Αίσθηση

Οι 5 αισθήσεις κατά Χανς Μακάρ

Η αίσθηση είναι ένα βιολογικό σύστημα που χρησιμοποιείται από έναν οργανισμό για την αισθητικότητα (sensation), δηλαδή τη διαδικασία συλλογής πληροφοριών για τον κόσμο και την ανταπόκριση τού οργανισμού σε ερεθίσματα. (Για παράδειγμα, στο ανθρώπινο σώμα, ο εγκέφαλος που αποτελεί μέρος του κεντρικού νευρικού συστήματος λαμβάνει σήματα από τις αισθήσεις, οι οποίες λαμβάνουν συνεχώς πληροφορίες από το περιβάλλον, στη συνέχεια ερμηνεύει αυτά τα σήματα και προκαλεί σωματικές αντιδράσεις). Αν και παραδοσιακά ήταν γνωστές περίπου πέντε ανθρώπινες αισθήσεις (δηλαδή η όραση, η όσφρηση, η αφή, η γεύση και η ακοή), σήμερα αναγνωρίζεται ότι υπάρχουν πολύ περισσότερες.[1] Οι αισθήσεις που χρησιμοποιούν διάφοροι άλλοι οργανισμοί είναι ακόμη μεγαλύτερες σε ποικιλία και αριθμό. Κατά τη διαδικασία της αισθητικότητας, τα αισθητήρια όργανα συλλέγουν διάφορα ερεθίσματα (όπως ήχους ή οσμές) προς μετασχηματισμό σε μορφή που μπορεί να γίνει αντιληπτή από τον εγκέφαλο. Η αισθητικότητα και η αντίληψη είναι θεμελιακές για κάθε πτυχή της γνώσης, της συμπεριφοράς και της νόησης ενός οργανισμού.

Στους οργανισμούς, ένα αισθητήριο όργανο αποτελείται από μια ομάδα αλληλοσυνδεόμενων αισθητήριων κυττάρων που αντιδρούν σε έναν συγκεκριμένο τύπο φυσικού ερεθίσματος. Μέσω κρανιακών και νωτιαίων νεύρων (νεύρα του Κεντρικού και του Περιφερικού Νευρικού Συστήματος που μεταδίδουν αισθητηριακές πληροφορίες από τον εγκέφαλο προς το σώμα και αντίστροφα), οι διάφοροι τύποι αισθητηριακών υποδοχέων (φωτοϋποδοχείς, χημειοϋποδοχείς, θερμοϋποδοχείς) στα αισθητήρια όργανα μεταδίδουν πληροφορίες από τα όργανα αυτά προς το κεντρικό νευρικό σύστημα, φτάνοντας τελικά στον εγκέφαλο, όπου τα αισθητηριακά σήματα επεξεργάζονται και ερμηνεύονται.

Τα αισθητηριακά συστήματα διακρίνονται σε εξωτερικά και εσωτερικά. Οι εξωτερικές αισθήσεις στον άνθρωπο βασίζονται στα αισθητήρια όργανα των ματιών, των αυτιών, του δέρματος, της μύτης και του στόματος. Οι εσωτερικές αισθήσεις ανιχνεύουν ερεθίσματα από τα εσωτερικά όργανα και τους ιστούς. Οι εσωτερικές αισθήσεις που διαθέτει ο άνθρωπος περιλαμβάνουν το αιθουσαίο σύστημα (αίσθηση της ισορροπίας) που αισθάνεται ο Έσω ους, καθώς και άλλες όπως ο χωρικός προσανατολισμός, η ιδιοδεκτικότητα (σχετική θέση του σώματος) και ο πόνος. Άλλες εσωτερικές αισθήσεις παράγουν σήματα όπως η πείνα, η δίψα, η ασφυξία και η ναυτία ή διάφορες ακούσιες αντιδράσεις, όπως ο εμετός.[2] [3] [4] Ορισμένα ζώα είναι σε θέση να ανιχνεύουν ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία, την υγρασία του αέρα ή την πόλωση του φωτός, ενώ άλλα ζώα αισθάνονται και αντιλαμβάνονται μέσω διαφορετικών συστημάτων, όπως του συστήματος ηχοεντοπισμού. Η αισθητηριακή τροπικότητα (sensory modality) ή υποτροπικότητα (submodality) είναι η μέθοδος κωδικοποίησης και μετάδοσης των αισθητηριακών πληροφοριών. Η Αισθητηριακή πολυτροπικότητα ενσωματώνει διαφορετικές αισθήσεις σε μια ενιαία αντιληπτική εμπειρία. Για παράδειγμα, οι πληροφορίες που παράγονται από μια αίσθηση έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι πληροφορίες από μια άλλη.[5] Η αισθητικότητα και η αντίληψη μελετώνται από μια ποικιλία συναφών επιστημονικών πεδίων, κυρίως από την ψυχοφυσική, τη νευροβιολογία, τη γνωσιακή ψυχολογία και τη γνωσιακή επιστήμη.

