Με τον όρο ανιμισμός (από το λατινικόanimus που σημαίνει ψυχή)[1] στη θρησκειολογία και την ανθρωπολογία εννοείται η αρχέγονη ανθρώπινη θρησκεία, η οποία θεμελιώνεται στην πεποίθηση της ύπαρξης πνευματικών υπάρξεων που εμψυχώνουν κάθε μορφή και εκδήλωση του φυσικού κόσμου.
Γενικά
Πρόκειται για την αρχαιότερη λατρευτική πρακτική της ανθρωπότητας και τα χαρακτηριστικά της απαντώνται σε γηγενείς πολιτισμούς.[2] Η βάση του ανιμισμού είναι η άποψη ότι υπάρχει ένα πνευματικό βασίλειο το οποίο μοιράζονται οι άνθρωποι με το σύμπαν. Η θεμελιώδης άποψη ότι οι άνθρωποι, τα φυτά, τα ζώα και τα ουράνια σώματα κατέχουν πνεύμα ανεξάρτητο από το φυσικο είναι κεντρική στον Ανιμισμό.
Η θεωρία του Edwart Burnett Taylor
Ο Άγγλος ανθρωπολόγος Έντουαρντ Μπάρνετ Τέιλορ στο έργο του Πρωτόγονος Πολιτισμός (Primitive Culture, 1871) όρισε τον ανιμισμό «ως γενική πίστη στις πνευματικές υπάρξεις» και την όρισε ως «ελάχιστο ορισμό της θρησκείας». Για τον Taylor ανιμισμός είναι η πίστη του "πρωτόγονου" ανθρώπου σε ψυχές που εμψυχώνουν τη φύση.[3] Ο Taylor διατύπωσε τον ανιμισμό ως μια θεωρία επί εθνολογικής και κοινωνικής βάσης για την προέλευση της θρησκείας. Θεώρησε ότι όλες οι θρησκείες από την απλούστερη έως την πλέον σύνθετη μοιράζονται κάποιου είδους ανιμιστικές πεποιθήσεις. Κατά την άποψή του, ως πρωτόγονοι πολιτισμοί ορίζονται εκείνοι που δε διαθέτουν γραπτή παράδοση και πιστεύουν ότι πνεύματα ή ψυχές έδωσαν ζωή στις ανθρώπινες και τις υπόλοιπες υπάρξεις του φυσικού κόσμου. Ο Taylor χρησιμοποίησε τη θεωρία της εξέλιξης για να παρουσιάσει το πως η θρησκεία αποτελεί σταδιακή εξέλιξη από τον Ανιμισμό, ότι δηλαδή ο Ανιμισμός είναι η αρχαιότερη φάση της θρησκείας. Από αυτή την πίστη ο "πρωτόγονος" οδηγήθηκε ύστερα στην προγονολατρεία και στην πίστη της μετεμψύχωσης, και από εκεί στην πίστη σε θεούς. Από την πίστη σε θεούς οδηγούμαστε στον πολυθεϊσμό, κι έπειτα στον μονοθεϊσμό. Παρ' όλ' αυτά η θεωρία του δεν ευσταθεί, καθώς η αντίληψη της ψυχής εκφράζει έναν μεταγενέστερο πολιτισμό, ο οποίος δεν μπορεί να είναι η πηγή της θρησκείας. Με άλλα λόγια για να βρούμε την πηγή της θρησκείας πρέπει να βρούμε την πρωτογενή αδιαφοροποίητη κοινωνία, η οποία δεν μπορεί να είναι μια κοινωνία που έχει αναπτύξει θεωρία περί ψυχών.
Σημειώνεται ότι παλαιότερα ο όρος αυτός αποδόθηκε στη ελληνική ως "ψυχολατρεία", ή "ψυχοκρατία", με βάση τη λατινική λέξη animus, anima που σημαίνει ψυχή. Πλην όμως ο εξελληνισμός αυτός δεν επικράτησε.
↑Γρηγόρης Δ. Ζιάκας, Θρησκεία και Πολιτισμός των προϊστορικών κοινωνιών και των αρχαίων λαών, εκδόσεις Κορνηλία Σφακιανάκη, Θεσσαλονίκη 2002, σελ. 113.
Βιβλιογραφία
Segal, Robert 2004, Myth: A Very Short Introduction, Oxford University Press, Oxford.
Julian Jaynes: Der Ursprung des Bewusstseins durch den Zusammenbruch der bikameralen Psyche; Reinbek: Rowohlt, 1988; (= Der Ursprung des Bewusstseins; rororo TB (Sachbuch 9529), 1993)
Lothar Käser: Animismus. Eine Einführung in die begrifflichen Grundlagen des Welt- und Menschenbildes traditionaler (ethnischer) Gesellschaften für Entwicklungshelfer und kirchliche Mitarbeiter in Übersee; Bad Liebenzell: Liebenzeller Mission, 2004; ISBN 3-921113-61-X; mit dem verkürzten Untertitel Einführung in seine begrifflichen Grundlagen auch bei: Neuendettelsau: Erlanger Verlag für Mission und Okumene, 2004; ISBN 3-87214-609-2
Bronislaw Malinowski: Magie, Wissenschaft und Religion; Reihe Conditio humana; Frankfurt/Main: Fischer, 1973; ISBN 3-10-846601-1; Fischer-TB 7335; Frankfurt/Main: Fischer, 1983; ISBN 3-596-27335-8
Imogen Seger: Wenn die Geister wiederkehren. Weltdeutung und religiöses Bewußtsein in primitiven Kulturen; Ullstein / Piper 1984 ff.
Γρηγόρης Δ. Ζιάκας, Θρησκεία και Πολιτισμός των προϊστορικών κοινωνιών και των αρχαίων λαών, εκδόσεις Κορνηλία Σφακιανάκη, Θεσσαλονίκη 2002, σσ. 113-114
