Яшчэ ў сакавіку 1919 года Беніта Мусаліні заснаваў Італьянскі саюз барацьбы, як рэакцыю на чырвонае двухгоддзе. Падчас выбараў у італьянскую палату дэпутатаў 1919 года, малалікая фашысцкая партыя пацярпела паражэнне, але ўжо ў 1921 годзе былі выбраны 38 фашысцкіх дэпутатаў, уключаючы Беніта Мусаліні і Дзіна Грандзі.
Тым часам у фашысцкіх шэрагах ішло актыўнае стварэнне баявых атрадаў чорнакашульнікаў. У жніўні 1920 года яны ўдзельнічалі ў разгоне страйка на фабрыцы Альфа-Рамэа у Мілане, а пачынаючы з лістапада (пасля забойства аднаго высокапастаўленага чыноўніка правых поглядаў у Балонні) — чорнакашульнікі атрымліваюць сакрэтную падтрымку ўрада ў барацьбе супраць сацыялістычнага руху, асабліва на поўначы Італіі, у даліне ракі По.
Ганенні на «чырвоны» рух выліліся, як ужо было сказана, у абранне 38 фашысцкіх дэпутатаў у 1921 годзе, большасць з якіх прайшла ў парламент у складзе Нацыянал-ліберальнай ізгоі Джавані Джаліці, якія, праўда, неўзабаве ад яе аддзяліліся. Увесь 1921 год Мусаліні спрабаваў стварыць кааліцыю з якой-небудзь палітычнай сілай, адзін час ён спрабаваў зблізіцца з сацыялістамі, але гэта выклікала абурэнне найбольш радыкальнай часткі фашыстаў — сквадрыстаў, на чале з іх лідарамі — «Ras». Пасля няўдалай спробы Джаліці разагнаць і забараніць сквадрыстаў, Мусаліні пад лозунгамі кансерватызму і нацыяналізму ператварае Італьянскі саюз барацьбы ў Нацыянальную фашысцкую партыю. Гэта прывяло да даволі буйных, але не ўзгодненых, антыфашысцкіх выступленняў у розных частках краіны. Супрацьстаянне з нядаўна выбраным прэм'ер-міністрам ІталііЛуіджы Фактам і нарастаючае напружанне ў краіне вымусілі фашысцкіх лідараў адважыцца на сур'ёзны крок.
Пасля некалькіх мітынгаў на поўначы Італіі стала зразумела, што немалая частка насельніцтва падтрымлівае фашыстаў, заявы Мусаліні станавіліся ўсё больш адкрытымі, так, напрыклад, на 60-тысячным мітынгу ў Неапалі24 кастрычніка1922 года Мусаліні адкрыта заявіў: «Праграма нашай партыі простая: мы жадаем кіраваць Італіяй» і «Надышоў час фашыстам заняцца кіраваннем Італіяй. Яно або будзе перададзена нам добраахвотна, або мы пойдзем маршам на Рым і самі захопім яго ў свае рукі». Тым часам атрады пад правадырствам квадрумвіраў паступова займалі гарады і ключавыя пазіцыі ў даліне По. У некаторых гарадах атрады сквадрыстаў сустракалі супраціўленне арміі, але галоўным чынам захоп адбываўся бяскроўна.
27 кастрычніка. Мусаліні прыязджае ў Мілан, у Перуджы апублікаваны заклік Нацыянальнай фашысцкай партыі да італьянскага народа пра пачатак «Паходу на Рым». Калоны сквадрыстаў (колькасцю ад 10 да 30 тысяч чалавек) пад кіраўніцтвам квадрумвіраў пачынаюць рухацца ў бок Рыма. Сквадрысты пачынаюць узбройвацца, частка вінтовак захопліваецца са складаў, частка добраахвотна перадаецца фашыстам мясцовымі армейскімі часцямі. У Рыме Луіджы Факта заяўляе, што краіна стаіць на парозе мецяжу. Пасля сустрэчы з Віктарам-Эмануілам Факта рыхтуе загад пра пераход на надзвычайнае становішча і ўвядзенне дадатковых войскаў у Рым.
28 кастрычніка. Уначы кароль Віктар-Эмануіл вядзе перамовы з дэпутатамі-фашыстамі, генераламі і былым прэм'ер-міністрам Антоніа Саландрам. Нягледзячы на запэўненні генерала Дыяца, што армія верная каралю, Віктар-Эмануіл адхіляе загад пра надзвычайнае становішча, прэм'ер-міністр Луіджы Факта падае ў адстаўку. Кароль прапануе Саландры сфарміраваць урад, абяцаючы партфелі міністраў фашысцкім лідарам. Мусаліні па тэлефоне адмаўляецца: «фашысты не для таго аддавалі столькі сіл для арганізацыі марша на Рым», і патрабуе пасаду прэм'ер-міністра. Атрады сквадрыстаў стаяць прыблізна ў 50 км ад Рыма.
29 кастрычніка. Атрымаўшы розныя данясенні пра сілы фашыстаў пад Рымам, кароль Віктар-Эмануіл зацвярджае Мусаліні на пасадзе прэм'ер-міністра. Мусаліні выязджае з Мілана ў Рым на цягніку.
30 кастрычніка. Уначы Беніта Мусаліні прыязджае ў Рым. Прыблізна ў той жа час у Рым уваходзяць атрады фашыстаў. Пасля аўдыенцыі з каралём Мусаліні фарміруе ўрад: сам ён займае пасады прэм'ер-міністра, міністра ўнутраных спраў і міністра замежных спраў, генерал Дыяц прызначаецца ваенным міністрам, адмірал Рэвель — міністрам флоту, генерал Дэ Бона — шэфам паліцыі.
Вынікі
Атрыманне такіх шырокіх паўнамоцтваў дазволіла Мусаліні сур'ёзна ўмацаваць свае пазіцыі. Напрыклад: у 1921 годзе ў парламент патрапіла ўсяго 38 фашысцкіх кандыдатаў, большасць з якіх — у складзе іншых, не фашысцкіх партый, аднак пасля заняцця пасады прэм'ер-міністра, пры дапамозе закона Ачэрба і выкарыстання сілы падчас выбараў 1924 года, яго партыя атрымлівае дзве траціны месцаў у парламенце. У выніку, прыгнечанне ўсякай апазіцыі сквадрыстамі, аж да звычайных забойстваў, як напрыклад забойства антыфашыста Джакама Матэоці, і поўная лаяльнасць парламента дазваляюць Мусаліні атрымаць дыктатарскія паўнамоцтвы. Улада ў Італіі цалкам пераходзіць пад кантроль фашыстаў да 1943 года.
.jpg)
