Ο Στράβων, αναφερόμενος στον ιστορικό Φιλόχορο και το έργο του Ατθίς (ή Ατθίδες ή Ιστορίαι) λέει ότι ο Θορικός ήταν μια από τις δώδεκα πόλεις, οι οποίες ιδρύθηκαν στην Αττική από τον μυθικόβασιλιά της ΑθήναςΚέκροπα και αργότερα ο Θησέας την ένωσε με την πόλη της αρχαίας Αθήνας.[2] Στη συνέχεια έγινε ένας από τους δήμους της Αττικής (δήμος Θορικίων).
Ονομασία
Ο δήμος πήρε πιθανώς το όνομά του, σύμφωνα με μια εκδοχή, από τον επώνυμο ήρωαΘορικό[1] ή σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, από την λέξη «θορός» (αρχαία ελληνικά: θορός).[3][4]
Τοποθεσία του αρχαίου Θορικού
Ο δήμος του Θορικού ήταν δήμος της παραλίας.[5] Βρισκόταν στη νοτιοανατολική ακτή της αρχαίας Αττικής, περίπου 11-12 χιλιόμετρα βόρεια του Σουνίου και 60 στάδια από την Ανάφλυστο.[6] Το κέντρο του αρχαίου δήμου βρίσκεται σε θέση πολύ κοντά στον σύγχρονο οικισμό του Θορικού,[7] ο οποίος υπάγεται στον Δήμο Λαυρεωτικής.
Ο Θορικός σύμφωνα με τις ανασκαφικές έρευνες που διενήργησε στη περιοχή η βελγική αρχαιολογική αποστολή, κατά την περίοδο 1963-1976, ήταν ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς της Αττικής και ένα από τα αρχαιότερα ναυτικά φρούριά της. Φέρεται να κατοικείται από την τέταρτη χιλιετία π.Χ. Κατά τους κλασικούς χρόνους αποτελούσε την πρωτεύουσα του δήμου Θορικίων που βρισκόταν στον σημερινό λόφο Βελατούρι προς την βόρεια και νότια σχηματιζόμενες μικρές πεδιάδες. Ο δε λιμένας του Θορικού, στον ομώνυμο σήμερα όρμο, εμφάνιζε μεγάλη κίνηση διαμετακομιστικού εμπορίου, ιδίως ξυλείας και μετάλλων.[9]
Αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν πως η εξόρυξημολύβδου στην περιοχή ξεκίνησε κατά τη διάρκεια της 3ης χιλιετίας π.Χ. ενώ του αργύρου από το 1500 π.Χ. Στην περιοχή έχουν αποκαλυφθεί ίχνη μυκηναϊκής εγκατάστασης στα οποία περιλαμβάνεται πέντε θολωτοί τάφοι που ανήκουν στην περίοδο 1600-1100 π.Χ.[9] Η εγκατάσταση πιθανόν συνδεόταν με την εκμετάλλευση των μεταλλείων της περιοχής.
Αλλωστε, ολόκληρος ο λόφος Βελατούρι είναι διάτρητος από μεταλλευτικές στοές και φρέατα, αδιάψευστες αποδείξεις μια έντονης και διαχρονικής μεταλλευτικής αλλά και μεταλλουργικής δραστηριότητας. Πράγματι, φαίνεται ότι η μεταλλουργία μολύβδου και αργύρου είχε αρχίσει στο Θορικό πολύ νωρίτερα απο τον 9ο αι. π.Χ. όπως είχε παλαιότερα υποστηριχθεί, ότι δηλ. οι Φοίνικες δίδαξαν στους Έλληνες την μεταλλουργία. Σοβαρές ενδείξεις γι' αυτό δίνουν τα ευρήματα τόσο σε μυκηναϊκή κατοικία στην κορυφή του λόφου Βελατούρι (1300-1350 π.Χ.) όσο και στο Λεοντάρι Μακρονήσου (2500-2200 π.