Ρωμαϊκή αυτοκρατορία
Τον 2ο αιώνα π.Χ. η Μήθυμνα υποστήριξε έντονα την ανερχόμενη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, στάθηκε στο πλευρό της όταν ξέσπασαν οι Μακεδονικοί πόλεμοι και όταν οι Ρωμαίοι τιμώρισαν την γειτονική Άντισσα για απιστία την μετέφεραν υπό την εξουσία της Μήθυμνας.[22] Την Μήθυμνα λεηλάτησε ο Προυσίας Β΄ της Βιθυνίας μαζί με άλλες πόλεις της Λέσβου (156 π.Χ.) αλλά οι Ρωμαίοι τον ανάγκασαν να πληρώσει για τις ζημιές που έκανε αποζημίωση 100 τάλαντα.[23] Μια επιγραφή (129 π.Χ.) επιβεβαιώνει την συμμαχία της πόλης με την Ρώμη.[24] Η αφιέρωση που βρέθηκε απέναντι στην Γαλατή πριγκίπισσα Αδοβογιόνα ερωμένη του μεγάλου εχθρού της Ρώμης Μιθριδάτη ΣΤ΄ του Πόντου έφερε ένταση στις σχέσεις με την Ρώμη, πιθανότατα έγινε από πολιτικές σκοπιμότητες.[25] Η πόλη απέκτησε μια έντονη φήμη στην αυτοκρατορική περίοδο για τους αμπελώνες και τα κρασιά της. Ο Βιργίλιος περιγράφει το κρασί της Μήθυμνας σαν το καλύτερο και μοναδικό της Λέσβου, ο Οβίδιος το χρησιμοποιεί σαν παράδειγμα για να περιγράψει κάτι πολυάριθμο και πλούσιο.[26] Την υπέροχη γεύση του Μηθυμναικού κρασιού χρησιμοποιούν ο Σίλιος Ιταλικός και ο Προπέρτιος για να περιγράψουν ότι έχει σχέση με το Ελληνικό κρασί.[27] Όταν ο Βιργίλιος και ο Σίλιος κλήθηκαν για να περιγράψουν την ποιότητα του Φαλερναικού κρασιού δήλωσαν ότι το κρασί της Μήθυμνας βρισκόταν ανάμεσα σε αυτά που τους προκάλεσαν έκπληξη.[28] Ο Οράτιος περιγράφει επιπλέον την εκπληκτική ποιότητα από ξύδι που συνοδεύει ένα πιάτο με Χέλι.[29] Ο κορυφαίος γιατρός Γαληνός που γεννήθηκε στην γειτονική Πέργαμο κατατάσσει το κρασί της Μήθυμνας σαν τρίτο σε ποιότητα της Λέσβου με δεύτερο αυτό της Ερεσού και τρίτο της Μυτιλήνης.[30] Στο μυθιστόρημα Δάφνις και Χλόη που έγραψε πιθανότατα ο Λέσβιος αριστοκράτης Λόγγος περιγράφει τον τρύγο του σταφυλιού στην περιοχή ανάμεσα στην Μήθυμνα και την Μυτιλήνη, ο ιδιοκτήτης του κτήματος υπολογίζει στο τέλος της χρονιάς τα κέρδη του.[31]
Νεότερα χρόνια
Ο πρώτος πιστοποιημένος επίσκοπος της Μήθυμνας ήταν ο Χριστόδωρος (520).[32] Ο Επιφάνιος Κωνσταντίας την περιγράφει στην «Έκθεσις» σαν αυτοκέφαλη αρχιεπισκοπή (640), ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός την μετέτρεψε σε μητροπολιτική έδρα (1084). Η Δ΄ Σταυροφορία έφερε την Μήθυμνα υπό Λατινικό έλεγχο και πέρασε στην Καθολική Εκκλησία, στις αρχές του 20ου αιώνα (1908) είχαν παραμείνει 40 Καθολικοί. Οι Άραβες λεηλάτησαν την πόλη (840) και πούλησαν πολλούς από τους κατοίκους της σαν δούλους.