Alan Ayckbourn
Ganwyd	12 Ebrill 1939  Llundain
Dinasyddiaeth	y Deyrnas Unedig
Alma mater	Coleg Haileybury
Galwedigaeth	dramodydd, llenor, sgriptiwr, cyfarwyddwr theatr, libretydd
Swydd	cymrawd
Gwobr/au	Gwobr Laurence Olivier, CBE, Cymrawd o'r Gymdeithas Frenhinol a Llenyddol, Marchog Faglor, Gwobr Arbennig Cymdeithas Theatr Llundain, Critics' Circle Award for Distinguished Service to the Arts
Gwefan	http://www.alanayckbourn.net

Mae Syr Alan Ayckbourn CBE FRSA (ganwyd 12 Ebrill 1939) yn ddramodydd a chyfarwyddwr Prydeinig toreithiog. Bu'n ysgrifennu a chynhyrchu dramâu ers y 1950au, ac erbyn 2024, roedd y nifer o gynyrchiadau o ddramâu hir a gyflawnodd wedi cyrraedd cyfanswm o 90. Llwyfannwyd y gwaith yn Llundain a Scarborough, lle bu'n gyfarwyddwr artistig Theatr Stephen Joseph rhwng 1972 a 2009. Ers hynny, mae dros 40 o'i ddramâu wedi’u cynhyrchu yn y West End, yn y National Theatre neu gan y Royal Shakespeare Company. Ei sioe boblogaidd gyntaf oedd Relatively Speaking a lwyfannwyd yn Theatr y Duke of York ym 1967.

Mae llwyddiannau eraill yn cynnwys Absurd Person Singular (1975), trioleg The Norman Conquests (1973), Bedroom Farce (1975), Just Between Ourselves (1976), A Chorus of Disapproval (1984), Woman in Mind (1985), A Small Family Business (1987), Man of the Moment (1988), House & Garden (1999) a Private Fears in Public Places (2004). Mae ei ddramâu wedi ennill nifer o wobrau, gan gynnwys saith Gwobr Evening Standard Llundain. Maent wedi eu cyfieithu i dros 35 o ieithoedd [gan gynnwys y Gymraeg] ac yn cael eu perfformio ar lwyfan a theledu ledled y byd. Mae deg o'i ddramâu wedi'u llwyfannu ar Broadway, gan ennill un Gwobr Tony a dau enwebiad.

Ganed Ayckbourn yn Hampstead, Llundain.^[1] Roedd ei fam, Irene Worley ("Lolly") (1906 - 1998), yn awdur straeon byrion a gyhoeddodd dan yr enw "Mary James".^[2] Roedd ei dad, Horace Ayckbourn (1904–1965), yn feiolinydd cerddorfaol a prif feiolinydd y London Symphony Orchestra.^[3] Ni phriododd ei rieni, a gwahanodd y ddau yn fuan ar ôl yr Ail Ryfel Byd. Ysgarodd ei fam ei gŵr cyntaf i ail briodi ym 1948.^[1]

Ysgrifennodd Ayckbourn ei ddrama gyntaf yn Wisborough Lodge (ysgol baratoi ym mhentref Wisborough Green) pan oedd tua 10 oed.^[4] Tra'n preswylio yn yr ysgol, ysgrifennodd ei fam ato i ddweud am ei bwriad o briodi'r rheolwr banc, Cecil Pye. Roedd ei deulu newydd yn cynnwys ei fam, ei lystad a Christopher, mab ei lysdad trwy briodas gynharach. ^[5]

Mynychodd Ayckbourn golegau Haileybury ac Imperial Service, ym mhentref Hertford Heath, a thra yno, bu ar daith yn Ewrop ac America gyda chwmni Shakespeare yr ysgol.^[6]

Wedi gadael yr ysgol yn 17 oed, bu'n gweithio dros dro mewn gwahanol swyddi, cyn derbyn swydd yn Theatr Llyfrgell Scarborough, lle cafodd ei gyflwyno i'r cyfarwyddwr artistig, Stephen Joseph.^[7] Dywedir i Joseff ddod yn fentor ac yn ffigwr tadol i Ayckbourn hyd ei farwolaeth annhymig ym 1967,^[8] ac mae Ayckbourn wedi'i ganmol yn gyson.^[9]

