Η Βάντα Γιακουμπόφκσα (πολωνικά: Wanda Jakubowska) (10 Νοεμβρίου 1907 – 25 Φεβρουαρίου 1998) ήταν Πολωνή σκηνοθέτης. Αν και σκηνοθέτησε έως και 15 ταινίες σε μια περίοδο 50 χρόνων, η Γιακουμπόφκσα είναι περισσότερο γνωστή για τη δουλειά της στο Ολοκαύτωμα. Η ταινία της το 1948, Τελευταίο Στάδιο, ήταν μια πρώιμη και επιδραστική απεικόνιση των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Γυρίστηκε σε τοποθεσία στο Άουσβιτς, όπου είχε φυλακιστεί η Γιακουμπόφκσα.[16]
Η Γιακουμπόφκσα ήταν μια ένθερμη κομμουνίστρια, της οποίας οι ταινίες ήταν συχνά έντονα πολιτικοποιημένες.[17]
Πρώιμη ζωή
Η Γιακουμπόφκσα γεννήθηκε στις 10 Νοεμβρίου 1907. Ο πατέρας της ήταν ο Βάτσουαφ, μηχανικός που υπηρέτησε στον Αυτοκρατορικό Ρωσικό Στρατό κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η μητέρα της η Ζόφια. Η οικογένεια της Γιακουμπόφκσα μετακόμισε στη Μόσχα κατά τη διάρκεια της θητείας του στρατού του Βάτσουαφ. Επέστρεψαν στην Πολωνία το 1922 μετά τον θάνατο της Ζόφια το 1917.[17]
Η Γιακουμπόφκσα αποφοίτησε από το γυμνάσιο το 1928 και έλαβε πτυχίο στην Ιστορία της Τέχνης από το Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας το 1931. Ακολουθώντας το ενδιαφέρον της παιδικής ηλικίας για τον κινηματογράφο, η Γιακουμπόφκσα ίδρυσε μια αριστερή ομάδα εκτίμησης του κινηματογράφου, τα μέλη της οποίας περιλάμβαναν αρκετούς μελλοντικούς Πολωνούς διανοούμενους. Ο Αλεξάντερ Φορντ και ο Γέζι Τέπλιτς ήταν αξιοσημείωτα αρχικά μέλη.[17]: 14 Μέσω της ομάδας εκτίμησης του κινηματογράφου, η Γιακουμπόφκσα βρήκε ευκαιρίες να δουλέψει σε πρώιμες πολωνικές ταινίες και να σκηνοθετήσει τις δικές της. Τα πιο αξιοσημείωτα έργα της από αυτή την περίοδο ήταν η Θάλασσα, μια ταινία μικρού μήκους που προτάθηκε για Όσκαρ, καθιστώντας την έτσι την πρώτη γυναίκα σκηνοθέτη που προτάθηκε για Όσκαρ, και μια προσαρμογή του Nad Niemnem, η οποία προοριζόταν να κυκλοφορήσει το 1939. Το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου οδήγησε στην απώλεια ή την καταστροφή του Nad Niemnem, πριν από τη διανομή του.[17]: 15
Εγκλεισμός
Μετά την εισβολή στην Πολωνία το 1939, η Γιακουμπόφκσα εντάχθηκε στο Πολωνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, μια υπόγεια αντιστασιακή ομάδα. Η Γιακουμπόφκσα συνελήφθη από την Γκεστάπο στις 30 Οκτωβρίου 1942. Αρχικά συνελήφθη σε σχέση με έναν γείτονα που είχε κρυμμένα όπλα σε έναν κοινόχρηστο κήπο. Η Γιακουμπόφκσα κρατήθηκε στη φυλακή Πάβιακ, όπου οι γερμανικές αρχές έμαθαν αργότερα για την υπόγεια εμπλοκή της. Στις 28 Απριλίου 1943 η Γιακουμπόφκσα μεταφέρθηκε στο Άουσβιτς. Κατά την άφιξη της έκαναν τατουάζ με τον αριθμό 43513.[17]: 16-18