[33] Μετά την Αραβική επίθεση επεκτάθηκαν οι οχυρώσεις, ενισχύθηκαν επιπλέον στα τέλη του 11ου αιώνα όπως φαίνεται από επιγραφή (1085).[34] Οι ενισχυμένες οχυρώσεις επέτρεψαν στους κατοίκους να αποκρούσουν επιτυχώς την επίθεση που έκανε σε λίγα χρόνια ο Εμίρης Τζαχάς της Σμύρνης (1090).[35] Ο Γενοβέζος άρχοντας της Φώκαιας Ντομένικο Καττάνεο κατέλαβε όλη την Λέσβο (1335) εκτός από την Μήθυμνα και την Ερεσό χάρη στις ενισχυμένες τους οχυρώσεις.[36] Ο Οίκος των Γκαττιλούζι από την Δημοκρατία της Γένοβας κατέλαβε ολόκληρη την Λέσβο (1335) και η Μήθυμνα πέρασε στην κατοχή τους (1355). Η Μήθυμνα απέκρουσε μια Οθωμανική επίθεση (1450) αλλά σε λίγα χρόνια ο ναύαρχος Ισμαήλος την κατέλαβε με 150 πλοία (1458).[35] Με βάση την Μήθυμνα οι Οθωμανοί κατέλαβαν μέχρι τα τέλη του 1462 όλη την Λέσβο, στην Οθωμανική αυτοκρατορία έγινε έδρα Καζά και ανήκε στο Σαντζάκι της Ρόδου. Όταν ξέσπασε ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος (1912) και ηττήθηκαν οι Οθωμανοί ενσωματώθηκε στο Ελληνικό βασίλειο.
Λατρεία και θρησκεία
«Στα πρώιμα αρχαϊκά χρόνια κυριαρχούσε η ηρωολατρεία. Μεγάλη γιορτή ήταν τα Ηράκλεια προς τιμήν του Ηρακλή και των Μηθυμναίων ηρώων Λάμπετου, Τράμβυλου και άλλων. Αργότερα, οι πιο ξεχωριστές θεότητες για τους Μηθυμναίους ήταν ο Παν, ο Διόνυσος, που λατρευόταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα, ως την κυριαρχία του Ορφισμού, οπότε η διονυσιακή λατρεία εμπλουτίστηκε με στοιχεία μυστικιστικά και πήρε μιαν άλλη διάσταση.
Σημαντικές θεότητες των Μηθυμναίων ήταν ακόμα η Άρτεμις, ο Ποσειδώνας ο μεσοπόντιος, όπως οι Μηθυμναίοι τον αποκαλούσαν, ο Ζευς, ο Απόλλων, η Αθηνά, αλλά και ο Σάραπις, θεότητα που ήρθε από την Αίγυπτο των Πτολεμαίων όπου γιορτάζονταν τα Μεγάλα Σαραπίεια. Από τις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα, η Μήθυμνα ασπάζεται τον Χριστιανισμό.»
Το κάστρο της Μήθυμνας
Ο οικισμός και το κάστρο της ΜήθυμναςΤο λιμάνι και στο βάθος ο οικισμός με το κάστρο στην κορυφή
Το κάστρο της Μήθυμνας είναι κτισμένο επάνω στα λείψανα της αρχαίας οχύρωσης, στην κορυφή του λόφου.
Θεμελιώθηκε κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, κατά μία εκδοχή τον 6ο αι. επί Αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α΄, γνωστού για την οικοδομική του δραστηριότητα. Το 1128 κυριεύτηκε από τους Ενετούς και από το 1204 έως το 1261 ήταν υπό την κατοχή των Λατίνων της Κωνσταντινούπολης.
