Γερμανικοί ηρωικοί θρύλοι (γερμανικά: germanische Heldensage) είναι η ηρωική λογοτεχνική παράδοση των γερμανόφωνων λαών, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας τοποθετείται στην εποχή των Μεγάλων Μεταναστεύσεων (4ος-6ος αι. μ.Χ.) και προέρχεται από τους Γότθους, Φράγκους και τους Βουργουνδούς. Ιστορίες από αυτή τη χρονική περίοδο, στις οποίες προστέθηκαν και άλλες μεταγενέστερα, μεταδόθηκαν προφορικά, μεταφέρθηκαν ευρέως από τους γερμανόφωνους λαούς και ήταν γνωστές σε πολλές παραλλαγές.^[1]

Αυτοί οι θρύλοι αναδιατύπωναν συνήθως ιστορικά γεγονότα ή αναφέρονταν σε ιστορικά πρόσωπα και μέσω της προφορικής παράδοσης σχημάτισαν μια ηρωική εποχή. Οι θρύλοι έχουν, τουλάχιστον στις περιπτώσεις που δεν βασίζονται στη γερμανική μυθολογία, έναν ιστορικό πυρήνα. Ωστόσο, διάφορα ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα έχουν συγχωνευθεί σε μια ενιαία πλοκή με τέτοιο τρόπο που το αρχικό ιστορικό πλαίσιο έχει χαθεί. Διάφορες ιστορικές προσωπικότητες, επίσης, εμφανίζονται να είναι σύγχρονοι παρόλο που δεν έζησαν ταυτόχρονα ιστορικά. Οι ήρωες σε αυτούς τους θρύλους συχνά επιδεικνύουν ηρωικό ήθος με έμφαση στην τιμή, τη δόξα και την πίστη.^[2]

Γερμανικοί ηρωικοί θρύλοι μαρτυρούνται σε κείμενα της μεσαιωνικής Σκανδιναβίας, της μεσαιωνικής Γερμανίας και της Αγγλοσαξονικής Αγγλίας, όπου οι Αγγλοσάξονες μετά τη μετανάστευση και εγκατάστασή τους στη Βρετανία διατήρησαν τις πατρογονικές παραδόσεις τους για καιρό. Σώζονται επίσης πολυάριθμες εικονογραφικές απεικονίσεις από τη Σκανδιναβία της εποχής των Βίκινγκς και από περιοχές υπό τον έλεγχο των Σκανδιναβών στην Αγγλία, που πιστοποιούν σκηνές γνωστές από μεταγενέστερες γραπτές εκδοχές θρύλων.

Πολλοί γερμανικοί θρύλοι αναφέρονται στα ηρωικά έπη και σε θρυλικούς ήρωες όπως: Μπέογουλφ, Ζίγκφριντ, ο βασιλιάς Γκούντερ, η πολεμίστρια βασίλισσα Μπρουνχίλντα, Ντίτριχ φον Μπερν, Ερμανάριχος, ο βασιλιάς των Λομβαρδών Αλβοΐνος, ο Φράγκος ιππότης Γουλιέλμος της Ακουιτανίας, ο Βίλαντ ο σιδεράς και άλλοι.

Στην παλαιά αγγλική λογοτεχνία, το σημαντικότερο σωζόμενο πρώιμο μεσαιωνικό ηρωικό έπος είναι το Μπέογουλφ (περ. 650-800 ) που αναφέρεται στον θρυλικό πρίγκιπα και πολεμιστή Μπέογουλφ. Παραδόσεις των Άγγλων, των Σαξόνων και των Γιούτων αναφέρονται επίσης και σε ποιήματα, όπως το Γουίντσιθ η Ο θρήνος του Ντεόρ και σε ρουνικές επιγραφές και τεχνουργήματα όπως η κασετίνα του Ωζόν, που κατασκευάστηκε στην αγγλοσαξονική Νορθουμβρία στις αρχές του 8ου αιώνα, με σκηνές από το παγανιστικό γερμανικό παρελθόν και αναφορά στον θρύλο του Βίλαντ τον σιδερά.

Στην παλαιά γερμανική λογοτεχνία, πιθανώς το αρχαιότερο σωζόμενο έπος είναι Το τραγούδι του Χίλντεμπραντ (περίπου 800) μια εξιστόρηση μονομαχίας ανάμεσα στον Χίλντεμπραντ και τον γιο του Χάντουμπραντ. Στα Ξόρκια του Μέρζεμπουργκ αναφέρονται θρύλοι που προέρχονται από την προχριστιανική εποχή.^[3]

Στη γερμανική λογοτεχνία του Μεσαίωνα, στην πρώιμη περίοδο, ιστορικά γεγονότα και παλαιοί θρύλοι της προφορικής παράδοσης, συνδυασμένα με διασκεδαστικές ιστορίες και με υπόθεση συνήθως εντελώς φανταστική, εμφανίστηκαν στα λεγόμενα έπη των μενεστρέλων: Βασιλιάς Ρότερ, Δούκας Ερνστ, Σολομών και Μάρκολφ, Όρεντελ.

