Ο Αγγλο-Ζανζιβαρινός Πόλεμος ήταν πόλεμος μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ζανζιβάρης στις 27 Αυγούστου 1896. Η σύρραξη κράτησε περίπου 38 λεπτά[σημ. 1] και είναι ο μικρότερος σε διάρκεια πόλεμος της ιστορίας.[7] Η άμεση αιτία του πολέμου ήταν ο θάνατος του φιλοβρετανού Σουλτάνου Χαμάντ μπιν Θουγουαΐνι στις 25 Αυγούστου 1896 και η επακόλουθη διαδοχή του από τον Χαλίντ μπιν Μπαργκάς. Οι Βρετανικές αρχές προτιμούσαν τον Χαμούντ μπιν Μουχάμεντ, ο οποίος ήταν πιο ευνοϊκός ως προς τα βρετανικά συμφέροντα. Σύμφωνα με μία συνθήκη που υπογράφηκε το 1886, μία προϋπόθεση ώστε να γίνει κάποιος σουλτάνος ήταν να πάρει την έγκριση του Βρετανού πρόξενου, και ο Χαλίντ δεν την πληρούσε. Οι Βρετανοί το θεώρησαν casus belli και έστειλαν τελεσίγραφο στον Χαλίντ απαιτώντας να διατάξει τις δυνάμεις του να εγκαταλείψουν το παλάτι. Ως απάντηση ο Χαλίντ επιστράτευσε τη φρουρά του παλατιού του και οχυρώθηκε σε αυτό.
Το τελεσίγραφο έληξε στις 09:00 Ώρα Ανατολικής Αφρικής (EAT) στις 27 Αυγούστου. Μέχρι εκείνη τη στιγμή οι Βρετανοί είχαν συγκεντρώσει τρία καταδρομικά, δύο κανονιοφόρους, 150 πεζοναύτες και ναύτες και 900 Ζανζιβαρινούς στην περιοχή του λιμανιού. Η δύναμη του Βασιλικού Ναυτικού ήταν υπό τις διαταγές του υποναυάρχου Χάρι Ρόσον (Harry Rawson) ενώ οι Ζανζιβαρινοί υπό τις διαταγές του ταξίαρχου Λόιντ Μάθιους (Lloyd Mathews) του ζανζιβαρινού στρατού. Στο παλάτι βρίσκονταν περίπου 2.800 Ζανζιβαρινοί, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν επιστρατευτεί από τον τοπικό πληθυσμό, αλλά σε αυτούς περιλαμβάνονταν και η φρουρά του παλατιού καθώς και μερικές εκατοντάδες υπηρέτες και σκλάβοι. Οι αμυνόμενοι είχαν στη διάθεσή του μερικά στοιχεία πυροβολικού και πολυβόλα τα οποία είχαν στηθεί μπροστά στο παλάτι στοχεύοντας τα βρετανικά πλοία. Ο βομβαρδισμός που ξεκίνησε στις 9:02 προκάλεσε πυρκαγιά στο παλάτι και έθεσε εκτός μάχης το πυροβολικό των αμυνόμενων. Οι Βρετανοί επίσης βύθισαν το βασιλικό κότερο και δύο μικρότερα σκάφη, ενώ ρίχτηκαν μερικές βολές χωρίς αποτέλεσμα στα φιλοβρετανικά ζανζιβαρινά στρατεύματα καθώς πλησίαζαν το παλάτι. Η σημαία του παλατιού καταρρίφθηκε και τα πυρά σταμάτησαν στις 09:40.
Οι δυνάμεις του Σουλτάνου υπέστησαν περίπου 500 απώλειες, ενώ μόνο ένας Βρετανός ναύτης τραυματίστηκε. Ο Σουλτάνος Χαλίντ έλαβε άσυλο στο γερμανικό προξενείο πριν διαφύγει στην Τανγκανίκα. Η Βρετανοί γρήγορα ενθρόνισαν τον Σουλτάνο Χαμούντ επικεφαλής κυβέρνησης μαριονέτας. Ο πόλεμος οριοθέτησε το τέλος της Ζανζιβάρης ως κυρίαρχο κράτος και την αρχή μιας περιόδου ισχυρής Βρετανικής επιρροής.
