Το 1822, ο Μαχμούτ Πασάς Δράμαλης στάλθηκε από τον σουλτάνο για να καταπνίξει την Ελληνική Επανάσταση, που επικρατούσε στην κυρίως Ελλάδα. Ξεκίνησε την εκστρατεία του με πολυάριθμο στρατό[2] από τη Θεσσαλία και σε σύντομο χρονικό διάστημα διέσχισε τη Στερεά Ελλάδα, χωρίς να βρει ουσιαστική αντίσταση. Ύστερα, πέρασε στην Πελοπόννησο, και αφού κατέλαβε το φρούριο του Ακροκορίνθου -που εγκαταλείφθηκε χωρίς μάχη από τους Έλληνες- προέλασε μέχρι το Άργος, στου οποίου τη μακρά και επίπονη για τον στρατό του πολιορκία επιδόθηκε.[3] Τελικά, οι πολιορκημένοι στο Άργος διενέργησαν έξοδο στις 22 Ιουλίου του 1822.[4]
Ενώ ο Δράμαλης προελαύνει στην Πελοπόννησο το 1822, η ελληνική Κυβέρνηση αδυνατεί να ανακόψει την πορεία του. Προέβαλε τότε η ηγετική φυσιογνωμία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο οποίος αφού συμφιλιώθηκε με τους πολιτικούς του αντιπάλους, οργάνωσε την άμυνα της Πελοποννήσου. Όσο καιρό οι Οθωμανοί ασχολούνταν με την πολιορκία του Άργους, ο αρχιστράτηγος ετοίμασε εσπευσμένα τον στρατό του για τα τελικά χτυπήματα. Τελικά, συγκέντρωσε τους Έλληνες στα στενά των Δερβενακίων, όπου θα περίμεναν τη διέλευση των Τούρκων για να τους επιτεθούν.[5]
Ο Κολοκοτρώνης, έφτασε στα Δερβενάκια το πρωί της 26ης Ιουλίου και έστειλε ελληνικά σώματα να καταλάβουν κοντινές στα στενά θέσεις. Παράλληλα, τοποθέτησε τις ελληνικές δυνάμεις με τέτοιο τρόπο στην περιοχή Αγριλόβουνο, ώστε οι Τούρκοι, φοβούμενοι πως εκεί υπήρχε πολυάριθμος ελληνικός στρατός κατευθύνθηκαν στα Δερβενάκια, όπου βρισκόταν κρυμμένος ο κύριος όγκος των δυνάμεων του Κολοκοτρώνη. Λίγο πριν από τη δύση του ηλίου της ίδιας ημέρας, ενώ οι Τούρκοι είχαν αρχίσει να διέρχονται από το πέρασμα, δόθηκε το σύνθημα της επίθεσης από τον Κολοκοτρώνη. Άρχισε μια πραγματική σφαγή των διερχόμενων οθωμανικών δυνάμεων.[6]
Οι Τούρκοι, άρχισαν να υποχωρούν άτακτα προς τον γειτονικό λόφο και το πέρασμα του Αγίου Σώστη, όπου δεν υπήρχαν ελληνικά στρατεύματα.[7] Αρκετοί από αυτούς κατάφεραν να διαφύγουν, κατέφθασαν όμως ελληνικά επικουρικά σώματα, διοικούμενα από τον Νικηταρά, τους Φλεσσαίους και άλλους οπλαρχηγούς. Οι μονάδες αυτές, τοποθετήθηκαν κοντά στη μονή του Αγίου Σώζωντος, στην κορυφή του λόφου.