Χ.), όπου ανευρέθη λιθάργυρος, δηλ. ένα μεταλλουργικό προϊόν (PbO) που προϋπέθετε τη μεταλλουργική φάση της κυπέλλωσης του αργυρούχου μολύβδου. Γι' αυτό ο καθηγητής Mussche,[10] επικεφαλής των βελγικών ανασκαφών, επέμενε χαρακτηριστικά ότι ο Θορικός αποτελεί από τις αρχαιότερες βιομηχανικές ζώνες της Ευρώπης. Σύμφωνα με τον μελετητή του Λαυρίου δρα Πέτρο Τζεφέρη, η περιοχή του αρχαίου δήμου Θορικού δύναται να θεωρηθεί μια βιομηχανική πόλη, η αρχαιότερη της Ευρώπης, ένα δυναμικό οικιστικό, μεταλλευτικό-μεταλλουργικό κέντρο που εκμεταλλευόμενο τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της γεωγραφικής θέσης και του μεταλλευτικού δυναμικού της, λειτούργησε από το τέλος της νεολιθικής εποχής μέχρι την κλασική εποχή και μετέπειτα μέχρι τα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια.[11]
Ο αρχαιολογικός χώρος
Το σημαντικότερο αξιοθέατο του αρχαιολογικού χώρου του Θορικού είναι το αρχαίο θέατρο το οποίο πιστεύεται πως είναι το αρχαιότερο σωζόμενο σήμερα στην Ελλάδα.[12] Στην ανατολική πλευρά του λόφου βρίσκεται ο μεγαλύτερος θολωτός τάφος της μυκηναϊκής περιόδου και κοντά στην κορυφή του λόφου βρίσκονται τα ερείπια των υπόλοιπων τάφων.[9]
Δήμοι της Λαυρεωτικής
Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ανδρέα Καπετάνιο, ο οποίος αναφέρεται στο χώρο και τους ανθρώπους με βάση την αρχαία τοπογραφία των οικισμών και των δήμων της Λαυρεωτικής:
«Οι αρχαίοι δήμοι της Λαυρεωτικής συναπαρτίζονται από την Ανάφλυστο, τους Φρεαρρίους, τη Βήσα, την Αμφιτροπή, το Θράσυμο, το Λαύρειο, τη Μαρώνεια, τον Θορικό, το Σούνιο (με τη Νάπη και την Σκοπιά) και την Ατήνη. Κάποια από τα ονόματα αυτά φαίνεται να είναι τοπωνύμια που προσδιορίζουν θέσεις μεταλλείων εντός των ορίων των δήμων, όπως η Σκοπιά και η Νάπη εντός του Δήμου Σουνίου. Κάποια άλλα πιθανώς να αντιστοιχούν σε "δορυφορικούς" οικισμούς, που συναπαρτίζουν έναν δήμο, όπως έχει προταθεί για τους Φρεαρρίους ως οικιστικό πυρήνα εντός της Αναφλύστου».[13]
Η συμμετοχή του δήμου στην αρχαία Βουλή
Ο δήμος, η ύπαρξη του οποίου επιβεβαιώνεται και από διάφορες επιγραφές,[14] ως μέλος της Ακαμαντίδας φυλής, συμμετείχε με 5 ή 6 βουλευτές στην αρχαία Βουλή των Πεντακοσίων, κατά την πρώτη περίοδο (508–307/306 π.Χ.). Κατά τη δεύτερη περίοδο (307/306–224/223 π.Χ.) και την τρίτη περίοδο (224/223–201/200 π.Χ.), ο δήμος αντιπροσωπευόταν με 6 βουλευτές στη Βουλή των 600. Κατά την τέταρτη περίοδο (201/200 π.Χ.–126/127) και την πέμπτη περίοδο (126/127 – 3ος αιώνας) είναι άγνωστος ο αριθμός βουλευτών–αντιπροσώπων του δήμου.