Η Ζανζιβάρη ήταν νησιωτική χώρα στον Ινδικό Ωκεανό, κοντά στην ακτή της Ταγκανίκας, σήμερα τμήμα της Τανζανίας. Το νησί βρίσκονταν υπό τον ονομαστικό έλεγχο του Σουλτάνου του Ομάν από το 1698 όταν έδιωξαν του Πορτογάλους αποίκους οι οποίοι το διεκδικούσαν από το 1499.[8] Ο Σουλτάνος Ματζίντ μπιν Σαΐντ ανακήρυξε το νησί ανεξάρτητο από το Ομάν το 1858, και αναγνωρίστηκε από τη Μεγάλη Βρετανία.[8] Οι επόμενοι Σουλτάνοι εγκατέστησαν την πρωτεύουσά του και την έδρα της κυβέρνησής τους στην Πόλη της Ζανζιβάρης όπου χτίστηκε και το σύμπλεγμα του παλατιού στην ακτή της. Το 1896 το σύμπλεγμα αποτελούνταν από το παλάτι, το χαρέμι Μπεΐτ αλ Χουκμ και το Μπεΐτ αλ Χατζαΐμπ ή «Σπίτι των Θαυμάτων»—ένα επίσημο παλάτι που λέγεται ότι ήταν το πρώτο κτήριο στην Ανατολική Αφρική που ηλεκτροδοτήθηκε.[9] Το σύμπλεγμα κατασκευάστηκε κατά κύριο λόγο από τοπική ξυλεία ενώ δεν σχεδιάστηκε ως αμυντική κατασκευή.[10] Και τα τρία κύρια κτίσματα ήταν το ένα δίπλα στο άλλο σε μία ευθεία και συνδέονταν με ξύλινες σκεπαστές γέφυρες.[11]
Η Βρετανία είχε μακρά περίοδο αλληλεπίδρασης με τη Ζανζιβάρη και είχε αναγνωρίσει την κυριαρχία του νησιού και τη μοναρχία του το 1886.[8][12][13] Ως εκ τούτου η Βρετανία εν γένει διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τη χώρα και τους Σουλτάνους της.[8] Εντούτοις η Γερμανία ενδιαφέρονταν και αυτή για την Ανατολική Αφρική και οι δύο δυνάμεις ανταγωνίζονταν για τον έλεγχο των εμπορικών δικαιωμάτων στην περιοχή κατά τον 19ο αιώνα.[14] Ο Σουλτάνος Χαλιφάχ μπιν Σαΐντ είχε παραχωρήσει δικαιώματα για την Κένυα στη Βρετανία και για την Τανγκανίκα στη Γερμανία, μια διαδικασία που είχε ως αποτέλεσμα την απαγόρευση της δουλείας σε αυτές της χώρες.[8] Πολλοί από τους άραβες της άρχουσας τάξης ήταν δυσαρεστημένοι από τη διακοπή του πολύτιμου δουλεμπορίου, το οποίο οδήγησε σε κάποιες αναταραχές. Επιπροσθέτως, οι γερμανικές αρχές της Τανγκανίκας αρνούνταν να υψώνουν τη σημαία του σουλτανάτου της Ζανζιβάρης, το οποίο οδήγησε σε ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ των γερμανικών στρατευμάτων και του τοπικού πληθυσμού.[15] Σε μια τέτοια σύγκρουση στην Τάνγκα σκοτώθηκαν 20 Άραβες.[15]
Ο Σουλτάνος Χαλιφάχ έστειλε ζανζιβαρινά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Λόιντ Μάθιους, ενός πρώην υποπλοιάρχου του Βασιλικού Ναυτικού ώστε να αποκαταστήσει την τάξη στην Τανγκανίκα.[16] Η επιχείρηση ήταν κατά κύριο λόγο επιτυχημένη, αλλά τα αντιγερμανικά αισθήματα των Ζανζιβαρινών παρέμεναν έντονα.[15] Περαιτέρω συγκρούσεις ξέσπασαν το Μπαγκαμόγιο όπου 150 ιθαγενείς σκοτώθηκαν από τις γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις και στην Κέτβα όπου δολοφονήθηκαν Γερμανοί αξιωματούχοι και οι υπηρέτες τους.[16] Ο Χαλιφάχ εν συνεχεία εξασφάλισε εκτεταμένα εμπορικά δικαιώματα στην Αυτοκρατορική Βρετανική Εταιρία Ανατολικής Αφρικής (Imperial British East Africa Company, IBEAC) η οποία με τη βοήθεια των Γερμανών έκανε ναυτικό αποκλεισμό ώστε να σταματήσει το συνεχιζόμενο εγχώριο δουλεμπόριο.[16] Με τον θάνατο του Χαλιφάχ το 1890 ανέβηκε στον θρόνο ο Αλί μπιν Σαΐντ.[17] Ο Σουλτάνος Αλί απαγόρευσε το εγχώριο δουλεμπόριο (αλλά όχι τη δουλοκτησία), ανακήρυξε τη Ζανζιβάρη βρετανικό προτεκτοράτο και διόρισε Βρετανό Πρωθυπουργό για αρχηγό της κυβέρνησής του. Παραχωρήθηκε επίσης βέτο στους Βρετανούς για τον μελλοντικό διορισμό Σουλτάνων.[18]