Η Γιακουμπόφκσα εργάστηκε σε ένα υποστρατόπεδο του Άουσβιτς που βρίσκεται στο Ράισκο. Το στρατόπεδο χρησίμευε κυρίως ως κέντρο έρευνας κήπου και κηπευτικών. Οι περισσότεροι από τους κρατούμενους εκεί ήταν καλά μορφωμένοι και πολλοί ήταν κομμουνιστές. Το στρατόπεδο εποπτευόταν από τον Δρ Γιόαχιμ Σέζαρ, ο οποίος ήταν ασυνήθιστα καλοπροαίρετος, αντιμετωπίζοντας ακόμη και ορισμένους κρατούμενους ως συναδέλφους. Η Γιακουμπόφκσα είχε επιφορτιστεί με τη λήψη φωτογραφιών φυτών για ερευνητικούς σκοπούς. Η εμπειρία της στο Ράισκο διέφερε σημαντικά από αυτό που απεικονίστηκε στην ταινία της Τελευταίο Στάδιο. Οι εμπειρίες της στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου και τελικά στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Ράβενσμπρικ είναι πιο ευθυγραμμισμένες με την ταινία.[17]
Τον Οκτώβριο του 1944 οι γερμανικές αρχές εντόπισαν τη συνεχιζόμενη επαφή της Γιακουμπόφκσα με το υπόγειο κίνημα και τη μετέφεραν από το Ράικσο στο Μπίρκεναου. Η Γιακουμπόφκσα μεταφέρθηκε τελικά στο Ράβενσμπρικ 10 ημέρες πριν φτάσει ο Κόκκινος Στρατός στο Άουσβιτς. Οι Ναζί προσπάθησαν επίσης να εκκενώσουν το Ράβενσμπρικ, αλλά οι σοβιετικές δυνάμεις κατάφεραν να απελευθερώσουν τη συνοδεία αιχμαλώτων, συμπεριλαμβανομένης της Γιακουμπόφκσα, στις 28 Απριλίου 1945.[17]: 26-27
Η Γιακουμπόφκσα έγινε φίλη με την Γκέρντα Σνάιντερ ενώ ήταν στο Άουσβιτς. Αρχικά πολιτική κρατούμενος, η Γερμανίδα Σνάιντερ έγινε Blockälteste (παρόμοιο με κάπο ). Οι αναφορές διαφέρουν για τη συμπεριφορά της Σνάιντερ στο Άουσβιτς. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ήταν αξιοπρεπής άνθρωπος ενώ άλλοι την κατηγορούν ότι ξυλοκόπησε κρατούμενους. Μετά τον πόλεμο, η Σνάιντερ και η Γιακουμπόφκσα θα έγραφαν μαζί το σενάριο για το Τελευταίο Στάδιο.[17]: 23-25
Καριέρα
Μετά τον πόλεμο, η Γιακουμπόφκσα μετακόμισε στο Λοτζ, όπου ο παλιός της φίλος, Αλεξάντερ Φορντ, ήταν τώρα υπεύθυνος για την Film Polski.
Το 1948 η Γιακουμπόφκσα κυκλοφόρησε την ταινία Τελευταίο Στάδιο. Η ταινία γυρίστηκε εν μέρει στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς. Η ταινία βασίζεται στις προσωπικές της εμπειρίες ως κρατούμενη στο Άουσβιτς. Ισχυρίστηκε ότι αυτό που τη βοήθησε να επιβιώσει από το Άουσβιτς ήταν να σκεφτόταν συνεχώς την τεκμηρίωση των εμπειριών της.
Το μεταγενέστερο έργο της Γιακουμπόφκσα έχει περιέλθει στην αφάνεια πιθανότατα λόγω των κραυγαλέων κομμουνιστικών του χροιών. Έκανε δύο ακόμη ταινίες που αφορούσαν στρατόπεδα συγκέντρωσης: Συναντήσεις στο Λυκόφως (1960) και Το τέλος του κόσμου μας (1964). Αν και θεωρούσε ότι το τελευταίο ήταν η καλύτερη δουλειά της, κανένα από τα δύο δεν έγινε ευρέως εμφανές.[18]