Οι κάτοικοι του Θορικού
Ο δημότης του αρχαίου Θορικού ονομαζόταν Θορίκιος ή Θορικεύς.[15][16] Σύμφωνα με την παράδοση η πόλη του Θορικού ιδρύθηκε από τον Κέκροπα και ήταν ένας από τους 12 δήμους της Αττικής που συνένωσε ο Θησέας σε ένα κράτος. Η πόλη συνέχισε να κατοικείται και τα μετέπειτα χρόνια. Κάλυπτε κυρίως τον λόφο και την μικρή χερσόνησο που βρίσκεται μεταξύ του όρμου του Θορικού και του Φραγκολίμανου. Οι σημαντικότερες οικογένειες των Αθηναίων Ιωνιδών Κεφαλιδών είχε τις ρίζες της σε αυτόν τον δήμο. Στην περιοχή του δήμου υπήρχαν εγκατεστημένα πολλά εργαστήρια για την μετατροπή και την επεξεργασία των μετάλλων, τα οποία έφερναν εδώ από τα Μεταλλεία του Λαυρίου, ένα εκ των οποίων βρισκόταν ακριβώς μέσα στο δήμο. Η τέχνη της μεταλλουργίας ασκήθηκε σε αυτή τη θέση σχεδόν από τη μυκηναϊκή περίοδο. Η πόλη αργότερα παρήκμασε μετά την εξάντληση των μεταλλείων και εγκαταλείφθηκε μετά την επιδρομή του Ρωμαίου στρατηγού Σύλλα το 86 π.Χ. Κατοικήθηκε πάλι τα επόμενα χρόνια και ερήμωσε οριστικά τον 6ο αιώνα μ.Χ. μετά τις επιδρομές των Σλάβων στον ελλαδικό χώρο.[9]
Μυθολογία–Λατρευτικές παραδόσεις
Σύμφωνα με την παράδοση ο Θορικός ήταν η πρώτη περιοχή της Αττικής στην οποία βρέθηκε η θεά Δήμητρα στο ταξίδι της προς την Ελευσίνα. Ο Θορικός ήταν έδρα-κατοικία του επώνυμο ήρωα του δήμου της Κεφαλής, του Κέφαλου, ο οποίος σύμφωνα με την μυθολογία ήταν μάλιστα και βασιλιάς της πόλης του Θορικού, ο οποίος μεταφέρθηκε από την Ηώ για να ζήσει μαζί με τους θεούς.[17][18] Κατά τον 19ο αιώνα ο Κρίστοφερ Ουόρντσουορθ πρότεινε ότι, στην αθηναϊκή ψυχολογία, ο Θορικός συνδέθηκε με τους θεούς και για αυτό ο Σοφοκλής μιλά για την «θορίκιο πέτρα» (αρχαία ελληνικά: Θορίκιος πέτρος), σε σχέση με τη μεταφορά του Κεφάλου, ως μια παρόμοια ενέργεια, που εκτελείται από τον Οιδίποδα.[19]
Οχυρό & Ακρόπολη Θορικού
Η πόλη του Θορικού οχυρώθηκε το 409 π.Χ., κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου από τους Αθηναίους για να προστατευτούν τα μεταλλεία.[20] Οι οχυρώσεις του Θορικού περιείχαν τη μικρή πεδιάδα που κατέληγε στο λιμάνι της πόλης, που τώρα ονομάζεται Πόρτο Μαντρί[9] ή Μανδρί.[8] Τα ερείπια των τειχών, με εξακόσια μέτρα μήκος τουλάχιστον, με έξι πύργους και επτά πύλες, εξακολουθούν να υπάρχουν κατά μήκος της κορυφογραμμής των λόφων στα βόρεια, τα νότια και τα δυτικά της πεδιάδας. Η ακρόπολη βρισκόταν σε ύψωμα [8] πάνω από το ποτάμι Φρασγκό Λιμιώνα.
Από κάτω από τα τείχη, στη βόρεια πλευρά, υπάρχουν τα ερείπια του αρχαίου θεάτρου του Θορικού,[8] το οποίο χρονολογείται μεταξύ του 525 και 480 π.Χ. και αποτελείται από ορθογώνια ορχήστρα και 21 σειρές καθισμάτων.
Ναός της Δήμητρας και Κόρης
Στην πεδιάδα νότια του οικισμού, σώζεται μεγάλο μαρμάρινο δωρικό οικοδόμημα σε σχήμα διπλής στοάς, του 5ου αι. π.Χ., το οποίο θεωρείται ότι είναι ναός της Δήμητρας και της Κόρης, σύμφωνα με επιγραφή, η οποία βρέθηκε στην περιοχή.[9][21][22]
Φωτογραφικό υλικό
Αρχαιολογικός Χώρος Θορικού.
Αρχαίο μεταλλευτικό "πλυντήριο" δίπλα από το θέατρο του Θορικού.
Το αρχαίο θέατρο του Θορικού, ένα από τα αρχαιότερα της Ελλάδας, προ του ομώνυμου όρμου. Στο βάθος η Μακρόνησος.
Ο σημερινός οικισμός του Θορικού είναι μικρός οικισμός που βρίσκεται κοντά στις ακτές του ομώνυμου όρμου, κατά μήκος της Λεωφόρου Λαυρίου. Ανήκει διοικητικά στον Δήμο Λαυρεωτικής και ο πληθυσμός του ήταν 265 κάτοικοι, σύμφωνα με την απογραφή του 2001 και 227 κάτοικοι, σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Μεταξύ του Θορικού και του Λαυρίου βρίσκεται ο μικρός οικισμός Άνω Θορικό, με πληθυσμό 252 κατοίκων σύμφωνα με την απογραφή του 2001 και 215 κατοίκων, σύμφωνα με την απογραφή του 2011.
