Roedd
William James Bancroft (2 Mawrth1871 - 3 Mawrth1959) yn gefnwr rhyngwladol o Cymreig, a chwaraeodd rygbi clwb i Abertawe, a fu hefyd yn gricedwr sirol dros Forgannwg, ef oedd y chwaraewr proffesiynol cyntaf Morgannwg ym 1895.[3]
Roedd Bancroft yn cael ei ystyried yn un o wir sêr cyntaf rygbi Cymru ac roedd yn chwarae rygbi gyda hunanhyder eithafol.[4] Roedd ganddo gyflymder mawr ac roedd yn giciwr rhagorol o'r bêl,[5] er bod rhai beirniaid yn teimlo bod ei chwarae amddiffynnol yn wan. Chwaraeodd ei frawd Jack rygbi i Gymru hefyd.
Cefndir
Ganwyd Bancroft yn nhafarn y Carmarthen Arms, Waterloo Street, Abertawe, yr hynaf o un ar ddeg o blant William Bancroft, crydd a gweithiwr criced proffesiynol, ac Emma (née Jones) ei wraig Yn ddwy flwydd oed aeth William iau i fyw gyda'i dad-cu ym mwthyn y tirmon yng nghornel de-orllewin cae pêl-droed a chriced St Helen yn Abertawe Cafodd ei addysgu yn ysgol elfennol St Helen, Abertawe.[6] O ran ei waith beunyddiol roedd Billy yn grydd, fel ei dad.
Gyrfa rygbi clwb
Gwnaeth Bancroft ei ymddangosiad cyntaf i dîm rygbi Abertawe ar 5 Hydref1889. Byddai'n chwarae i Abertawe trwy ei yrfa gyfan ac mae'n cael ei ystyried yn un o'r cefnwyr gorau a fu'n chwarae i'r clwb. Ef oedd prif sgoriwr pwyntiau Abertawe mewn deuddeg o'i bedair blynedd ar ddeg gyda'r tîm.[7]
Gyrfa rygbi rhyngwladol
Derbyniodd Bancroft ei gap gyntaf ar 1 Chwefror 1890 yn erbyn yr Alban gan ddisodli Tommy England a anafwyd. Byddai Bancroft yn chwarae 33 gwaith yn olynol dros ei wlad, record wnaeth parhau hyd i Ken Jones wneud hynny ym 1954. Er mai dim ond dwy allan o'i naw gêm gyntaf dros Gymru bu Bancroft yn eu hennill, roedd yn rhan o dîm Cymru a enillodd eu Coron Driphlyg gyntaf ym 1893. Yng ngêm gyntaf y tymor hwnnw fe wnaeth Cymru wynebu Lloegr ym Mharc yr Arfau, Caerdydd. Heb fawr o amser ar ôl i chwarae a Chymru’n colli 9-11, dyfarnwyd cic gosb iddynt ger y llinell ystlys, 30 llath o linell gôl Lloegr. Galwodd capten Cymru, Arthur Gould Bancroft drosodd a dweud wrtho am gicio (o'r ddaear) am gôl. Mynnodd Bancroft adlamu am y gôl, ond gwaharddodd Gould hynny. Dechreuodd y ddau ddadlau o flaen y dorf gartref, nes i Gould daflu'r bêl i'r llawr a cherdded i ffwrdd mewn rhwystredigaeth. Llwyddodd Bancroft i gicio’r gôl adlam a fyddai’n ennill yr ornest i Gymru.[8] Cafodd y gôl gosb hon, er iddi gael ei gollwng gan Bancroft, ei dyfarnu fel un deg, gan ei wneud y gôl gosb rygbi gyntaf erioed .
Ym 1899 mewn gêm yn erbyn Iwerddon ar Barc y Stradau, methodd Bancroft â chwblhau gêm ryngwladol am yr unig dro yn ei yrfa. Oherwydd bod dim rhwystrau o amgylch y cae roedd y dorf wedi'i leinio o amgylch yr ystlys. Gorfodwyd y dyfarnwr i ohirio’r ornest am hanner awr tra bod yr heddlu a swyddogion yn ceisio gorfodi’r dorf yn ôl. Yn ystod yr ail hanner ceisiodd Bancroft un arall o'i rediadau dwys enwog i geisio blino'r gwrthwynebwyr ond cafodd ei ddal gan, y brodyr Mick a Jack Ryan o dîm yr Iwerddon,[9] a aeth i'r afael â Bancroft a'i ddympio dros y llinell ystlys i mewn i'r dorf. Glaniodd Bancroft yn lletchwith a thorri sawl asen, gan ei orfodi i ymddeol o'r gêm.[10]
Ar ôl achos dysteb Gould, cafodd Bancroft y gapteniaeth ym 1898, ac arweiniodd Gymru i'w hail Goron Driphlyg ym 1900.
Chwaraeodd Bancroft griced am y tro gyntaf i Forgannwg yn 18 oed mewn gêm gyfeillgar yn erbyn Swydd Warwick ar Barc yr Arfau Caerdydd ym 1889. Yn fuan iawn daeth yn chwaraewr rheolaidd a phan benderfynodd Morgannwg benodi eu cricedwr proffesiynol cyntaf, tua chanol y 1890au, fe wnaethant ddewis Bancroft. Yn chwaraewr gwych yn gyffredinol ar lefel sirol, roedd Bancroft nid yn unig yn fatiwr a bowliwr, ond weithiau byddai'n sefyll i mewn fel ceidwad y wiced. Cynrychiolodd Morgannwg yn erbyn De Affrica ar eu taith o amgylch Prydain Fawr ym1894. Daeth ei record batio i Forgannwg i ben gyda chyfanswm o 8,250 o rediadau gyda'i sgôr gorau o 207 wedi ei gyrraedd yn erbyn Berkshire ym 1903.[27]
Parhaodd cysylltiad Bancroft â Morgannwg ar ôl ei ymddeoliad fel chwaraewr, a hyfforddodd lawer o bobl ifanc a ddaeth trwy'r clwb, gan gynnwys cricedwr prawf y dyfodol, Gilbert Parkhouse.[27]
Teulu
Ym 1892 priododd Bancroft â Harriet Florence Turnerbu iddynt bedair merch a thri mab.
Marwolaeth
Bu farw Bancroft yn nhŷ ei fab hynaf, Reginald yn Langland, Abertawe, yn 88 mlwydd oed a chladdwyd ef yn Ystum Llwynarth dridiau yn ddiweddarach.