Τη χρονιά που ανέβηκε στον θρόνο ο Αλί υπογράφηκε και η Συνθήκη Χέλγκολαντ-Ζανζιβάρης μεταξύ της Βρετανίας και της Γερμανίας. Με τη συνθήκη οριοθετήθηκαν επίσημα οι σφαίρες επιρροής στην Ανατολική Αφρική και παραχωρήθηκαν τα δικαιώματα της Γερμανίας στη Ζανζιβάρη, στο Ηνωμένο Βασίλειο.[19] Αυτό έδωσε στη βρετανική κυβέρνηση περισσότερη επιρροή στη Ζανζιβάρη την οποία σκόπευε να χρησιμοποιήση για την εξάλειψη του δουλεμπορίου, ένας αντικειμενικός στόχος που υπήρχε από το 1804.[20][21]
Διάδοχος του Αλί ήταν ο Χαμάντ μπιν Θουγουαΐνι, ο οποίος έγινε Σουλτάνος το 1893. Ο Χαμάντ διατηρούσε στενές σχέσεις με τους Βρετανούς αλλά υπήρχε εναντίωση ανάμεσα στους υπηκόους του για τον αυξανόμενο έλεγχο της χώρας από τους Βρετανούς, τη διοίκηση του στρατού από Βρετανούς και την κατάργηση του κερδοφόρου δουλεμπορίου.[18] Προκειμένου να ελεγχθεί αυτή η αντίθεση οι Βρετανικές αρχές έδωσαν έγκριση στον Σουλτάνο να συστήσει μια ζανζιβαρινή σωματοφυλακή 1000 ανδρών, αλλά αυτά τα στρατεύματα σύντομα άρχισαν να συγκρούονται με την ελεγχόμενη από τους Βρετανούς αστυνομία.[22][23] Παράπονα για τις δραστηριότητες των σωματοφυλάκων έγιναν επίσης και από Ευρωπαίους κατοίκους της Πόλης της Ζανζιβάρης.[18]
Ο Σουλτάνος Χαμάντ πέθανε ξαφνικά στις 11:40 EAT (08:40 UTC) στις 25 Αυγούστου 1896.[18] Ο 29χρονος ανεψιός του, Χαλίντ μπιν Μπαργκάς, για τον οποίον υπάρχουν υποψίες ότι τον δολοφόνησε,[18] κατέλαβε το σύμπλεγμα του παλατιού στην Πόλη της Ζανζιβάρης χωρίς τη βρετανική έγκριση, καταπατώντας τη συνθήκη που είχε συμφωνηθεί με τον Αλί.[18] Η βρετανική κυβέρνηση προτιμούσε άλλο υποψήφιο, τον Χαμούντ μπιν Μουχάμεντ, ο οποίος ήταν πιο ευνοϊκός προς τα βρετανικά συμφέροντα. Ο Χαλίντ προειδοποιήθηκε από τον Πρόξενο και τον Διπλωματικό Πράκτορα στη Ζανζιβάρη, Μπάζιλ Κέιβ, και τον Στρατηγό Μάθιους να σκεφτεί πιο προσεκτικά τις πράξεις του.[23][24] Η προειδοποίηση είχε αποδειχθεί επιτυχής τρία χρόνια νωρίτερα όταν ο Χαλίντ είχε προσπαθήσει πάλι να διεκδικήσει τον θρόνο μετά τον θάνατο του Αλί, και ο Βρετανός Πρόξενος-Στρατηγός, Rennell Rodd, τον είχε πείσει για τους κινδύνους μιας τέτοιας πράξης.[25]
Ο Χαλίντ αγνόησε τις προειδοποιήσεις του Κέιβ και οι δυνάμεις του ξεκίνησαν να παρατάσσονται στην πλατεία του παλατιού υπό τις διαταγές του Λοχαγού Σαλέχ, της σωματοφυλακής του παλατιού. Μέχρι το τέλος της ημέρας, είχαν μαζευτεί 2.800 άντρες οπλισμένοι με τυφέκια και μουσκέτα.[24] Οι πλειοψηφία τους ήταν πολίτες, αλλά περιλαμβάνονταν και 700 Ζανζιβαρινοί Ασκάρι[σημ. 2] που πήγαν με το μέρος του Χαλίντ.