Спрошчаная сістэма раманізацыі балгарскай мовы

Спрошчаная сістэма раманізацыі балгарскай мовы (англ.: Streamlined System) з'яўляецца сістэмай транслітарацыі балгарскай азбукі, створанай Любамірам Івановым у Інстытуце матэматыкі і інфарматыкі пры Балгарскай акадэміі навук у 1995 годзе,[1][2] які вызначаецца па наступнай табліцы:[3][4][5]

А
A		 Б
B		 В
V		 Г
G		 Д
D		 Е
E		 Ж
ZH		 З
Z		 И
I		 Й
Y
К
K		 Л
L		 М
M		 Н
N		 О
O		 П
P		 Р
R		 С
S		 Т
T		 У
U
Ф
F		 Х
H		 Ц
TS		 Ч
CH		 Ш
SH		 Щ
SHT		 Ъ
A		 Ь
Y		 Ю
YU		 Я
YA

Паходжанне і выкарыстанне

Спрошчаная сістэма была распрацавана для таго, каб служыць для лацінізацыі балгарскіх геаграфічных назваў у Антарктыдзе, і была прынята для гэтай мэты балгарскай Камісіяй па назвах Антарктыды 2 сакавіка 1995 года.[1] У далейшым гэтая сістэма была выбрана балгарскім урадам[6] у якасці афіцыйнай сістэмы транслітарацыі, якая будзе выкарыстоўвацца ва ўсіх дакументах, якія пазначаюць асобу, дарожныя знакі, назвы вуліц, афіцыйныя інфармацыйныя сістэмы, базы даных, вэб-сайты мясцовых уладаў г.д.[4][7][8][9] 'У рэшце рэшт, спрошчаная сістэма стала часткай балгарскага заканадаўства, а таксама быў уключаны ў Закон аб транслітарацыі, прыняты ў 2009 годзе.[10]

Спрошчаная сістэма была прынятая таксама ААН у 2012 годзе[11] і, для службовага карыстання ў ЗША і Вялікабрытаніі, па BGN і PCGN ў 2013 годзе.[12]

Той жа самы падыход Іваноў прапануе для лацінскай транслітарацыі іншых кірылічных алфавітаў, такіх як беларускі,[13] рускі[14] i украінскі.[15]

Асноўныя прынцыпы

Спрошчаная сістэма распрацоўвалася з мэтай дасягнення аптымальнага балансу паміж наступнымі часткова дублюючымі і часткова канфліктуючымі прыярытэтамі:[4]

  • Па-першае, асноўнай мэтай гэтай сістэмы з'яўляецца забеспячэнне праўдападобна фанетычнага набліжэння балгарскіх словаў пры вымаўленні англамоўнымі карыстальнікамі, у тым ліку тыя, якія не ведаюць пра балгарскую мову і якім не даступныя дадатковыя тлумачэнні;
  • Па-другое - і менш прыярытэтныя, сістэма павінна спросціць пошук арыгінальнага напісання кірыліцай, наколькі гэта магчыма;
  • Па-трэцяе, транслітараваныя формы балгарскіх словаў павінны адпавядаць англійскаму моўнаму асяроддзю, г. зн. не павінны ўспрымацца як занадта «неанглійскія»;
  • Па-чацвёртае, транслітараваныя формы словаў павінны быць упарадкаванымі і простымі.

Выключэнні

  • Аўтэнтычныя лацінскія напісанні імёнаў небалгарскага паходжання маюць прыярытэт, напрыклад, James Bourchier, Émile de Laveleye і Wellington а не Dzheyms Baucher, Emil dyo Lavele або Uelingtan.[4]
  • У канцы слоў -ИЯ транслітаруюцца як IA, а не IYA (выключэнне ўведзена ў 2006 годзе).[10][16]

Было прапанавана змяніць спрошчаную сістэму так, каб балгарскія літары Ъ і Ц транслітараваліся як Ă і TZ адпаведна.[17][18] Аднак гэтыя прапановы не змаглі атрымаць больш шырокае прызнанне, і не былі прыняты для афіцыйнага выкарыстання.[18][19]

Ілюстрацыя

Прыклад (Артыкул 1 Усеагульная дэкларацыя правоў чалавека|Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека):
Всички хора се раждат свободни и равни

по достойнство и права. Те са надарени
с разум и съвест и следва да се отнасят
помежду си в дух на братство.

