Συντεταγμένες: 38°27′00″N 22°22′00″E / 38.45°N 22.3667°E / 38.45; 22.3667

Δήμος Τριταίας
Δήμος
Έμβλημα
Χώρα	Ελλάδα
Διοίκηση
Διοικητική υπαγωγή
• Περιφέρεια	Δυτικής Ελλάδας
Νομός	Αχαΐας
Έκταση	244.798 km2
Πληθυσμός	4.869[1] (απογραφή 2001)
Ιστότοπος	http://www.tritaia.gr

Ο Δήμος Τριταίας ήταν δήμος προηγούμενων διοικητικών διαιρέσεων του Νομού Αχαΐας που δημιουργήθηκε αρχικά το 1835 μέχρι το 1912 και το 1997 μέχρι το 2010 με το σχέδιο Καποδίστριας και περιλάμβανε όλη την ιστορική περιοχή της Τριταίας^[2].

Έδρα του ήταν ο οικισμός Σταυροδρόμι.

Ο πρώτος δήμος Τριταίας είχε έμβλημα που το απέκτησε το 1874 με το ΦΕΚ 47/25-12-1874 και όριζε ως σφραγίδα τον τρίτωνα "φυσώντας δια κόχλου." και γύρω γύρω τα γράμματα Δήμος Τριταίας.^[3] Έμβλημα του τελευταίου δήμου ήταν ο Τρίτωνας, αργότερα έμβλημα του δήμου ήταν παράσταση του Γεωργίου Παπανδρέου.

Η ονομασία προέρχεται από την αρχαία Τριταία, το όνομα της οποίας πιστεύεται ότι προέρχεται από τον Τρίτωνα γιο του Ποσειδώνα.

Στην περιοχή του δήμου και κοντά στο χωριό Αγία Μαρίνα υπήρχε η αρχαία Τριταία^[4][5] η οποία δεν έχει ανασκαφεί ακόμα. Στην Ερυμάνθεια έχουν βρεθεί ίχνη κυκλώπειων τειχών, Μυκηναϊκό νεκροταφείο στη Δροσιά, Αρχαία νομίσματα στο Μάνεσι και στου Σκιαδά.

Ο δήμος Τριταίας πρωτοσυστάθηκε το 1835 και διατηρήθηκε μέχρι το 1912^[2].

Ο δήμος όταν ιδρύθηκε το 1835 περιελάμβανε τα χωριά Σανταμέρι, Χατζούρι, Πόρτες, Γάλαρο, Πράτι, Μιχόι, Βερσίζι, Φλόκα, Κώμη, Κάλφα, Ρουπακιά, Κρασέτσα και την Αγίας Μαρίνας Μαρίτσης^[2][6].

Το 1861 έγινε διοικητική μεταβολή και ο δήμος ενώθηκε με τον Δήμο Ερυμάνθειας διατηρώντας το ίδιο όνομα αλλά διαφορετική σύσταση^[2][7]. Αποτελούνταν από 24 χωριά^[2][7]: τα Προστοβίτσα, Αλποχώρι, Γρεβενό, Βελιμάχι, Καλέντζι, Κούμπερι, Σκιαδά, Τσαπόγα, Τουρκοχώρι, Χιόνα, Κώμη, Γολέμη, Μάνεση, Μαστραντώνη, Ρένεσι (Ραίνεση), Παλαιοκωσταίικα, Ρουπακιά, Γάλαρο, Κρασέτσα, Κάλφα, Φλώκα, Σκούρα, Άνω Αγία Μαρίνα, Κάτω Αγία Μαρίνα.

Σύμφωνα με άρθρο στην εφημερίδα "Νεολόγος των Πατρών"^[7] το 1909 ο δήμος είχε οκτώ χωριά ορεινά και τα υπόλοιπα πεδινά, οι κάτοικοι του δήμου ήταν φτωχοί και ζούσαν αποκλειστικά από την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Τα όρια του ήταν στο 15ο χιλιόμετρο της Ε.Ο. Πατρών-Καλαβρύτων στη θέση Χάνι Κουρλαμπά έως τα σύνορα Αχαΐας-Ηλείας στον οικισμό Καρπέτα και από τους πρόποδες του Σκόλλις έως τις κορυφές του Ερύμανθου. Στα όρια του δήμου υπήρχαν πολλά έλη, αποξηραμένα σήμερα, που δημιουργούσαν πολλά υγειονομικά προβλήματα και αρρώστιες στους χωρικούς.