[24][26] Το πυροβολικό του Σουλτάνου, το οποίο αποτελούνταν από μερικά πολυβόλα Maxim, ένα πολύκαννο πολυβόλο, ένα μπρούτζινο κανόνι του 17ου αιώνα και δύο πυροβόλα πεδίου 12 λιβρών, τοποθετήθηκε ώστε να στοχεύει τα βρετανικά πλοία που βρίσκονταν στο λιμάνι.[24][26][27] Τα δύο κανόνια των 12 λιβρών ήταν δώρο προς τον Σουλτάνο από τον Γερμανό Αυτοκράτορα, Γουλιέλμο Β'.[24] Τα στρατεύματα του σουλτάνου κατέλαβαν επίσης το Ζανζιβαρινό Ναυτικό, το οποίο αποτελούνταν από ένα ξύλινο μονοκάταρτο πλοίο (sloop), το HHS Glasgow, που είχε χτιστεί ως βασιλικό κότερο για τον Σουλτάνο το 1878 με βάση τη βρετανική φρεγάτα HMS Glasgow.[28]
Ο Μάθιους και ο Κέιβ άρχισαν επίσης να συντάσσουν τις δυνάμεις τους, που ήδη αποτελούνταν από 900 Ζανζιβαρινούς Ασκάρι υπό τις διαταγές του υπολοχαγού Άρθουρ Έντουαρντ Χάρινγκτον Ράικς του συντάγματος Wiltshire ο οποίος ήταν αποσπασμένος στον Ζανζιβαρινό στρατό με τον βαθμό του ταξίαρχου.[24] Αποβιβάστηκαν 150 ναύτες από το κλάσης Pearl προστατευμένο καταδρομικό (protected cruiser) HMS Philomel και την κανονιοφόρο HMS Thrush τα οποία ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι.[24] Το ναυτικό απόσπασμα, υπό τις διαταγές του Λοχαγού O'Callaghan αποβιβάστηκε σε δεκαπέντε λεπτά αφότου του ζητήθηκε για να αντιμετωπίσει ενδεχόμενες ταραχές που θα προκαλούνταν από τον γενικό πληθυσμό.[24][29] Ένα μικρότερο απόσπασμα ναυτών υπό τον Υποπλοίαρχο Γουότσον του Thrush αποβιβάστηκαν ώστε να φρουρήσουν το βρετανικό προξενείο, μέσα στο οποίο ζητήθηκε στους βρετανούς πολίτες να συγκεντρωθούν για λόγους προστασίας.[24] Μία άλλη κανονιοφόρος, η HMS Sparrow, μπήκε στο λιμάνι και αγκυροβόλησε απέναντι από το παλάτι δίπλα στο Thrush.[24]
Εκφράστηκαν μερικές ανησυχίες από του Βρετανούς διπλωμάτες ως προς την αξιοπιστία των Ασκάρι του Ράικς, αλλά αποδείχθηκαν σταθερά και επαγγελματικά στρατεύματα τα οποία είχαν σκληραγωγηθεί από στρατιωτικά γυμνάσια και διάφορες εκστρατείες στην Ανατολική Αφρική. Ήταν τα μόνα στρατεύματα στην ξηρά που δέχθηκαν πυρά από τους αμυνόμενους.[1] Τα στρατεύματα του Ράικς ήταν οπλισμένα με δύο όπλα Μαξίμ και ένα κανόνι εννέα λιβρών ενώ βρίσκονταν στο διπλανό κτήριο του τελωνείου.[30] Ο Σουλτάνος επιχείρησε να πείσει τον πρόξενο των ΗΠΑ, Richard Dorsey Mohun, να αναγνωρίσει την άνοδό του στον θρόνο αλλά ο αγγελιοφόρος του είπε ότι «καθώς η άνοδός του στον θρόνο δεν επιβεβαιώθηκε από την Κυβέρνηση της Αυτής Μεγαλειότητας, ήταν αδύνατο να απαντήσει.»[27]
Ο Κέιβ συνέχισε να στέλνει μηνύματα στον Χαλίντ ζητώντας του να αποσύρει τα στρατεύματά του, να αποχωρήσει από το παλάτι και να επιστρέψει σπίτι του αλλά ο Χαλίντ τις αγνόησε και απάντησε ότι θα ανακηρύξει τον εαυτό του Σουλτάνο στις 15:00. Ο Κέιβ δήλωσε δήλωσε ότι αυτό συνιστά ανταρσία και ότι ο Χαλίντ δεν θα αναγνωρίζονταν από τη Βρετανική κυβέρνηση.