Wedi gwasanaethu yn Y Fyddin am gyfnod, ymgartrefodd yn Scarborough, gan brynu Longwestgate House cyn gartref ei fentor, Stephen Joseph.^[10]

Ym 1957, priododd Ayckbourn â Christine Roland, aelod arall o gwmni Theatr y Llyfrgell.^{[11] [12]} Ysgrifennwyd ei ddwy ddrama gyntaf ar y cyd â hi, dan y ffugenw "Roland Allen".^[13] Ganwyd iddynt ddau fab, Steven a Philip.^[14] Yn anffodus, chwalwyd y briodas ym 1971. Tua'r un amser, roedd yn rhannu cartref gyda Heather Stoney,^[15] actores y cyfarfu â hi gyntaf ddeng mlynedd ynghynt.^[16] Fel ei fam, ni cheisiodd ysgariad ar unwaith, a bu'n rhaid aros tan 1997 am ysgariad ffurfiol a phriodas Ayckbourn â Stoney.^{[17] [18]}

Ym mis Chwefror 2006, dioddefodd strôc yn Scarborough, a dywedodd: "Rwy'n gobeithio bod yn ôl ar fy nhraed, neu falla ddyliwn i ddeud fy nghoes chwith, cyn gynted â phosibl. Yn y cyfamser rydw i mewn dwylo rhagorol, felly hefyd Theatr Stephen Joseph.” ^[19] Y flwyddyn ganlynol, cyhoeddodd Ayckbourn y byddai'n ymddiswyddo fel cyfarwyddwr artistig Theatr Stephen Joseph. ^[20] Mae'n parhau, fodd bynnag, i ysgrifennu a chyfarwyddo ei waith ei hun yn y theatr.

Ers i ddramâu Ayckbourn gael eu llwyfannu'n rheolaidd yn y West End, mae adolygwyr wedi holi os oes elfen hunangofiannol yn ei waith.^[21] Ni chafwyd ateb clir i'r cwestiwn hwn. Dim ond un cofiant sydd, a ysgrifennwyd gan Paul Allen, sy'n ymdrin yn bennaf â'i yrfa yn y theatr. ^[22] Mae Ayckbourn wedi cyfaddef yn aml ei fod yn gweld agweddau ohono'i hun ym mhob un o'i gymeriadau. Yn Bedroom Farce (1975), er enghraifft, cyfaddefodd fod rhannau ohono yn y pedwar cymeriad gwrywaidd. ^[23] Awgrymwyd, mai ei fam yw'r dylanwad a ddefnyddir amlaf, ar wahan i'w brofiadau ei hun. Yn enwedig fel Susan yn Woman in Mind ^[24] (1985).

Mae'n llai eglur i ba raddau mae digwyddiadau ym mywyd Ayckbourn wedi dylanwadu ar ei ysgrifennu,. Mae’n wir fod thema priodasau mewn anhawster yn amlwg iawn drwy gydol ei ddramâu yn y saithdegau cynnar, tua’r adeg yr oedd ei briodas ei hun yn dirwyn i ben. Fodd bynnag, erbyn hynny, roedd hefyd wedi bod yn dyst i fethiant perthynas ei rieni a rhai o'i ffrindiau.^[21]

Dechreuodd gyrfa theatrig Ayckbourn yn syth ar ôl gadael yr ysgol, pan gyflwynwyd ef i Syr Donald Wolfit.^[25] Ymunodd Ayckbourn â Wolfit ar daith i Ŵyl Ymylol Caeredin fel rheolwr llwyfan cynorthwyol dros dro (rôl oedd yn cynnwys actio a rheoli llwyfan) am dair wythnos.^[26] Ei brofiadau cyntaf ar y llwyfan proffesiynol oedd yn The Strong are Lonely gan Fritz Hochwälder.^[27] Y flwyddyn ganlynol, ymddangosodd Ayckbourn mewn chwe drama arall yn Theatr Connaught, Worthing^[28] a theatr Thorndike, Leatherhead.^[29]

