Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές.Βοηθήστε συνδέοντας το κείμενο με τις πηγές χρησιμοποιώντας παραπομπές, ώστε να είναι επαληθεύσιμο.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 10/07/2024.
Κυβέλη και Άττις σε άρμα που σύρουν λέοντες, Αρχαιολογικό Μουσείο Μιλάνο
Η μικρασιατική φρυγική θεότητα Κυβέλη, (Matar Kubileya/Kubeleya "Κυβέλεια Μήτηρ", πιθανώς "Μητέρα των Ορέων"), γνωστή μεταγενέστερα στους Έλληνες ως Ρέα, ήταν θεά γενικά της άγριας φύσης και των δημιουργικών δυνάμεων της Γης και της γονιμότητας. Ο Πίνδαρος την προσφωνεί «Κυβέλα, μάτερ θεών».[3]
Μικρά Ασία
Η Κυβέλη φαίνεται πως έλκει την καταγωγή της από προϊστορική θηλυκή θεότητα της Μικράς Ασίας όπως υποδεικνύουν τα ανασκαφικά[4] δεδομένα στο Τσαταλογιούκ, από την 6η ήδη χιλιετία π.Χ. Στη φρυγική τέχνη του 8ου αι. π.Χ. τα λατρευτικά σύμβολα της φρυγικής θεάς μητέρας περιλαμβάνουν λέοντες, κυνηγετικά πτηνά και μικρό αγγείο σπονδών ή άλλες προσφορές.[5]
Η επιγραφή μάταρ κουμπιλέγια (matar kubileya) σε φρυγικό ιερό, από το πρώτο μισό του 6ου αιώνα π.Χ., διαβάζεται συνήθως ως "μητέρα του όρους", ανάγνωση που υποστηρίζεται από αρχαίες κλασικές πηγές[6] και είναι συνακόλουθη με τη σύνδεση της θεάς με άλλες εποπτεύουσες θεές, γνωστές ως μητέρες και συνδεδεμένες με όρη της Μικράς Ασίας και άλλες περιοχές:[7] μια θεά «γεννημένη από πέτρα».[8] Είναι η μόνη γνωστή θεότητα της αρχαίας Φρυγίας[9] και ήταν πιθανώς η ανώτατη θεότητα του αρχαίου φρυγικού κράτους. Το όνομά της και η ανάπτυξη θρησκευτικών πρακτικών που συνδέονταν μαζί της, επηρεάστηκαν από τη θεοποιημένη Σουμέρια θεότητα Κουμπάμπα.[10]
Ο μύθος της
Η Κυβέλη αγαπούσε πάρα πολύ έναν όμορφο άντρα, τον Άττι, ο οποίος σκοτώθηκε από θανάσιμο χτύπημα κάπρου στο κυνήγι. Μία άλλη εκδοχή λέει ότι ο Δίας άθελά του, την ώρα του ύπνου του, έχυσε στη γη το σπέρμα του, και έτσι γεννήθηκε ένα φοβερό «τέρας» που είχε τόσο αντρικά όσο και γυναικεία γεννητικά όργανα. Τότε, φοβισμένοι οι θεοί από τη δύναμη της Άγδιστης, δηλ. της Κυβέλης με το φρυγικό της όνομα, όταν την πέτυχαν κοιμισμένη, της αφαίρεσαν το αντρικό όργανο. Από αυτό φύτρωσε μια αμυγδαλιά, και η κόρη του Σαγγάριου ποταμού, γεύτηκε τον καρπό της και έμεινε έγκυος στον Άττη. Όταν λοιπόν ο Άττης έγινε παλικάρι, θα παντρευόταν τη φρυγική Πεσσινούντα, κόρη του βασιλιά. Η Άγδιστις, που ήθελε δικό της τον νέο, παρουσιάστηκε στον γάμο και του προκάλεσε μανία. Ο Άττης αυτοευνουχίστηκε και πέθανε. Η Άγδιστις μετάνοιωσε για την πράξη της και παρακάλεσε τον Δία να ξαναφέρει στη ζωή τον νέο. Παρ' όλο που ο θεός δεν ήθελε, υποσχέθηκε στην Άγδιστη ότι το σώμα του Άττη δε θα σαπίσει και δε θα λιώσει ποτέ.