Vsichki hora se razhdat svobodni i ravni

po dostoynstvo i prava. Te sa nadareni
s razum i savest i sledva da se otnasyat
pomezhdu si v duh na bratstvo.

Зваротны варыянт

Сістэма не з'яўляецца зваротнай, таму што А, Ж, Й, Ц, Ш, Щ, Ю, Я транслітараваны такім жа чынам, як і Ъ, ЗХ, Ь, ТС, СХ, ШТ, ЙУ, ЙА адпаведна. Дапаможны зваротны варыянт сістэмы прапануюць Л. Іваноў, Д. Скордзеў і Д. Добраў, які будзе выкарыстоўвацца ў тых асаблівых выпадках, калі дакладны пошук балгарскіх словаў з лацінскіх формаз з'яўляецца адным з прыярытэтных; для гэтай мэты, літары і спалучэнні літар А, Ъ, Й, Ь, ЗХ, ЙА, ЙУ, СХ, ТС, ТШ, ТЩ, ШТ, ШЦ транслітаруюцца як A, `A, Y, `Y, Z|H, Y|A, Y|U, S|H, T|S, T|SH, T|SHT, SH|T, SH|TS транслітаруюцца як A, A, Y, `Y, Z|H, Y|A, Y|U, S|H, T|S, T|SH, T|SHT, SH|T, SH|TS адпаведна.[20]

Параўнанне з іншымі сістэмамі

Спрошчаная сістэма заснаваная на англійска-арыентаванай транслітарацыі, выкарыстоўваючы глабальную ролю лінгва франка англійскай мовы. Аналагічны зрух у бок англійска-арыентаванай транслітарацыі назіраецца і ў выпадку іншых кірылічных алфавітаў, у прыватнасці, рускі[21] і ўкраінскі[22][23], і ў некаторай ступені македонскі.[24][25]

Спрошчаная сістэма падобная на ранейшай сістэмы BGN/PCGN 1952 года для раманізацыі балгарскай мовы, які была ў сіле ў Злучаных Штатах Амерыкі і Вялікабрытаніі да 2013 года. Аднак апошняя ўяўляе сабой кірылічныя літары Х, Ь і Ъ як KH, ’ (апостраф) і Ŭ, у той час як спрошчаная сістэма выкарыстоўвае H, Y і A замест.[4][26]

Другая падобная сістэма, не прынятыя для службовага карыстання ў Балгарыі, з'яўляецца сістэма А. Данчава, М. Холмана, Я. Дзімовай і М. Савовай, якая ўяўляе сабой кірылічныя літары У і Ъ як OU і U адпаведна, у той час як спрошчаная сістэма выкарыстоўвае U і A для гэтай мэты.[4][27]