[24] Στις 14:30 ο Σουλτάνος Χαμάντ τάφηκε και ακριβώς 30 λεπτά αργότερα με Βασιλικό Χαιρετισμό από τα κανόνια του παλατιού ο Χαλίντ ανακηρύχθηκε Σουλτάνος. Ο Κέιβ δεν άρχισε εχθροπραξίες χωρίς την έγκριση της κυβέρνησης και τηλεγράφησε το ακόλουθο μήνυμα στο Υπουργείο Εξωτερικών στο Λονδίνο: «Έχουμε έγκριση στην περίπτωση που όλες οι ειρηνικές προσπάθειες αποδειχθούν άκαρπες, να ανοίξουμε πυρ στο παλάτι από τα πολεμικά πλοία;»[31] Εν τω μεταξύ ο Κέιβ πληροφόρησε όλους του ξένους πρόξενους ότι όλες οι σημαίες έπρεπε να παραμείνουν μεσίστιες προς τιμήν του θανόντος Χαμάντ. Η μοναδική που δεν παρέμεινε ήταν η μεγάλη κόκκινη σημαία στο παλάτι του Χαλίντ. Ο Κέιβ ενημέρωσε ακόμα τους πρόξενους να μην αναγνωρίσουν τον Χαλίντ ως Σουλτάνο, αίτημα στο οποίο αυτοί συμφώνησαν.[32]
Στις 10:00 στις 26 Αυγούστου το προστατευμένο καταδρομικό HMS Racoon κλάσης Archer έφτασε στην πόλη της Ζανζιβάρης και αγκυροβόλησε δίπλα στο Thrush και το Sparrow. Στις 14:00 το προστατευμένο καταδρομικό κλάσης Edgar, HMS St George, ναυαρχίδα του Σταθμού Ακρωτηρίου και Ανατολικής Αφρικής έφτασε στο λιμάνι. Στο πλοίο βρίσκονταν ο υποναύαρχος Χάρι Ρόσον και βρετανοί πεζοναύτες και ναύτες. Την ίδια ώρα έφτασε η έγκριση του Λόρδου Salisbury στον Κέιβ και τον Ρόσον να χρησιμοποιήσουν τις δυνάμεις που είχαν στη διάθεσή τους κατά βούληση και να απομακρύνουν τον Χαλίντ από την εξουσία.[33] Το τηλεγράφημα έγραφε «Έχετε την έγκριση να υιοθετήσετε οποιαδήποτε μέτρα θεωρείται αναγκαία, και θα έχετε την υποστήριξη της κυβέρνησης της Αυτής Μεγαλειότητας. Μην επιχειρήσετε ωστόσο οτιδήποτε για το οποίο δεν είστε σίγουροι ότι μπορείτε να εκτελέσετε επιτυχώς.»[31]
Ο Κέιβ έκανε και άλλες διαπραγματεύσεις με τον Χαλίντ αλλά απέτυχε και έτσι ο Ρόσον του έστειλε τελεσίγραφο, απαιτώντας να κατεβάσει τη σημαία του και να φύγει από το παλάτι μέχρι τις 09:00 στις 27 Αυγούστου ειδάλλως οι βρετανικές δυνάμεις θα άνοιγαν πυρ. Κατά τη διάρκεια του απογεύματος όλα τα εμπορικά πλοία απομακρύνθηκαν από το λιμάνι και τα γυναικόπαιδα των Βρετανών μεταφέρθηκαν στο St. George και σε ένα πλοίο της British-India Steam Navigation Company για ασφάλεια. Την ίδια νύχτα ο πρόξενος Mohun σημείωσε ότι «Η ησυχία πάνω από τη Ζανζιβάρη ήταν αποκρουστική. Συνήθως χτυπούσαν τύμπανα και κλαίγαν μωρά αλλά αυτή τη νύχτα δεν υπήρχε ο παραμικρός ήχος.»[34]
27 Αυγούστου
Θέσεις των ναυτικών δυνάμεων στις 09.00
Στις 08:00 το πρωί της 27 Αυγούστου, σε ένα αγγελιοφόρο που έστειλε ο Χαλίντ για να διαπραγματευτεί με τον Κέιβ, ο πρόξενος απάντησε ότι η μόνη σωτηρία για τον Χαλίντ είναι να συμφωνήσει με τους όρους του τελεσίγραφου.[10][35] Στις 08:30 ένας ακόμα αγγελιοφόρος του Χαλίντ ανακοίνωσε ότι «Δεν έχουμε πρόθεση να κατεβάσουμε τη σημαία μας και δεν πιστεύουμε ότι θα ανοίξετε πυρ εναντίον μας». Ο Κέιβ απάντησε ότι «Δεν θέλουμε να ανοίξουμε πυρ, αλλά αν δεν κάνετε ότι ζητήσαμε θα το κάνουμε σίγουρα.»[34] Στις 08:55 μη έχοντας λάβει άλλα νέα από το παλάτι, ο Ρόσον από το St George έδωσε το σύνθημα να γίνει ετοιμασία για δράση.[36]
