Ο Γναίος Δομίτιος Αηνόβαρβος ΙΙΙ, Gnaeus Domitius Ahenobarbus, (απεβ. π. 104 π.Χ.) ήταν Ρωμαίος στρατηγός και συγκλητικός, που υπηρέτησε ως ύπατος το 122 π.Χ. Οδήγησε μία εκστρατεία για την κατάκτηση της νότιας Γαλατίας ενάντια στους Αλόβρογες μαζί με τον διάδοχό του Κόιντο Φάβιο Μάξιμο Αλοβρογικό. Ο Δομίτιος Α. ήταν ενεργός στην πρώιμη ανάπτυξη της νότιας Ρωμαϊκής Γαλατίας, ιδρύοντας την πρώτη ρωμαϊκή αποικία στην Colonia Narbon Martius και χρηματοδότησε έργα όπως η Via Domitia, που συνδέει την Ιταλία με την Ισπανία μέσω της νότιας Γαλατίας. Πιθανότατα ήταν επίσης ο χορηγός τού Βωμού τού Δομίτιου Αηνόβαρβου στον Ναό τού Ποσειδώνα στη Ρώμη.[7] Ο Δ. Αηνόβαρβος έγινε τιμητής το 115 π.Χ. και έγινε pontifex σε άγνωστη ημερομηνία πριν αποβιώσει περί το 104 π.Χ.
Στη δεκαετία του 120 π.Χ. η Ρώμη είχε γίνει ολοένα και πιο ενεργή στη Μεσόγειο Γαλατία, ξεκινώντας τρεις ξεχωριστές εκστρατείες στην περιοχή, κατά τα χρόνια πριν από την υπατεία τού Aηνόβαρβου: το 125 για να προστατεύσει τη σύμμαχο της Ρώμης Mασσαλία από τους Σαλλούβιους, το 124 π.Χ. η Ρώμη κατέλαβε την πρωτεύουσα των Σαλλουβίων (την πόλη των Γαλατών κοντά στο oppidum τού Αντρεμόν, κοντά στο σύγχρονο Aιξ-αν-Προβάνς), και το 123 π.Χ. νικώντας ξανά τους Σαλλούβιους και ιδρύοντας μία μόνιμη φρουρά για τα ρωμαϊκά στρατεύματα σε ένα κοντινό μέρος, που ονομάζεται Aquae Sextiae (σύγχρονο Αιξ-αν-Προβάνς).[9]
Το επόμενο έτος 122 π.Χ. αρχίζει η υπατεία τού Δομιτίου, κατά την οποία ηγήθηκε της εκστρατείας κατά των Αλόβρογων. Οι Aλλόβρογες έκαναν κακό στη φιλορωμαϊκή φυλή των Aιδούων και φιλοξενούσαν έναν ηγέτη των Σαλλουβίων, τον βασιλιά Tευτομάλιο, ο οποίος είχε διαφύγει στην καταστροφή της πόλης του από την υποδούλωση στους Ρωμαίους τον προηγούμενο χρόνο. Κατά τη διαδρομή του προς τους Αλλόβρογες, ο Δομίτιος συναντήθηκε με έναν πρεσβευτή τού βασιλιά Βιτούιτου των ισχυρών Αρβέρνων. Οι συζητήσεις δεν κινήθηκαν όμως υπέρ της Ρώμης και οι Αρβέρνοι ενώθηκαν με τους Αλλόβρογες εναντίον της Ρώμης το 121 π.Χ.[9]
Ο Δομίτιος δεν ήταν πλέον ύπατος, αλλά οδήγησε τον στρατό του ούτως ή άλλως ως ανθύπατος. Στη συμβολή τού Ροδανού και τού Σούλγα νίκησε τους Αλλόβρογες στη μάχη τού Βιντάλιουμ. Ταυτόχρονα, ο ύπατος Κόιντος Φάβιος Μάξιμος Αλλοβρογικός οδήγησε μία άλλη δύναμη προς τα βόρεια, κοντά στο σύγχρονο Βαλάνς, στη σύγκλιση των ποταμών Ροδανού και Iζέρ, όπου επέτυχαν μία ηχηρή νίκη επί μίας σημαντικά μεγαλύτερης δύναμης Κελτών, με ελάχιστες απώλειες. Η νίκη της Ρώμης ήταν αρκετά πλήρης. Δεν θα υπήρχε άλλη εκστρατεία στην περιοχή για δύο δεκαετίες μετά.[9]
Η Via Domitia σε μωβ.
Ο Δομίτιος πήρε τον Bιτούιτο και τον έστειλε σε μία φυλακή στη Ρώμη από ζήλια για τον Φάβιο, για να εμποδίσει ο εχθρός ηγέτης να παρελάσει στη Ρώμη για τον θρίαμβο του Φάβιου. Για τη νίκη του στο Βιντάλιουμ τού απονεμήθηκε ένας θρίαμβος και ο τίτλος imperator, όπως και ο Mάξιμος για τη νίκη στο Iζέρ. Υπάρχουν δύο στοιχεία για την αντίδραση της Συγκλήτου στις νίκες τους, που ξεχωρίζουν. Πρώτον, στον Φάβιο απονεμήθηκε το θριαμβευτικό προσωνύμιο (agnomen) «Allobrogicus» για τη νίκη του, ενώ στον Δομίτιο όχι. Δεύτερον, ο Φάβιος πραγματοποίησε πρώτος τη θριαμβευτική πομπή του. Αυτό είναι ασυνήθιστο, αν σκεφτεί κανείς ότι ο Δομίτιος ήταν ο ανώτερος από τους δύο και κανονικά θα πήγαινε πρώτος σε μία τέτοια πομπή. Ο θρίαμβος το 120 π.Χ. σηματοδοτεί το τέλος της τριετούς διοίκησής του στην Πέραν των Άλπεων Γαλατία.[10]
Έχοντας ολοκληρώσει τις κατακτήσεις αυτού που βρίσκεται σήμερα στο δυτικό Λανγκεντόκ, ο Δομίτιος ίδρυσε την πρώτη ρωμαϊκή αποικία στη Γαλατία, που ονομάζεται Colonia Narbo Martius (Narbonne) το 118 π.Χ. Εκείνη την εποχή κατασκεύασε επίσης τη Via Domitia, μία οδό που συνδέει την Ιταλία με τις επαρχίες της Ρώμης στην Ισπανία: η οδός πήρε το όνομά του. Κτίστηκε κατά μήκος ενός αρχαίου εμπορικού δρόμου, διασχίζοντας τις Άλπεις από ένα από τα πιο εύκολα περάσματα, το Col de Montgenèvre.[11][12]