Ελλάδα
Κύρια πατρίδα της λατρείας της ήταν οι Ελληνικές πόλεις των Μικρασιατικών παραλίων (Έφεσος, Σμύρνη, Μίλητος κλπ). Και στην κυρίως Ελλάδα όμως η «μητέρα ανθρώπων τε θεών», η Ρέα, είχε δικούς της ναούς κυρίως σε Θήβα, Αθήνα, Ολυμπία, Φυγαλεία κλπ. Λατρευόταν επίσης στην πόλη Πεσσινούντα στην Άνω Φρυγία κοντά στον Σαγγάριο ποταμό. Εκεί και επί του όρους Δίδυμο υπήρχε ιερός βράχος με το όνομα Άγδος, εξ ού και το όνομά της Άγδιστις. Στο ίδιο όρος υπήρχε και το ιερό «άντρο» της θεάς, το αρχαιότερο όλων, όπου βρισκόταν αντί ομοιώματός της λατρευτικός λίθος ακατέργαστος (πιθανώς αερόλιθος), ο οποίος το 204 π.Χ. μεταφέρθηκε στη Ρώμη όπως επίσης και ο τάφος του αγαπημένου της εραστή Άττη. Μεγάλο ναό έκτισε στην Πισσινούντα ο Βασιλιάς Μίδας, τον οποίο αργότερα στόλισαν και πλούτισαν με αφιερώματα οι βασιλείς της Περγάμου καθώς και οι Ρωμαίοι.
Ρώμη
Αντίθετα οι Ρωμαίοι διατήρησαν τη λατρεία της ακριβώς όπως τη μετέφεραν από τη Μικρά Ασία. Ονόμαζαν τους ιερείς Γάλλους, αυτούς που οι Λυδοί αποκαλούσαν Κυβήδους.
Επίσης «Κύβελα» ονομαζόταν και άλλο βουνό της Φρυγίας αγνώστου όμως σημερινής θέσης, στο οποίο υπήρχε και ομώνυμη πόλη. Ακόμη, «Κυβέλεια» ονομαζόταν και αρχαία πόλη της Ερυθραίας στη Μικρά Ασία απέναντι από τη Χίο μεταξύ του όρους Μίμαντος και του Ακρωτηρίου Μέλαινα, στην οποία η λατρεία της Κυβέλης ήταν πολύ διαδεδομένη.
↑Elizabeth Simpson, "Phrygian Furniture from Gordion", in Georgina Herrmann (ed.), The Furniture of Ancient Western Asia, Mainz 1996, σσ. 198–201.
↑Roller 1999, σσ. 67–68. This displaces the root meaning of "Cybele" as "she of the hair": see C.H.E. Haspels, The Highlands of Phrygia, 1971, I 293 no 13, noted in Walter Burkert, Greek Religion, 1985, III.3.4, notes 17 and 18.
↑ Η Κουμπάμπα ήταν βασίλισσα της τρίτης δυναστείας του Κις. Λατρευόταν στο Καρχεμίς και το όνομά της ελληνοποιήθηκε ως Κυβήβη. Motz 1997, σσ. 105–106 το εκλαμβάνει ως πιθανή πηγή του Κουμπιλυα (βλ. Roller 1999, σσ. 67–8, όπου το κουμπιλέγια= όρος).
Βιβλιογραφία
Lane, Eugene, (ed) 1996, Cybele, Attis, and Related Cults: Essays in Memory of M.J. Vermaseren, Brill.
Motz, Lotte 1997, The Faces of the Goddess, Oxford University Press US, ISBN 0-19-508967-7
Roller, Lynn E. 1994, "Attis on Greek Votive Monuments; Greek God or Phrygian?" Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, Vol. 63, No. 2 (Apr. - Jun.), σσ. 245–262.
Simpson, Elizabeth 1996, "Phrygian Furniture from Gordion", στο Georgina Herrmann (ed.), The Furniture of Ancient Western Asia, Mainz
Burkert, Walter, 1982, Greek Religion, Harvard University Press, Cambridge.
Ελληνική Μυθολογία, Τόμος 2, οι Θεοί, Εκδοτική Αθηνών, σελ.239-240