[8] Αμέσως άρχισε σκληρή επίθεση εναντίον των Τούρκων, με προεξάρχοντα τον Νικηταρά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο οι οθωμανικές δυνάμεις βρέθηκαν κυκλωμένες από τα ελληνικά σώματα, καθώς ενώ οι δυνάμεις του Νικηταρά έβαλλαν εναντίον τους από τον Άγιο Σώστη (ανατολικά), το ίδιο έκαναν και οι δυνάμεις του Αντώνη Κολοκοτρώνη από δυτικά. Ο Νικηταράς, δεν περιορίστηκε μόνο στην εκ του ασφαλούς επίθεση από την πλαγιά του λόφου. Δίνοντας ο ίδιος το σύνθημα, επιτέθηκε στο εσωτερικό της χαράδρας του Αγίου Σώστη, απ’ όπου διέρχονταν οι Τούρκοι. Ακολούθησε πολύ μεγάλη φθορά των οθωμανικών στρατευμάτων, που προσπαθούσαν μάταια να διαφύγουν εγκαταλείποντας τα μεταγωγικά ζώα, κάθε είδους προμήθειες και πολύτιμο οπλισμό. Πολλοί στρατιώτες του Δράμαλη, στην προσπάθεια να διασωθούν γκρεμίζονταν από τα βράχια. Ο Νικηταράς, λέγεται πως σε αυτή τη μάχη άλλαξε τέσσερα σπαθιά, αφού τα τρία έσπασαν από την ορμή του. Τελικά, οι εναπομείναντες Τούρκοι, κατά το βράδυ, όταν οι Έλληνες εγκατέλειψαν τον Άγιο Σώστη, κατάφεραν να εξέλθουν από το στενό σε άθλια κατάσταση.[9]
Απολογισμός
Η μάχη στον Άγιο Σώστη, όπως και η μάχη στα Δερβενάκια, εξελίχθηκε σε αφανισμό των τουρκικών δυνάμεων. Στις 27 Ιουλίου, η χαράδρα του Αγίου Σώστη ήταν γεμάτη από τα υπολείμματα της άλλοτε περίφημης στρατιάς του Δράμαλη. Σ’ αυτήν βρίσκονταν δεκάδες υποζύγια νεκρά, ημιθανή ή ζωντανά, καθώς και κάθε είδους πολύτιμα λάφυρα. Εκεί μάλιστα, εντοπίσθηκε και το θησαυροφυλάκιο του οθωμανικού στρατού, που περιείχε 2-3 εκατομμύρια γρόσια. Οι Έλληνες στρατιώτες, συνέλεξαν υπερβολικά μεγάλες ποσότητες λαφύρων, κάτι που μείωσε και το ενδιαφέρον τους για τη μάχη, από ένα σημείο και μετά.[10] Οι απώλειες των Τούρκων, όμως, ήταν βαριές και σε έμψυχο δυναμικό. Συνολικά, και από τα δύο μέτωπα (Δερβενάκια – Άγιος Σώστης), σκοτώθηκαν 2.500-3.000 άνδρες. Τελικά, τα υπολείμματα του τεράστιου οθωμανικού στρατού, αφού δέχθηκαν κι άλλα πλήγματα από τους αμυνόμενους Έλληνες, επέστρεψαν στην Κόρινθο, όπου πέθανε και ο ίδιος ο Δράμαλης.[11]
Βακαλόπουλος, Α. (1982). Ιστορία του Νέου Ελληνισμού: Η μεγάλη ελληνική επανάσταση (1821-1829) – Τόμος 6: Η εσωτερική κρίση (1822-1825). Θεσσαλονίκη.
Δρακόπουλος, Β. & Ευθυμίου, Γ. (Επιμ.) (2004). Επίτομο λεξικό της ελληνικής ιστορίας: Πρόσωπα – γεγονότα. Αθήνα: Το Βήμα.
Κόκκινος, Δ. (1974). Η ελληνική επανάστασις, Τόμος 2. Αθήνα: Μέλισσα.
Κρέμος, Γ. (1879). Χρονολόγια της ελληνικής ιστορίας – Τόμος 3: 1453-1830. Αθήνα: Τυπογραφείο Δημητρίου Ιασεμίδου.
Σφυρόερας, Β. (1975). Σταθεροποίηση της επαναστάσεως, 1822-1823. Ιστορία του ελληνικού έθνους – Τόμος 12: Η ελληνική επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1813-1822) (σελ. 212-286). Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
Τρικούπης, Σ. (1861). Ιστορία της ελληνικής επαναστάσεως, Τόμος 2. Λονδίνο: Τυπογραφία της Αυλής του Ερυθρού Λέοντος.