Προσωπικότητες από τον Θορικό
Υπήρξαν διάφοροι γνωστοί πολίτες από τον δήμο του Θορικού, όπως ο Δημότιμος ο Θορίκιος, ο Διογένης ο Θορίκιος κ.ά.[23] Από τους πλέον γνωστούς, οι οποίοι είχαν κάποιου είδους σχέση με το δήμο ή την περιοχή του ήταν επίσης οι:
Δεξίλεως, (374–394 π.Χ.), γιος του Λυσανίου του Θορικίου.
↑[...] "Thoricus: (Θορικός/Thorikós). Paralia deme with the character of a small town on the southeastern coast of Attica, Acamantis phyle, five (six) bouleutaí. Settlement activity from the late Chalcolithic (end of the 4th millennium BC). In the early Mycenaean period a princely seat with a significant Mycenaean necropolis [1], which was absorbed by Athens in the Late Helladic IIIA ( synoikismós of Theseus; Thuc. 2,15,1)". [...], Lohmann, Hans (Bochum), ThoricusΑρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine..
↑John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 133.
↑ 8,08,18,28,3Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, Τα Ελληνικά, ήτοι περιγραφή γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική και στατιστική της αρχαίας και νέας Ελλάδος. Συνταχθείσα υπό Ιακώβου Ρ. Ραγκαβή, εις τρεις τόμους. Ων ο Α' διαλαμβάνει την Στερεάν, Ανατολικήν και Δυτικήν Ελλάδα, ο Β' την Πελοπόννησον και ο Γ' τας νήσους τας τε ελευθέρας και μη, και τον πίνακα, και εκδοθείσα υπό Κωνσταντίνου Αντωνιάδου... τόμοι 1-3, Εκ του τυπογραφείου Κ. Αντωνιάδου. Εν Αθήναις 1853-1854, Ta Hellenkika: etoi perigraphe, geographike, historike, archaiologike, kai statistike tes archaias kai neas Hellados, Iakobos R. Rankabes, Ek tou typ. K. Antoniadou, 1853, Τόμος 1, σελ. 264-266: [...] "Θορικός, δήμος φυλής Ακαμαντίδος (10 = Στεφ. Βυζ. Θορικός) κατά την ανατολικήν παραλία, προς το βόρειον του Σουνίου και το νότιον του Ποταμού (1 = Στραβ. β. 9. σ. 398.). Ο Θορικός ην μία των δώδεκα υπό του Κέκροπος συνοικισθεισών πόλεων της Αττικής (2 = Στραβ. β. 9, σ. 397.) είχε δε φρούριον, και απείχε του Αναφλύστου 60 στάδια (3 = Ξενοφ. περ. προσοδ. σ. 733, εκδ. Λεουνκλαβ - ιδ. Ανάφλυστος.) - Κέφαλος ο Δηΐονος ος κατά λάθος εφόνευσε την γυναίκα αυτού Πρόκριν την Ερεχθέως, και ου, κατά την μυθολογίαν, ηράσθη η Hώς δια το κάλλος, ην κάτοικος του Θορικού (4 = Απολλόδ. β. 2, κ. 4,7 - Παυσ. Αττ. κ. 32.) εξ ού αποδεικνύεται ότι ο Θορικός ην εκ των αρχαιοτάτων πολισμάτων της Αττικής – Κατά το 1ον έτος της 93 Ολυμπιάδος οι Αθηναίοι περιετείχισαν τον Θορικόν (5 = Ξενοφ. Ιστ. Ελλ. β. 1, σ. 337, εκδ. Λεουνκλαβ.) – Ο Παυσανίας αποσιωπά όλως το πόλισμα τούτο. - Θορικός, κοιν. Θερικόν• το περιτείχισμα διακρίνεται και ήδη κατά πολύ μέρος, και η περιοχή του τόπου, καθ' όσον φαίνεται, εξετείνετο όσον επί 25 λεπτών διάστημα δια ιππότην απ’ άρκτου προς μεσημβρίαν, σώζονται δε και πολλά άξια λόγου ερείπια• η ακρόπολις κείται επί κορυφής λόφου προς ον ερείδετο η πόλις• κατά τους πόδας της ακροπόλεως σώζονται τα λείψανα αξιολόγου και μεγαλοπρεπούς θεάτρου ου αι έδραι υφίστανται έτι, και μία των πυλών αυτού είναι κατεσκευασμένη κατά των Κυκλωπικόν ή Τιρύνθιον τρόπον (6 = Δόδουελλ, Κλασσ. Περιηγ. 