Ακριβώς στις 09:00, ο Στρατηγός Λόιντ Μάθιους έδωσε διαταγή στα Βρετανικά πλοία να αρχίσουν τον βομβαρδισμό.[31][37] Στις 09:02 τα πλοία Racoon, Thrush και Sparrow άνοιξαν πυρ κατά του παλατιού ταυτόχρονα, ενώ το Thrush με την πρώτη του βολή έθεσε εκτός μάχης το αραβικό κανόνι των 12 λιβρών. 3.000 αμυνόμενοι, σκλάβοι και υπηρέτες, βρίσκονταν στο κατά κύριο λόγο ξύλινο παλάτι και παρά την ύπαρξη οχυρώσεων από κιβώτια, δέματα και λάστιχο υπήρξαν πολλές απώλειες από τα ισχυρά εκρηκτικά βλήματα. Παρά τις αρχικές αναφορές ότι είχε αιχμαλωτιστεί και εξοριστεί στην Ινδία, ο Σουλτάνος Χαλίντ κατάφερε να διαφύγει από το παλάτι.[10][38] Ένας ανταποκριτής του Reuters ανέφερε ότι ο Σουλτάνος «έφυγε με την πρώτη βολή μαζί με όλους τους αξιωματούχους Άραβες αφήνοντας του σκλάβους και τους ακόλουθούς του να συνεχίσουν τη μάχη», αλλά άλλες πηγές αναφέρουν ότι παρέμεινε στο παλάτι για περισσότερο διάστημα.[10] Ο βομβαρδισμός σταμάτησε γύρω στις 09:40 οπότε το παλάτι και το παρακείμενο χαρέμι είχε ήδη αρπάξει φωτιά, το εχθρικό πυροβολικό είχε σιγαστεί ενώ η σημαία του Σουλτάνου είχε καταστραφεί.[1]
Κατά τη διάρκεια του βομβαρδισμού συνέβη μία μικρή συμπλοκή όταν στις 09:05 το πεπαλαιωμένο Glasgow άνοιξε πυρ κατά του St George χρησιμοποιώντας τα κανόνια 7 λιβρών του και ένα πολύκανο πολυβόλο που είχε δωρήσει η Βασίλισσα Βικτωρία στον Σουλτάνο.[39] Η ανταπόδοση των πυρών από τα βρετανικά πλοία βύθισε το Glasgow, ωστόσο εξαιτίας του ότι το λιμάνι ήταν ρηχό τα κατάρτια του παρέμειναν έξω από το νερό.[1] Το πλήρωμα του Glasgow σήκωσε Βρετανική σημαία ως ένδειξη της παράδοσής τους και διασώθηκαν όλοι από Βρετανούς ναύτες με άκατους.[1] Το Thrush βύθισε επίσης δύο ατμάκατους των οποίων τα Ζανζιβαρινά πληρώματα πυροβολούσαν εναντίον του με τυφέκια. Έλαβε χώρα και μία μικρή συμπλοκή στη στεριά όταν οι άντρες του Χαλίντ πυροβόλησαν τους ασκάρι του Ράικς, χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα, καθώς πλησίαζαν το παλάτι.[1] Η συμπλοκή τερματίστηκε με το τέλος του βομβαρδισμού. Οι Βρετανοί έλεγξαν την πόλη και το παλάτι και το απόγευμα ο Χαμούντ μπιν Μουχάμεντ, φιλικά διακείμενος προς τους Βρετανούς, τοποθετήθηκε στον θρόνο με πολύ πιο περιορισμένη εξουσία.[40] Τα βρετανικά πλοία και πληρώματα έριξαν περίπου 500 βλήματα, 4.100 σφαίρες με πολυβόλα και 1.000 με τυφέκια κατά τη διάρκεια της σύρραξης.[41]
Αποτελέσματα
Βρετανοί στρατιώτες ποζάρουν με ένα κατειλημμένο κανόνι έξω από το παλάτι του Σουλτάνου
Περίπου 500 Ζανζιβαρινοί άνδρες και γυναίκες σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν κατά τη διάρκεια του βομβαρδισμού, οι περισσότεροι εξαιτίας της φωτιάς που ξέσπασε στο παλάτι.[1][6] Είναι άγνωστο το πόσοι από αυτούς ήταν στρατιώτες, αλλά τα πληρώματα των πυροβόλων του Χαλίντ λέγεται ότι αποδεκατίστηκαν.[42] Οι βρετανικές απώλειες ανέρχονταν σε ένα υπαξιωματικό του Thrush ο οποίος τραυματίστηκε σοβαρά αλλά αργότερα θεραπεύτηκε.[1] Παρόλο που η πλειονότητα των κατοίκων της Πόλης της Ζανζιβάρης ήταν με το πλευρό των Βρετανών, η Ινδική περιοχή της πόλης υπέφερε από τυχοδιωκτικές λεηλασίες και γύρω στους 20 κατοίκους έχασαν τη ζωή τους στο επακόλουθο χάος.[43] Για την αποκατάσταση της τάξης μεταφέρθηκαν περίπου 150 Βρετανοί στρατιώτες Σιχ από τη Μομπάσα για να περιπολούν στους δρόμους.[40] Ναύτες από το St George και το Philomel αποβιβάστηκαν ώστε να σχηματίσουν μία πυροσβεστική δύναμη ώστε να ελέγξουν τη φωτιά η οποία είχε διαδοθεί από το παλάτι στα παρακείμενα υπόστεγα του τελωνείου.[44] Υπήρχε ανησυχία για αυτά καθώς περιείχαν ικανή ποσότητα αποθηκευμένων εκρηκτικών αλλά τελικά δεν εξερράγησαν.[42]