Ym 1957, cyflogwyd Ayckbourn gan y cyfarwyddwr Stephen Joseph yn Theatr y Llyfrgell, Scarborough, rhagflaenydd y Theatr Stephen Joseph newydd.^[7] Arweiniodd y gwaith yma at gomisiynau sgriptiau proffesiynol cyntaf Ayckbourn, ym 1958. Ysgrifennodd The Square Cat, dan y ffugenw Roland Allen a berfformiwyd gyntaf ym 1959.^[30]

Ym 1962, symudodd Ayckbourn i Stoke-on-Trent i helpu sefydlu Theatr Victoria (y New Vic bellach). ^[31]

Roedd drama gyntaf Ayckbourn, The Square Cat, yn ddigon poblogaidd i sicrhau comisiynau pellach. Llwyddiant arall oedd Mr. Whatnot ym 1963. Hon oedd y ddrama gyntaf i Ayckbourn fod yn ddigon hapus â hi i ganiatáu perfformiadau ohoni hyd heddiw. Ym 1965, cynhyrchwyd Meet my Father, gafodd ei hail enwi yn Relatively Speaking. Bu’r ddrama’n llwyddiant ysgubol, yn Scarborough ac yn y West End. Sicrhaodd ei ddrama ganlynol, How the Other Half Loves, ei lwyddiant dihangol fel dramodydd. ^{[32] [33]}

Daeth llwyddiant masnachol Ayckbourn i'w anterth gyda dramâu fel Absurd Person Singular (1975), trioleg The Norman Conquests (1973), Bedroom Farce (1975) a Just Between Ourselves (1976). Roedd y dramâu hyn yn canolbwyntio'n helaeth ar briodasau'r dosbarth canol ym Mhrydain.^[34]

Gyda portffolio o dros 70 o ddramâu, a mwy na deugain ohonynt wedi'u llwyfannu yn y National Theatre neu yn y West End, mae Alan Ayckbourn yn un o ddramodwyr mwyaf llwyddiannus Lloegr, sy'n dal ar dir y byw. Er gwaethaf ei lwyddiant, ei anrhydeddau a'i wobrau (sy'n cynnwys gwobr Laurence Olivier), mae Alan Ayckbourn yn parhau i fod yn ffigwr gymharol ddi-wybod, sy'n ymroddedig i theatr ranbarthol. ^[35]

Derbyniodd Ayckbourn y CBE ym 1987 ^[36] a cafodd ei urddo'n farchog yn Anrhydeddau'r Flwyddyn Newydd 1997. ^[37]

Yn 2019, cyhoeddodd Ayckbourn ei nofel gyntaf, The Divide.

Er mai fel dramodydd yr adnabyddir Ayckbourn yn bennaf, dywedir mai 10% o'i amser sy'n cael ei roi i ysgrifennu gyda'r gweddil yn cyfarwyddo. ^[38]

Dioddefodd Ayckbourn strôc ym mis Chwefror 2006 a dychwelodd i'r gwaith ym mis Medi; daeth première ei 70fed drama If I Were You yn Theatr Stephen Joseph y mis canlynol. ^[39]

Cyhoeddodd ym mis Mehefin 2007 y byddai'n ymddeol fel cyfarwyddwr artistig Theatr Stephen Joseph ar ôl tymor 2008. ^[20] Cymerodd ei olynydd, Chris Monks, yr awenau ar ddechrau tymor 2009–2010 ^[40] ond arhosodd Ayckbourn i gyfarwyddo premières ac adfywiadau o'i waith yn y theatr, gan ddechrau gyda How the Other Half Loves ym mis Mehefin 2009. ^[41]