Σύμφωνα με τον Χ. Κορύλλο^[8] ο Δήμος ήταν Β΄ τάξεως είχε δύο μονοτάξια δημοτικά σχολεία, ένα αρρένων κι ένα θηλέων, και 6 γραμματεία. Συνόρευε με τους δήμους Καλαβρύτων, Πηνιέων, Λάμπειας και Δύμης.

Έδρα του δήμου ήταν από το 1835 το χωριό Σανταμέρι που ονομάστηκε Τριταία. Από το 1861 η Προστοβίτσα και με το Β.Δ. 27-2-1862 η έδρα μεταφέρθηκε στο Τουρκοχώρι για να επανέλθει στις αρχές του 20ου αιώνα στην Προστοβίτσα^[2][7][9].

Είχε 5.178 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 1907^[7]. Ο Δήμος καταργήθηκε το 1912 με το Β.Δ. 18.8.1912 (ΦΕΚ 256 τ.Α΄)^[2].

Έδρα του δήμου ήταν το Σταυροδρόμι^[2]. Συνόρευε με τους Δήμο Φαρρών, Δήμο Ωλενίας, Κοινότητα Καλεντζίου και το Νομό Ηλείας. Γεωγραφικά στην περιοχή ανήκει και η Κοινότητα Καλεντζίου, που σήμερα είναι ανεξάρτητη. Το 2010, με τη Διοικητική Μεταρρύθμιση "Καλλικράτης", έπαψε να υπάρχει και συγχωνεύτηκε με το Δήμο Φαρρών, την Κοινότητα Καλεντζίου και την Κοινότητα Λεοντίου σχηματίζοντας το νεοπαγή Δήμο Ερυμάνθου^[2][10].

• Κάποιοι από τους δημάρχους του παλιού δήμου ήταν οι:
  • 1836 - : Ι. Π. Χριστόπουλος^[3]
  • Π. Γαλανόπουλος: (αναφέρεται το 1837)^[6]
  • 1851 - : Σταμάτης Τσαλαμιδάς^[3]
  • 1862 - : Χρ. Παναγόπουλος (διορισθείς στις 11 Δεκεμβρίου 1862^[11])
  • Β. Παπαδημητρόπουλος: (αναφέρεται το 1865)
  • 1879-1883: Αβραάμ Καραχάλιος^[3][12]
  • 1883-1887: Αναστάσιος Ντελής^[3]
  • 1887-1891: Ανδρέας Μπαλάσης ή Μπαλασόπουλος^[3][13]
  • 1891-1895: Ηλίας Τσαλαμιδάς^[14]
  • 1895-1912: Χρήστος Μπαλάσης ή Μπαλασόπουλος^{[15][16][17][18]}
• Δήμαρχοι του καποδιστριακού Δήμου Τριταίας υπήρξαν οι:
  • 1998-2006: Απόστολος Βγενόπουλος
  • 2006-2010: Μιλτιάδης Γκοσιμήδας

Στον καποδιστριακό δήμο περιλαμβάνονταν τα παρακάτω δημοτικά διαμερίσματα και οικισμοί^[19]:

Δ.δ. Σταυροδρομίου [ 473 ]

• το Σταυροδρόμιον [ 259 ]
• το Ξηροχώριον [ 68 ]
• τα Πανουσαίικα [ 69 ]
• η Ράχη [ 77 ]

Δ.δ. Αγίας Βαρβάρας [ 309 ]

• η Αγία Βαρβάρα [ 209 ]
• ο Γάλαρος [ 100 ]

Δ.δ. Αγίας Μαρίνης [ 111 ]

• η Αγίας Μαρίνα [ 61 ]
• η Κάτω Αγία Μαρίνα [ 50 ]

Δ.δ. Αλεποχωρίου [ 321 ]

• ο Άγιος Δημήτριος [ 136 ]
• το Αλεποχώριον [ 185 ]

Δ.δ. Βελιμαχίου [ 80 ]

• το Βελιμάχιον [ 78 ]
• η Μονή Αγίων Πάντων [ 2 ]

Δ.δ. Δροσιάς [ 742 ]

• η Δροσιά [ 356 ]
• η Κάτω Δροσιά [ 184 ]
• το Κουμπέριον [ 112 ]
• η Πτέρη [ 90 ]