Ωστόσο, οι περισσότεροι θρύλοι καταγράφηκαν στα ηρωικά έπη, με πιο διάσημο το Τραγούδι των Νιμπελούνγκεν (περ. 1200) στο οποίο εξιστορείται ο μύθος του ήρωα Ζίγκφριντ μαζί με θρύλους γύρω από ιστορικά γεγονότα σχετικά με τη συντριβή του βασιλείου των Βουργουνδών το 436 από τον Φλάβιο Αέτιο και τους Ούνους μισθοφόρους του που κατέλαβαν το βασίλειο το 437. Η καταγραφή προφορικής παράδοσης από γερμανικούς ηρωικούς θρύλους συνεχίστηκε και τον 13ο αιώνα, όπως στο Κούντρουν (γύρω στο 1240) με θέμα την απαγωγή της ηρωίδας.

Από το 1230 και μετά, γράφτηκαν πολλά ηρωικά έπη, από τα οποία έχουν διασωθεί 14, σχετικά με θρύλους που αναφέρονται τον Ντίτριχ φον Μπερν, δημοφιλή θρυλικό ήρωα βασισμένο στον Θεοδώριχο τον Μέγα. Αυτά τα κείμενα διακρίνονται σε «ιστορικά» έπη, που αναφέρονται στις μάχες του Ντίτριχ με τον Ερμανάριχο και την εξορία του στην αυλή του Αττίλα και «φανταστικά» στα οποία αντιμετωπίζει υπερφυσικούς αντιπάλους, όπως νάνους, δράκους και γίγαντες.^[4]

Επίσης τα έπη Όρτνιτ, για τον ηγεμόνα της Λομβαρδίας Όρτνιτ, και η συνέχειά του Βόλφντιτριχ (και τα δύο περ. 1230), με παραδοσιακά μοτίβα των θρύλων: την αναζήτηση νύφη, την ανακτημένη κληρονομιά, τους πιστούς και άπιστους υποτελείς, τους δράκους, τις μαγικές πανοπλίες και τις συναντήσεις με νάνους, μάγισσες και γίγαντες, από τις πιο δημοφιλείς γερμανικές αφηγήσεις.^[5]

Στον Μεσαίωνα, ηρωικά έπη γράφτηκαν στη Σκανδιναβία, στην Ισλανδία, και στη νότια Γερμανία και την Αυστρία. Οι σκανδιναβικοί θρύλοι διατηρούνται, στις σκανδιναβικές σάγκα, στην Ποιητική Έντα όσο και σε πεζογραφήματα, ιδιαίτερα στο θρυλικό έπος του Βόλσουνγκα.

Η ηρωική παράδοση έσβησε στην Αγγλία μετά την κατάκτηση των Νορμανδών, αλλά διατηρήθηκε στη Γερμανία μέχρι το 1600 και επέζησε στη Σκανδιναβία με διαφορετική μορφή ως μια ποικιλία από μεσαιωνικές μπαλάντες μέχρι τον 20ό αιώνα. Ο ρομαντισμός αναβίωσε το ενδιαφέρον για τους παλιούς θρύλους στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, με πολυάριθμες μεταφράσεις και διασκευές ηρωικών κειμένων, όπως στα παραμύθια των αδελφών Γκιμ: Ο αυλητής του Χάμελιν, Χάνσελ και Γκρέτελ κ.α. Οι ρομαντικοί Κλέμενς Μπρεντάνο και Λούντβιχ Άχιμ φον Άρνιμ συνέλεξαν θρύλους και παραμύθια, αν και ορισμένες από τις ιστορίες πιθανόν να μην είναι πραγματικά παλιοί θρύλοι, όπως η ιστορία της Λόρελαϊ.

Η πιο διάσημη διασκευή των γερμανικών θρύλων είναι ο οπερατικός κύκλος του Ρίχαρντ Βάγκνερ Το Δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν, ο οποίος έχει επισκιάσει τους ίδιους τους μεσαιωνικούς θρύλους στη λαϊκή συνείδηση.^[6]

Τέλος, έχουν εμπνεύσει μεγάλο μέρος της σύγχρονης φαντασίας, όπως στα έργα των Ουίλιαμ Μόρις και Τζ. Ρ. Ρ. Τόλκιν, του οποίου Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών ενσωματώνει πολλά στοιχεία των γερμανικών ηρωικών θρύλων.^[7]