Κατά μια άλλη άποψη, το κάστρο κτίστηκε μετά τα μέσα του 13ου αιώνα, με σκοπό να καταστεί δυνατή η αντιμετώπιση των Τούρκων και Φράγκων επιδρομέων. Πάντως, στα τέλη του 13ου αι. πέρασε στα χέρια των Καταλανών. Το 1373 ο Φραγκίσκος Α΄ Γατελούζος, νέος κυρίαρχος της νήσου, επέφερε ενισχύσεις και επισκευές στο κάστρο.
Η σημερινή μορφή του κάστρου είναι αποτέλεσμα των εργασιών αυτών του 14ου αι. και των Οθωμανικών προσθηκών μετά το 1462.
Κοινωνία και πνευματική κίνηση
Οι κάτοικοι τον χειμώνα ασχολούντο με την καλλιέργεια της ελιάς, ενώ τους θερινούς μήνες οι καραβοκύρηδες εμπορευόταν το λάδι στα λιμάνια της Μεσογείου. Υπήρχαν ελαιοτριβεία, που το 1900 από ιππήλατα έγιναν μηχανοκίνητα, ραφινερί, κά. Το λιμάνι της Μήθυμνας, μεταξύ της Σμύρνης και της Κωνσταντινούπολης, έφερνε τους κατοίκους κοντά σε μια αναπτυγμένη πολιτιστικά ζωή. Οι εντόπιοι είχαν κτήματα και επιχειρήσεις στο Αδραμύττιο και στο πλησίον του Ζεϊτινλί, στις Κυδωνίες (Ayvalik) και αλλού. Η κωμόπολη έχει τρεις ενορίες, τον Αγ. Παντελεήμονα, την Αγ. Κυριακή και τον Ταξιάρχη Μιχαήλ.
Σημαντικό ρόλο κατά την περίοδο της απελευθέρωσης του 1912 διαδραμάτισε ο Δημήτριος Σάββας, ως τότε βουλευτής, που απέτρεψε την καταστροφή του χωριού από τους Τούρκους που υποχωρούσαν. Στη δεκαετία του '60 ο δήμαρχος Ανδρέας Κυριακού προέβαλε τη Μήθυμνα συμβάλλοντας έτσι στην τουριστική ανάπτυξη του τόπου.
Ο Αργύρης Εφταλιώτης (φιλολογικό ψευδώνυμο του Κλεάνθη Μιχαηλίδη) ήταν εξέχων δημοτικιστής (1849-1923). Έγραψε τις «Νησιώτικες Ιστορίες» και απέδωσε στα νεοελληνικά την "Οδύσσεια". Αξιόλογος ήταν και ο πατέρας του Κωνσταντίνος Μιχαηλίδης. Άλλοι πνευματικοί άνθρωποι είναι ο λόγιος Σωκράτης Φωτιάδης, ο Χρύσανθος Μολίνος (γενν.1888), ο Μήτσος Τσιάμης, η Κλειώ Σάββα, ο Δημήτριος Καμίτσος, ο φωτογράφος Δημήτριος Ταλιάνης, κά. Στο σπίτι όπου έζησε ο Αργύρης Εφταλιώτης, σε ένα από τα πιο κεντρικά σημεία του Μολύβου, λειτουργεί η Δημοτική Πινακοθήκη Μήθυμνας, στο προαύλιο βρίσκεται η προτομή του λογοτέχνη.
Στη Μήθυμνα εγκαταστάθηκε ο Ηλίας Βενέζης το 1922, Μικρασιάτης πρόσφυγας από τις Κυδωνίες. Τρία χλμ. ανατολικότερα της κωμόπολης βρίσκεται η παραλία Εφταλού (Ευθαλού), όπου αργότερα ο Βενέζης δημιούργησε το εξοχικό του για να αγναντεύει τις απέναντι, γνώριμες μικρασιατικές ακτές. Εκεί βρίσκεται και ο τάφος του, ο οποίος σύμφωνα με τη επιθυμία του λογοτέχνη είναι ανώνυμος με μία μόνο λέξη γραμμένη επί αυτού: «Γαλήνη».[37]