Ο Σουλτάνος Χαλίντ, ο λοχαγός Σαλέχ και περίπου σαράντα ακόλουθοι αναζήτησαν καταφύγιο στο γερμανικό προξενείο μετά τη φυγή τους από το παλάτι,[42][45] όπου του φρουρούσαν δέκα ένοπλοι Γερμανοί ναύτες και πεζοναύτες ενώ άντρες του Μάθιους είχαν στηθεί απέξω σε περίπτωση που προσπαθούσαν να φύγουν.[46] Παρά τα αιτήματα έκδοσης, ο γερμανός πρόξενος αρνήθηκε να παραδώσει τον Χαλίντ στους Βρετανούς καθώς η ανάλογη συνθήκη της χώρας του με τους Βρετανούς απέκλειε ρητά τους πολιτικούς κρατούμενους.[40] Αντί για αυτό ο Γερμανός πρόξενος υποσχέθηκε να φυγαδεύσει των Χαλίντ στη Γερμανική Ανατολική Αφρική χωρίς να «πατήσει το πόδι του σε Ζανζιβαρινό έδαφος». Στις 10:00 στις 2 Οκτωβρίου το SMS Seeadler του γερμανικού ναυτικού έφτασε στο λιμάνι. Κατά την πλημμυρίδα, μία άκατος του Seeadler κατάφερε να φτάσει στην πύλη του κήπου του προξενείου και έτσι ο Χαλίντ μετέβη κατευθείαν από το γερμανικό προξενείο σε γερμανικό πολεμικό πλοίο και έτσι δεν κινδύνεψε να συλληφθεί.[46] Από κει και πέρα μεταφέρθηκε με το Seeadler στο Νταρ ες Σαλάμ της Γερμανικής Ανατολικής Αφρικής.[47]
Ο Χαλίντ συνελήφθη από βρετανικές δυνάμεις το 1916 κατά τη διάρκεια την Εκστρατεία της Ανατολικής Αφρικής στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και εξορίστηκε στις Σεϋχέλλες και την Αγία Ελένη πριν του επιτραπεί να επιστρέψει στην Ανατολική Αφρική, όπου πέθανε στη Μομπάσα το 1927.[48] Οι υποστηριχτές του Χαλίντ τιμωρήθηκαν με το να υποχρεωθούν να πληρώσουν αποζημιώσεις για την κάλυψη του κόστους των βλημάτων που ρίχτηκαν εναντίον τους καθώς και των ζημιών που προκλήθηκαν από τις λεηλασίες, οι οποίες συνολικά ήταν 300.000 Ινδικές ρουπίες.[40]
Ο Σουλτάνος Χαμούντ ήταν πιστός στους Βρετανούς και δρούσε ως μαριονέτα τους για μία κατ' ουσίαν ελεγχόμενη από τους Βρετανούς κυβέρνηση με το καθεστώς του Σουλτάνου να διατηρείται μόνο για να αποφευχθεί το κόστος που θα προέκυπτε από τη διακυβέρνηση της Ζανζιβάρης απευθείας ως αποικία του στέμματος.[40] Αρκετούς μήνες μετά τον πόλεμο, ο Χαμούντ, με βρετανική προτροπή κατάργησε τη δουλεία σε όλες της τις μορφές.[40] Η διαδικασία απελευθέρωσης των σκλάβων απαιτούσε να παρουσιάζονται σε ένα κυβερνητικό γραφείο. Αποδείχθηκε όμως πολύ αργή διαδικασία καθώς σε δέκα χρόνια μόνο 17.293 σκλάβοι είχαν ελευθερωθεί από έναν εκτιμούμενο πληθυσμό 60.000 το 1891.[49]
Τα κατάρτια του βυθισμένου Glasgow μπορούν να φανούν από την πανοραμική φωτογραφία της Πόλης της Ζανζιβάρης που τραβήχτηκε το 1902. Το Σπίτι των Θαυμάτων είναι το λευκό κτήριο με τον πύργο και τα πολλά μπαλκόνια στο κέντρο της φωτογραφίας, το χαρέμι και το παλάτι βρίσκονταν στα αριστερά. Τα κτήρια του προξενείου είναι στα δεξιά.