Гл. таксама

Зноскі

  1. ↑ а б L.L. Ivanov, Toponymic Guidelines for Antarctica, Antarctic Place-names Commission of Bulgaria, Sofia, 1995. (англ.)
  2. ↑ Inventaire des outils de romanisation. Архівавана 16 лютага 2016. Bibliothèque et Archives Canada. Ottawa 2006. (фр.)
  3. ↑ M. Gaidarska, The Current State of the Transliteration of Bulgarian Names into English in Popular Practice, Contrastive Linguistics, XXII, 1998, 112, pp. 69-84. ISSN: 0204-8701 (англ.)
  4. ↑ а б в г д е L.L. Ivanov, On the Romanization of Bulgarian and English, Contrastive Linguistics, XXVIII, 2003, 2, pp. 109-118. ISSN: 0204-8701; Errata, id., XXIX, 2004, 1, p. 157. (англ.)
  5. ↑ Andreev A., I. Derzhanski eds. Bulgarian Academy of Sciences: Institute of Mathematics and Informatics, founded 1947. Sofia: Multiprint Ltd., 2007. 64 pp. ISBN 978-954-8986-27-4 (англ.) (балг.)
  6. ↑ G. Selvelli. Su alcuni aspetti ideologici dei sistemi di traslitterazione degli alfabeti cirillici nei Balcani. Архівавана 24 чэрвеня 2016. Studi Slavistici XII (2015). pp. 159–180. (італ.)
  7. ↑ Regulations for the issuing of Bulgarian identity documents, State Gazette #14 of 2000. ISSN: 0205-0900 (балг.)
  8. ↑ Ministry of Regional Development and Public Works, Ordinance #3 of 26 October 2006 on the Transliteration of the Bulgarian Geographical Names in Latin Alphabet, State Gazette # 94, 21 November 2006. ISSN: 0205-0900 (балг.)
  9. ↑ United Nations Document E/CONF.98/CRP.71. 17 August 2007.
  10. ↑ а б State Gazette # 19, 13 March 2009. ISSN: 0205-0900 (балг.)
  11. ↑ Bulgarian. Report on the Current Status of United Nations Romanization Systems for Geographical Names. Compiled by the UNGEGN Working Group on Romanization Systems. Version 4.0, February 2013.
  12. ↑ Romanization System for Bulgarian: BGN/PCGN 2013 System. National Geospatial-Intelligence Agency, September 2014.
  13. ↑ Streamlined System for the Romanization of Belarusian.
  14. ↑ Ivanov, L. Streamlined Romanization of Russian Cyrillic. Contrastive Linguistics. XLII (2017) No. 2. pp. 66-73. ISSN 0204-8701
  15. ↑ Streamlined System for the Romanization of Ukrainian.
  16. ↑ Regulations for the issuing of Bulgarian identity documents (Amendment), State Gazette #83 of 2006. ISSN: 0205-0900 (балг.)
  17. ↑ V. Stankov, ed. New Orthographic Dictionary of Bulgarian Language. Bulgarian Academy of Sciences and Hazel Publishers, 2002. p.51. ISBN 9789548283611 (балг.)
  18. ↑ а б V. Murdarov, P. Kostadinova. National standard for the transliteration of Bulgarian Cyrillic personal names with Latin characters (Problems and proposed solutions). Архівавана 5 ліпеня 2010. Bulgarian Language Journal, No. 4, 2005. ISSN 0005-4283 (балг.)
  19. ↑ M. Dimitrova. Comprehensible Bulgaria. Culture Weekly, 23 March 2006. (балг.))
  20. ↑ L. Ivanov, D. Skordev and D. Dobrev. The New National Standard for the Romanization of Bulgarian. Mathematica Balkanica. New Series Vol. 24, 2010, Fasc. 1-2. pp.121-130. ISSN 0205-3217 (англ.)
  21. ↑ Ordinance N 1047 of 31.12.2003, Ministry of Interior of the Russian Federation. Архівавана 22 жніўня 2011. (руск.)
  22. ↑ Resolution of the Ukrainian Commission on the Issue of Legal Terminology. Record No. 2 of 19.04.1996. Архівавана 21 красавіка 2009. (укр.)
  23. ↑ Ordinance N 55 of the Cabinet of Ministers of Ukraine “Regulation of the Latin transliteration of the Ukrainian alphabet” of 27 January 2010. (укр.)
  24. ↑ D. Georgievski, How to Romaniza the Cyrillic alphabet, Архівавана 3 кастрычніка 2011. Globus Weekly, issue 70, 19 August 2008. (макед.)
  25. ↑ Omniglot: Macedonian language, alphabet and pronunciation (англ.)
  26. ↑ USBGN, Romanization Systems and Roman-Script Spelling Conventions, 1994, pp.15-16. (англ.)
  27. ↑ A. Danchev, M. Holman, E. Dimova, M. Savova. An English Dictionary of Bulgarian Names: Spelling and Pronunciation. Sofia, Nauka i Izkustvo Publishers, 1989. 288 pp. (англ.)