1, σ. 536.). Το αξιολογώτερον δε λείψανον της βαθυτάτης αρχαιότητος είναι οικοδόμημα επίμηκες κείμενον και αυτό κάτωθεν της ακροπόλεως και έχον δεκατέσσαρας μεν κίονας κατά μέτωπον, ανά επτά δε καθ' έκατέραν των πλευρών Δωρικής τάξεως• το οικοδόμημα τούτο, κατά τινας, θεωρείται ως απλώς στοά, κατ' άλλους δε, ως ναός του Κρητικού Απόλλωνος (1 = Ίδε Κρουσ. Τ. 2, κ. 6, σ. 251.)• πάντα δε τα ενταύθα λείψανα των αρχαίων χρόνων εισί κατασκευασμένα εκ μαρμάρου λευκού έχοντος φλέβας κυανόχρους. - Ο Θορικός έκειτο επί λιμένος ευρυχώρου κλειομένου κατ' άρκτον υπό ακρωτηρίου καθήκοντος εις την θάλασσαν, ο λιμήν ονομάζεται σήμερον Μανδρί, το δε ακρωτήριον υπό μεν του Πλινίου καλείται Δωρίσκος (2 = Πλιν. Φυσ. Ιστ. β. 4, κ. 7. ), υπο δε του Μύλλερ διορθούμενον αναγνώσκεται αντί Δωρίσκου Θορίκιον. - Ο Μέλας αναφέρει τον Θορικόν, ως και τον Βραυρώνα, ως ουκέτι υπάρχοντα επ' αυτού (3 = Πομπ. Μελ. β. 2, κ. 3. Thoricus et Brauron olim urbes nunc tantum nomina.). Εις Θορικόν ή Θερικόν υπάρχει σταθμός υγειονομικός.". [...]
↑Στέφανος Βυζάντιος, "Εθνικά", ("Stephani Byzantii Ἐθνικων quæ supersunt." Gr. Edidit Anton Westermann, Λειψία 1839), [...] "Θορικός, δήμος της Ακαμαντίδος φυλής. Εκαταίος δε την πόλιν αυτήν φησιν, ο δημότης Θορίκιος και Θορικεύς. τα τοπικά εκ Θορικού, Θορικόνδε, Θορικοί". [...], σελ. 139.
↑Δανιήλ ο Μάγνης, "Λεξικόν Ιστορικομυθικόν και Γεωγραφικόν, συντεθέν υπό Δανιήλου Δημητρίου Μάγνητος του εκ του Πηλίου όρους εκ κωμοπόλεως Αγίου Λαυρεντίου, εις χρήσιν της ελληνικής νεολαίας". Εκ της Ελληνικής τυπογραφίας Φραγκίσκου Ανδρεώλα. Εν Βενετία 1834. Lexikon historikomythikon kai geographikon (etc.)(Historisch-mythologisches und geographisches Worterbuch etc.) neograece, Daniel Demetrios Magnes, Andreola, 1834, [...] "Θορικός, δήμος της Αττικής, εκ της Ακαμαντίδος φυλής (Κάτοικ. Θορίκιος και Θορικούς)". [...], σελ. 166.
↑Δημότες του ΘορικούΑρχειοθετήθηκε 2016-06-22 στο Wayback Machine.. Αναζήτηση με τη λέξη-κλειδί στον τόπο (Place): QORIKIOS (στα κεφαλαία αγγλικά), στις ιστοσελίδες: empressattica.com και atheniansproject.com του Προγράμματος «Αθηναίοι» = Athenians Project
John S. Traill: Demos and trittys. Epigraphical and topographical studies in the organization of Attica. Athenians Victoria College, Toronto 1986, p. 133.
↑ Ο Στράβων, σε κάποια χειρόγραφά του, αναφέρει το Φάληρο ως ενδέκατη πόλη, αλλά στα μεγαλύτερο μέρος του έργου του δεν αναφέρεται, οδηγώντας στο συμπέρασμα ότι η δωδέκατη πόλη ήταν μόνη της η πόλη της αρχαίας Αθήνας.
_Attica_Demos_II-el.svg)