Αίσθηση στα φυτά

Ηλίανθος, ένα φωτοτροπικό φυτό που αντιλαμβάνεται την κατεύθυνση της ηλιακής ακτινοβολίας και αλλάζει ανάλογα τον προσανατολισμό του

Χρησιμοποιώντας διάφορους αισθητήριους υποδοχείς, τα φυτά μπορούν να αντιληφθούν το φως, τη θερμοκρασία, την υγρασία, τις χημικές ουσίες, τη χημική διαβάθμιση, τον επαναπροσανατολισμό, τα μαγνητικά πεδία, τις λοιμώξεις, τις βλάβες των ιστών και τη μηχανική πίεση. Παρά την απουσία νευρικού συστήματος, τα φυτά ερμηνεύουν και ανταποκρίνονται σε αυτά τα ερεθίσματα μέσω διαφόρων ορμονικών και διακυτταρικών επικοινωνιακών διόδων που προκαλούν κίνηση στο φυτό, μορφολογικές αλλαγές και μεταβολές της φυσιολογικής κατάστασης του σε επίπεδο οργανισμού. Δηλαδή τη συμπεριφορά του φυτού.

Τα φυτά μπορούν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο γύρω τους και μπορεί να είναι σε θέση να εκπέμπουν ήχους όταν βρίσκονται υπό πίεση. Αυτοί οι θόρυβοι δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτοί από τα ανθρώπινα αυτιά, αλλά οργανισμοί με ακουστικό εύρος που καλύπτει υπερηχητικές συχνότητες (όπως ποντίκια, νυχτερίδες ή ίσως άλλα φυτά) μπορούν να ακούσουν τους ήχους των φυτών από απόσταση έως και 4,6 μέτρα.[6]

Παραπομπές

  1. ↑ Bradford, Alina· published, Ailsa Harvey (8 Μαρτίου 2022). «The Five (and More) Senses». livescience.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2022. 
  2. ↑ Urry, Lisa A.· Cain, Michael L. (2018). Biology : a global approach (Eleventh edition, global edition έκδοση). Boston. ISBN 978-1-292-17044-2. 971245862. CS1 maint: Extra text (link)
  3. ↑ Preester, Helena de (2018). The Interoceptive Mind : From Homeostasis to Awareness. Oxford: Oxford University Press USA - OSO. ISBN 978-0-19-254004-1. 1056068680. 
  4. ↑ Khalsa, Sahib S.; Lapidus, Rachel C. (2016). «Can Interoception Improve the Pragmatic Search for Biomarkers in Psychiatry?». Frontiers in Psychiatry 7. doi:10.3389/fpsyt.2016.00121/full. ISSN 1664-0640. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyt.2016.00121. 
  5. ↑ «Sensation and Perception». Noba (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2022. 
  6. ↑ Khait, I.; Lewin-Epstein, O.; Sharon, R.; Saban, K.; Perelman, R.; Boonman, A.; Yovel, Y.; Hadany, L. (2018-12-28) (στα αγγλικά). Plants emit informative airborne sounds under stress. Plant Biology. doi:10.1101/507590. http://biorxiv.org/lookup/doi/10.1101/507590.