Η Καλλιθέα, αρχικά γνωστή ως Μπαΐρ-Μαχαλά, είναι πρώην συνοικισμός και νυν συνοικία των Σερρών. Βρίσκεται σε ύψωμα βορειοδυτικά του κέντρου της πόλης, χωροθετημένη μεταξύ των οδών Παπαφωτίου, Αίνου, Ρούσβελτ, Σταμούλη και Παπακωνσταντίνου. Συνορεύει με τις συνοικίες Πανοράματος και Αγίου Παντελεήμονα. Η περιοχή έχει απεριόριστη και ανεμπόδιστη θέα προς την πόλη και την πεδιάδα των Σερρών.[1]
Ιστορία
Οθωμανική περίοδος
Η περιοχή ήταν γνωστή από την Τουρκοκρατία ως Μπαΐρ-Μαχαλά, υποδηλώνοντας την ύπαρξη συνοικίας (μαχαλά) κατά την οθωμανική περίοδο. Η λέξη μπαΐρ στην τουρκική γλώσσα χρησιμοποιείται για να περιγράψει έναν υπερυψωμένο τόπο, συνήθως έναν λόφο ή μια περιοχή με κλίση. Στην κορυφή του υψώματος, βρισκόταν το τουρκικό νεκροταφείο Αρναούτ Μεζαρλίκ.[2][3]
Σύγχρονη εποχή
Ο σύγχρονος συνοικισμός του Μπαϊρ-Μαχαλά, άρχισε να δημιουργείται στα τέλη της δεκαετίας του 1920, στα πλαίσια της στεγαστικής αποκατάστασης προσφύγων από τη Μικρά Ασία, τη Θράκη και τον Πόντο, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923. Η πόλη των Σερρών, το έτος 1928, αριθμούσε 29.640 κατοίκους, εκ των οποίων οι 14.950 ήταν πρόσφυγες (ποσοστό 50,4%). Ήταν η πέμπτη κατά φθίνουσα σειρά πόλη με τα μεγαλύτερα ποσοστά προσφύγων στην Ελλάδα. Σε μια εποχή με πολλούς, ακόμη, γηγενείς αστέγους, λόγω του εμπρησμού της πόλης από τους Βουλγάρους το 1913.[4][5]
Ο συνοικισμός της Καλλιθέας στις Σέρρες κατά τη δεκαετία του 1950.
Η ανοικοδόμηση του συνοικισμού έγινε μέσω του Οικοδομικού Συνεταιρισμού Αστών Προσφύγων Σερρών «Η Λαϊκή Στέγη», ενός από τους πρώτους συνεταιρισμούς για την οικοδόμηση λαϊκών κατοικιών στην Ελλάδα. Τον Ιανουάριο του 1929, τα 162 μέλη του συνεταιρισμού, με επικεφαλής έναν δραστήριο Θρακιώτη πρόσφυγα, τον Κρέωνα Δ. Φλωρίδη, αγόρασαν από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος συνολική έκταση 80.740 τ.μ. στη θέση Μπαΐρ-Μαχαλά.[6][7] Τον Μάρτιο του 1929, η Γενική Διεύθυνση Εποικισμού Μακεδονίας έδωσε εντολή στο Γραφείο Εποικισμού Σερρών να προβεί σε σύνταξη συμβολαίου μεταβίβασης της έκτασης του συνεταιρισμού προς την Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων, με σκοπό την ανοικοδόμησή της.
Ο συνεταιρισμός προχώρησε άμεσα σε μειοδοτικές δημοπρασίες για τις εργασίες εκχωματισμών, διάνοιξης νέων οδών και ισοπέδωσης των οικοπέδων, καθώς και για την προμήθεια οικοδομικών υλικών.[8] Στις 2 Νοεμβρίου 1929, η ΕΑΠ ανέλαβε μέσω συμβολαίου την υποχρέωση να κτίσει και να μεταβιβάσει στον συνεταιρισμό 162 οικίες σε ισάριθμα οικόπεδα,[9] πράγμα που έγινε σε σύντομο χρονικό διάστημα.[10] Οι κατοικίες αυτές ήταν διώροφες, κομψές, με εξώστη στον όροφο και ξεχώριζαν από την πλειοψηφία των προσφυγικών κατοικιών στις Σέρρες. Επίσης, σε αντίθεση με άλλους συνοικισμούς της περιόδου του μεσοπολέμου στις Σέρρες, οι οποίοι ήταν αμιγώς προσφυγικοί, στην περίπτωση του Μπαϊρ-Μαχαλά οι πρόσφυγες συστεγάστηκαν με πυροπαθείς γηγενείς.[4][5][11]
Με την ανάπτυξη και επέκταση των Σερρών τα επόμενα χρόνια, ο συνοικισμός της Καλλιθέας ενσωματώθηκε στον υπόλοιπο αστικό ιστό, αποτελώντας, πλέον, συνοικία της πόλης. Αρκετές από τις αρχικές κατοικίες σώζονται μέχρι σήμερα και παρουσιάζουν ιδιαίτερο ιστορικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Στο κέντρο της συνοικίας βρίσκονται το 9ο Δημοτικό Σχολείο Σερρών, το 10ο Νηπιαγωγείο Σερρών και το Ανοιχτό Θεατράκι Καλλιθέας.[12] Στην κορυφή του λόφου της Καλλιθέας, γνωστού και ως Μουσάλα, βρίσκεται το κέντρο εκπομπής Καλλιθέας και το κατεστραμμένο Εβραϊκό Νεκροταφείο Σερρών.[2] Η Καλλιθέα, μαζί με την Ακρόπολη Σερρών, αποτελούν ιδανικά σημεία παρατήρησης, με θέα προς όλη την πόλη.