Δ.δ. Ερυμάνθειας -- η Ερυμάνθεια [ 297 ]

Δ.δ. Κάλφα [ 304 ]

• ο Κάλφας [ 255 ]
• τα Μασουραίικα [ 49 ]

Δ.δ. Μανεσίου Πατρών

• το Μανέσιον [ 405 ]
• το Γολέμιον [ 86 ]
• το Κάτω Μαστραντώνιον [ 144 ]
• ο Μαστραντώνης [ 43 ]

Δ.δ. Ρουπακιάς -- η Ρουπακιά [ 212 ]

Δ.δ. Σκιαδά [ 1.014 ]

• ο Σκιαδάς [ 574 ]
• το Καρπέτα [189 ]
• η Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Νοτενών [ 3 ]
• οι Μπαράκες [ 186 ]
• τα Πηγάδια [ 162 ]

Δ.δ. Σκούρα [ 161 ]

• ο Σκούρας [ 125 ]
• το Καρδάσι [ 36 ]

Δ.δ. Σπαρτιάς [ 170 ]

• η Σπαρτιά [ 71 ]
• το Κυπαρίσσι [ 99 ]

Δ.δ. Χιόνας -- η Χιόνα [ 270 ]

Α.Ο. Τριταιϊκός

Ο Α.Ο. Τριταϊκός ιδρύθηκε το 1999 με τη συγχώνευση των Πηνειός Κάλφα, AO Αγίας Βαρβάρας και ΑΟ Σταυροδρομίου. Αγωνίζεται στην Δ΄ Εθνική κατηγορία και η φυσική του έδρα είναι το Γήπεδο Σταυροδρομίου που είναι ξερό.

Θύελλα Σκιαδά

Η Θύελλα Σκιαδά έχει έδρα το χωριό Σκιαδά και αγωνίζεται στο Γήπεδο Σταυροδρομίου (ξερό).

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Δήμος Τριταίας

• Ε.Σ.Υ.Ε. - Μόνιμος Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001, Αθήνα 2004. ISBN 960-86704-8-9.
• Α.Ι. Κλάδου, Εφετηρίς (Almanach) του Βασιλείου της Ελλάδος δια το Έτος 1837, Εκ της Βασιλικής Τυπογραφίας και Λιθογραφίας, Εν Αθήναις 1837.
• Χρήστου Π. Κορύλλου, Χωρογραφία της Ελλάδος. Α'. Νομός Αχαΐας, Εκ του Τυπογραφείου των Καταστημάτων «Ανέστη Κωνσταντινίδου», Εν Αθήναις 1903.
• Χρήστου Π. Κορύλλου-Στ. Θεοχάρη, Πεζοπορία από Πατρών είς Καλάμας, Τυπογραφείον «Ο Κάδμος», Εν Πάτραις 1891.
• Βασίλειος Κυριαζής, Η Προστοβίτσα στο χρόνο, εκδ. Σύλλογος Δροσιωτών Πάτρας, Πάτρα 2002.
• Γεώργιος Αθ. Πετρόπουλος, Καλέτζι και Καλετζιώτες, Αθήνα 2003.
• Εφημερίδα Πελοπόννησος

• Λουλούδης, Θεόδωρος Η. (2010). Αχαΐα. Οικισμοί, οικιστές, αυτοδιοίκηση. Πάτρα: Νομαρχιακή Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ν.Α. Αχαΐας. 
• Βασίλης Οικονομόπουλος (εκδ.), Πατρινό Αθλητικό Πανόραμα, Εκδόσεις «ΠΑΝΟΡΑΜΑ», Πάτρα 1994. (σχετικά λήμματα ποδοσφαιρικών ομάδων της περιοχής Τριταίας)
• Κώστας Ν. Τριανταφύλλου, Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών, Τόμοι Α΄-Β΄, Τυπογραφείο Πέτρου Χρ. Κούλη, Πάτρα 1995, Τρίτη Έκδοση.

• Δήμος Τριταίας. erymanthos.eu. Ανακτήθηκε: 08/09/2016.
• Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Δήμου Τριταίας. eetaa.gr. Ανακτήθηκε: 28/10/2017.
• Επίσημη ιστοσελίδα Δήμου Τριταίας
• Τουριστικός οδηγός Νομού Αχαΐας - Δήμος Τριταίας. nea.gr. Ανακτήθηκε από το αρχειοθετημένο πρωτότυπο: 04/09/2016.