• 1973: Gwobr Evening Standard, Comedi Orau, am Absurd Person Singular
• 1974: Gwobr Evening Standard, y Ddrama Orau, am The Norman Conquests
• 1977: Gwobr Evening Standard, y Ddrama Orau, am Just Between Ourselves
• 1981: Gradd Doethur er Anrhydedd mewn Llythyrau (Litt.D.) o Brifysgol Hull
• 1985: Gwobr Evening Standard, Comedi Orau, am A Chorus of Disapproval
• 1985: Gwobr Laurence Olivier, Comedi Orau, am A Chorus of Disapproval
• 1986: Rhyddid Bwrdeistref Scarborough . ^[42]
• 1987: Gwobr Evening Standard, y Ddrama Orau, am A Small Family Business
• 1987: Gradd Doethur er Anrhydedd mewn Llythyrau (Litt.D.) o Brifysgol Keele
• 1987: Gradd Doethur er Anrhydedd mewn Llythyrau (Litt.D.) o Brifysgol Leeds
• 1987: Cadlywydd Urdd yr Ymerodraeth Brydeinig (CBE)
• 1989: Gwobr Evening Standard, Comedi Orau, am Henceforward...
• 1990: Gwobr Evening Standard, Comedi Orau, am Man of the Moment
• 1998: Doethur er Anrhydedd y Brifysgol (D.Univ.) o'r Brifysgol Agored
• 2009: Gwobr Arbennig Laurence Olivier
• 2009: Gwobr flynyddol Cylch y Beirniaid am Wasanaeth Nodedig i'r Celfyddydau
• 2011: Gradd Doethur er Anrhydedd mewn Llythyrau (Litt.D.) o Brifysgol York St. John

Addaswyd neu gyfieithwyd nifer o ddramâu Ayckbourn i'r Gymraeg dros y degawdau gan gynnwys:

• Troi a Throsi (1985) - cyfieithiad John Gwilym Jones o Round and Round the Garden.
• Byw'n Gytûn (?) - cyfieithiad John Gwilym Jones o Living Together ^[43]
• Bydd wrth ein bwrdd (?) - cyfieithiad John Gwilym Jones o Table Manners.
• Un o'r Teulu (1990) - cyfieithiad John Ogwen o Relatively Speaking.

Mae Alan Ayckbourn wedi ysgrifennu wyth drama un act. Ysgrifennwyd pump ohonynt (Mother Figure, Drinking Companion, Between Mouthfuls, Gosforth's Fete a Widows Might ) ar gyfer Confusions, a berfformiwyd gyntaf yn 1974 .

Y tair drama un act arall yw:

• Countdown, a berfformiwyd gyntaf yn 1962, y mwyaf adnabyddus fel rhan o Mixed Doubles, set o ddramâu un act byr a monologau a gyfrannwyd gan naw awdur gwahanol.
• Ernie's Incredible Illucinations, a ysgrifennwyd yn 1969 ar gyfer casgliad o ddramâu byrion ac a fwriadwyd i'w perfformio gan ysgolion. ^[44]
• A Cut in the Rates, a berfformiwyd yn Theatr Stephen Joseph yn 1984, a'i ffilmio ar gyfer rhaglen ddogfen gan y BBC.

• Ayckbourn, Alan (2002). The Crafty Art of Playmaking. UK: Faber and Faber. ISBN 0-571-21509-2.
• Ayckbourn, Alan (2003). The Crafty Art of Playmaking. USA: Palgrave Macmillan. ISBN 1-4039-6229-4.
• Ayckbourn, Alan (2019) The Divide. UK: PS Publishing. ISBN 978-1-786364-47-0.

Dramâu a addaswyd yn ffilmiau yn cynnwys:

• A Chorus of Disapproval (ffilm 1988), a gyfarwyddwyd gan Michael Winner ;
• Intimate Exchanges addaswyd ynSmoking/No Smoking (ffilm 1993), a gyfarwyddwyd gan Alain Resnais ;
• The Revengers' Comedies (a elwir hefyd yn Sweet Revenge ), a gyfarwyddwyd gan Malcolm Mowbray ;
• Private Fears in Public Places addaswyd yn Cœurs (ffilm 2006) a gyfarwyddwyd gan Alain Resnais .
• Life of Riley (ffilm 2014) wedi'i chyfarwyddo gan Alain Resnais.

• Alan Ayckbourn ar yr Internet Movie Database