Пячатка з раскопак у Лаўрышаве — прыкладна́я каменная пячатка-матрыца, выяўлена ў 2015 годзе пры раскопках на археалагічным селішчы Лаўрышаўскага мужчынскага манастыра ў вёсцы Лаўрышава Навагрудскага раёна. Формай падобная да бруска, на адным з тарцоў выразаны надпіс у 2 радкі. Адметнасць знаходкі ў захаванасці менавіта матрыцы, бо звычайна сярэдневяковыя пячаткі знаходзяць як адбіткі. Аналагаў у Беларусі няма.

Паводле Галіцка-Валынскага летапісу, Лаўрышаўскі манастыр заснаваў каля 1260 года сын вялікага князя літоўскага Міндоўга — Войшалк, вялікі князь літоўскі ў 1264—1267 гадах. Паводле царкоўнага падання, манастыр заснаваў у сярэдзіне XIII ст. ігуменам Елісеем.

Месцазнаходжанне Лаўрышаўскага манастыра з XVI ст. вядома па дакументах. Археалагічныя абследаванні ў Лаўрышаве пачаў у 1990 годзе Аляксандр Краўцэвіч, які зрабіў выснову: «На падставе здабытага падчас раскопак археалагічнага матэрыялу можна сцвярджаць, што мы знайшлі культурны слой Лаўрышаўскага манастыра»^[1]. У 2011—2015 гадах раскопкі ў гэтым месцы праводзілі Лаўрышаўскія археалагічныя экспедыцыі, якія складаліся з добраахвотнікаў, пад навуковым кіраўніцтвам доктара гістарычных навук, прафесара Сяргея Рассадзіна. Па выніках даследаванняў ім была зроблена выснова, што манастыр існаваў на гэтым месцы з часу заснавання ў XIII ст.^[2]

У экспедыцыі вялася палявая апрацоўка археалагічных матэрыялаў, кіраўнік — гісторык Тэльман Маслюкоў^[2], знаходка папярэдне вызначана як каменны брусок і пакінута для навуковага даследавання, ёй нададзены шыфр «Л15 37/5».

Пры абследаванні знаходкі ў Мінску Сяргей Рассадзін выявіў на тарцы бруска надпіс. Тэльман Маслюкоў выказваў думку, што гэта можа быць імя ўладальніка^[3]. На думку Рассадзіна, артэфакт зроблены са сланцавага каменя, які здабывалі і апрацоўвалі^[ru] да сярэдзіны XIII ст.^[4] Вырабы з такога сланцу ў археалогіі лічаць датавальнымі, бо ў 1240 годзе камнездабыўныя майстэрні былі разбураны падчас мангола-татарскага нашэсця і пазней не аднаўляліся^[5]. Для прачытання надпісу знаходку перадалі спецыялістцы па эпіграфіцы, кандыдатцы гістарычных навук Іне Калечыц.

Прачытанне надпісу ў лабараторных умовах і вызначэнне тыпу знаходкі прапанавала Іна Калечыц. Паводле яе высновы, артэфакт гэта пячатка, а надпіс чытаецца як «Святая пу́стынь», пры гэтым першае слова напісана скарочана на грэчаскай мове^[6], што было характэрна для XII—XIV стагоддзяў: Ά(για) Пꙋ[С]ТІN^[7]. Літару «н» ва ўсходнеславянскай кірыліцы да XIV ст. пісалі ў грэчаскай форме Ν. У такім разе, знаходка папаўняе шэраг ранніх пячатак часоў Вялікага Княства Літоўскага.

Іншае прачытанне, па апублікаваных фотаздымках матрыцы і адбітку, прапанаваў мовазнавец і перакладчык Сяргей Шупа. На яго думку, на здымках «на тарцы каменнага бруска… можна… без вялікіх намаганняў» прачытаць напісанае квадратным яўрэйскім шрыфтам імя Іцхак-Айзі[к] (יצחק אייזיק)^[8]. З такім прачытаннем пагадзіліся доктар гуманітарных навук Л. Лемперт (выкладчыца гісторыі і культуры яўрэяў гістарычнага факультэта Вільнюскага ўніверсітэта)^[9], доктар гістарычных навук К. Цукерман^[en] (прафесар візантыністыкі Практычнай школы вышэйшых даследаванняў, Парыж)^[10], а ў Беларусі — калекцыянер яўрэйскіх пячатак, рабін Ш. Ізаксон (Віцебск)^[9].

Каментуючы паведамленні пра яўрэйскае прачытанне, І. Калечыц патлумачыла, што яе версія пра грэка-славянскі тэкст папярэдняя, і што спецыяльным вывучэннем гэтага надпісу яна не займаецца^[10].

У Лаўрышаве 1 лістапада 2015 года адбылося прадстаўленне пячаткі грамадскасці^[11][12], а 5 лістапада, у дзень прастольнага свята Лаўрышаўскага манастыра, пячатка разам з археалагічнай экспазіцыяй была паказана мітрапаліту Мінскаму і Заслаўскаму, Патрыяршаму экзарху ўсяе Беларусі Паўлу, духавенству і гасцям^[13].

Паведамленне С. Я. Рассадзіна і І. Л. Калечыц «Каменная матрыца пячаткі з Лаўрышаўскага манастыра» было ўключана ў праграму міжнароднай навуковай канферэнцыі «Вялікае Княства Літоўскае: палітыка, эканоміка, культура», у секцыі «Духоўная і матэрыяльная культура» (5—6.11.2015, Мінск)^[14].

• Краўцэвіч, А. К. Археалагічныя даследаванні Лаўрышаўскага манастыра на Панямонні // З глыбі вякоў. Наш край. — Мінск: Навука і тэхніка, 1996. — В. 1. — С. 227—234.

• Пятрова, А. Унікальная знаходка Архівавана 8 снежня 2015. / А. Пятрова // Новае жыццё. — 2015. — 4 лістапада.
• http://www.tvr.by/video/informatsionno-analiticheskie/panorama/panorama-07-11-2015/ Архівавана 1 студзеня 2017. [Відэа з 29 хвіліны 55 секунды] // tvr.by [Электронны рэсурс] — Мінск. — 2015. — 8 лістапада.
• На раскопках Лавришевского монастыря нашли уникальную матрицу-печать XIII века Архівавана 1 студзеня 2017. [Фотоснимки 1.11.2015] // lavra.by [Электронный ресурс] — Лавришево. — 2015. —10 ноября.