Το σύμπλεγμα του παλατιού υπέστη μεγάλες καταστροφές στον πόλεμο και άλλαξε πολύ. Το χαρέμι, ο φάρος και το παλάτι κατεδαφίστηκαν καθώς δεν ήταν πλέον ασφαλή.[43] Το μέρος που βρίσκονταν το παλάτι έγινε περιοχή κήπων ενώ ένα νέο παλάτι ανεγέρθηκε στη θέση του χαρεμιού.[11][50] Το Σπίτι των Θαυμάτων έμεινε σχεδόν ανέπαφο και αργότερα έγινε η κύρια γραμματεία των βρετανικών αρχών.[42][51] Κατά τη διάρκεια ανακαίνισης του Σπιτιού των Θαυμάτων προστέθηκε στην όψη του ένας πύργος ρολογιού αντικαθιστώντας τον φάρο.[50] Το ναυάγιο του Glasgow παρέμεινε στο λιμάνι μπροστά στο λιμάνι, και λόγω του ότι τα νερά ήταν ρηχά τα κατάρτια του παρέμειναν ορατά για αρκετά χρόνια. Διαλύθηκε τελικά το 1912.[52]
Εξαιτίας ίσως της αποτελεσματικότητας του Βασιλικού ναυτικού κατά τον βομβαρδισμό δεν υπήρξαν περαιτέρω εξεγέρσεις εναντίον της βρετανικής επιρροής κατά τα υπόλοιπα 67 χρόνια που η χώρα ήταν προτεκτοράτο.[53] Ο πόλεμος που διήρκεσε περίπου 40 λεπτά,[σημ. 1] θεωρείται ο συντομότερος στην καταγεγραμμένη ιστορία.[54]
Σημειώσεις
↑ 1,01,11,2Οι πηγές αναφέρουν διάφορες διάρκειες, συμπεριλαμβανομένων 38,[1][2] 40[3] και 45[4] λεπτών, αλλά η διάρκεια 38 λεπτών είναι η πιο συχνά αναφερόμενη. Η ποικιλία οφείλεται στη σύγχυση πάνω στο τι πραγματικά συνιστά την αρχή και το τέλος ενός πολέμου. Μερικές πηγές θεωρούν αρχή του πολέμου τη διαταγή για έναρξη πυρός στις 09:00 και κάποιες την έναρξη των πυροβολισμών στις 09:02. Το τέλος του πολέμου συνήθως τοποθετείται στις 09:40 όταν έπεσαν οι τελευταίες βολές και χτυπήθηκε η σημαία του παλατιού, αλλά άλλες πηγές το τοποθετούν στις 09:45. Τα ημερολόγια των βρετανικών πλοίων παρουσιάζουν την ίδια σύγχυση, το St George αναφέρει ότι ανακοινώθηκε κατάπαυση του πυρός και ότι ο Χαλίντ εισήλθε στο Γερμανικό προξενείο στις 09:35, το Thrush στις 09:40, το Racoon στις 09:41 και το Philomel και το Sparrow στις 09:45.[5]
↑Λέξη που χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει ντόπια στρατεύματα της Ανατολικής, Νοτιοανατολικής και Κεντρικής Αφρικής που υπηρετούσαν σε στρατούς Ευρωπαϊκών αποικιακών δυνάμεων
Frankl, P.J.L. (2006), «The Exile of Sayyid Khalid bin Barghash Al-BuSa'idi», British Journal of Middle Eastern Studies33 (2): 161–177, doi:10.1080/13530190600603675, ISSN1469-3542.
Hoyle, Brian (2002), «Urban Waterfront Revitalization in Developing Countries: The Example of Zanzibar's Stone Town», Geographical Journal168 (2): 141–162, doi:10.1111/1475-4959.00044.
Ingrams, William H. (1967), Zanzibar: Its History and Its People, London: Cass, OCLC722777.
.svg){kind=small}
