Кікладскае мастацтва

Унізе — кікладскія статуэткі ў Нацыянальным археалагічным музеі Афін

Антычная Кікладская культура квітнела на астравах Эгейскага мора з 3300 да 1100 гадоў да н. э[1]. Разам з мінойскай цывілізацыяй і мікенскай Грэцыяй, кікладскі народ уваходзіць у тры асноўныя эгейскія культуры. Такім чынам кікладскае мастацтва з’яўляецца адной з трох асноўных галін эгейскага мастацтва  (англ.) (бел..

Самы вядомы выгляд захаваных твораў — гэта мармуровая статуэтка. Часцей за ўсё гэта сілуэт жанчыны ў поўны рост са складзенымі спераду рукамі. У адрозненне ад выразна акрэсленага носа, твар пусты і гладкі, хоць на некаторых статуэтках ёсць сведчанні таго, што яны першапачаткова былі афарбаваныя. Значная колькасць статуэтак вядомыя, хоць, на жаль, большасць была незаконна канфіскавана з іх незапісанага археалагічнага кантэксту, які звычайна з’яўляецца пахаваннем.

Неалітычнае мастацтва

Амаль уся вядомая інфармацыя адносна мастацтва Кікладаў эпохі неаліту паходзіць з месца раскопак на востраве Саліягасе  (руск.) (бел. каля Антыпараса  (укр.) (бел.. Кераміка гэтага перыяду падобная кераміцы Крыта і мацерыковай Грэцыі. Сінклер Худ  (англ.) (бел. піша: «характэрнай формай з’яўляецца чаша на высокай назе, падобная на тып, які ўзнікае на мацерыку ў перыяд позняга неаліту»[2].

Кікладскія скульптуры

Самай вядомай творчасцю гэтага перыяду з’яўляюцца мармуровыя статуэткі, якіх звычайна называюць «ідаламі» або «фігуркамі», хоць ні адна назва не падыходзіць дакладна: першы тэрмін звязаны з рэлігійнай функцыяй, што эксперты зусім не ўхваляюць, а другі недарэчна ўжываюць да буйных фігур, памер якіх амаль роўны памеру чалавека. Гэтыя мармуровыя статуэткі раскіданыя па Эгейскім моры, што дазваляе выказаць здагадку, што яны былі папулярныя сярод насельніцтва Крыта і мацерыковай Грэцыі[3]. Мабыць, самымі вядомымі з гэтых з’яўляюцца статуэткі музыкаў, а менавіта арфістаў і дудароў[4]. Датуючы прыкладна 2500 годам да н.. э., гэтыя музыканты часам лічацца «старажытнымі музыкамі з Эгейскага мора»[5].

Мармуровы арфіст (ранняе кікладскае мастацтва II перыяду; Музей зямлі Бадэн  (руск.) (бел., Карслсруэ)

Большасць гэтых статуэтак з’яўляюцца высока стылізаванымі ўяўленнямі пра фігуру жанчыны, якая, як правіла, мае плоскую і геаметрычную будову, што робіць яе надзвычай тоеснай з сучасным мастацтвам  (англ.) (бел.. Аднак гэта можа быць памылкай, паколькі ёсць доказы таго, што скульптуры першапачаткова былі ярка афарбаваныя[6]. Большасць фігурак — выява аголеных жанчын са складзенымі на жываце рукамі, як правіла, правая рука трымаецца ніжэй левай. Большасць пісьменнікаў, якія разглядалі гэтыя артэфакты з антрапалагічнага або псіхалагічнага пункту гледжання, лічаць, што яны з’яўляюцца прадстаўнікамі вялікай багіні прыроды, традыцыйна, як і жаночыя статуэткі перыяду неаліту, такія як Венера Вілендорфская[7]. Нягледзячы на гэта, некаторыя археолагі згаджаюцца, што такое тлумачэнне ў цэлым не з’яўляецца ўзгодненым археолагамі, сярод якіх няма адзінага меркавання адносна іх значнасці. Іх па-рознаму трактавалі як ідалаў багоў, выяў смерці, дзіцячых лялек і іншае. Лічыцца, што яны былі «больш, чым лялькі і, мабыць, менш, чым святыя ідалы»[8].

Здагадка аб тым, што гэтыя выявы былі ідаламі ў жорсткім сэнсе — прадметы культу, якія былі цэнтрам абраду, — не пацвярджаюцца ніякімі археалагічнымі сведчаннямі[9]. Археалагічныя дадзеныя паказваюць, што гэтыя выявы рэгулярна выкарыстоўваліся ў пахавальнай практыцы: усе яны былі знойдзены ў магілах. Аднак, па меншай меры на некаторых з іх прыкметныя відавочныя прыкметы рамонту, што азначае, што яны былі прадметамі, якія шанаваліся памерлымі пры іх жыцці і не былі зробленыя спецыяльна для пахавання. Акрамя таго, буйныя статуэткі часам былі разбітыя такім чынам, што былі пахаваныя толькі іх часткі. Гэта з’ява, для якой няма ніякіх тлумачэнняў. Статуэткі былі пахаваныя як з мужчынамі, так і з жанчынамі[10]. Яны былі знойдзены не ў кожнай магіле[8]. Скульптуры часцей за ўсё знаходзяць пакладзенымі на спіну ў магілах, а іх больш буйныя ўзоры былі, магчыма, устаноўлены ў святынях або дамах[11].

Ранняе кікладскае мастацтва

Ранняе кікладскае мастацтва дзеліцца на тры перыяды: i перыяд (2800—2500 да н.э.), II перыяд (2500—2200 да н. э.) і III перыяд (2200—2000 да н. э.). Мастацтва не з’яўляецца выразна абмежаваным адным з гэтых перыядаў, а ў некаторых выпадках нават з’яўляецца прадстаўніком больш чым аднаго Кікладскага вострава. Мастацтва ранняга кікладскага мастацтва I перыяду лепш за ўсё прадстаўлена на астравах Парас, Антыпарас  (укр.) (бел. і Амаргос, тады як II перыяду перш за ўсё назіраецца на Сірасе, а III перыяду — на Міласе  (укр.) (бел.[12].

Ранняе кікладскае мастацтва I перыяду (культура Грота-Пелас, 3300-2700 гг. да н.э.)

Жаночая мармуровая фігура. (3000 г. да н.э.; Музей Брукліна)

Найважнейшымі раннімі групамі культуры Грота-Пелос  (руск.) (бел. з’яўляюцца Пелос, Пластырас і Лурас. Статуэткі Пелоса схематычнага тыпу. І мужчыны, і жанчыны ў пазіцыі стоячы з галавой і тварам складаюць тып Пластырас; малюнак натуралістычны, але таксама па-дзіўным стылізаваны. Тып Лураса разглядаецца як пераходны і спалучае як схематычныя, так і натуралістычныя элементы[13][14]. Схематычныя статуэткі сустракаюцца часцей і маюць плоскія рысы твару, у іх простыя формы і невыразна акрэсленая галава. Натуралістычныя фігуры невялікія і, як правіла, маюць дзіўныя або перабольшаныя прапорцыі такія, як доўгія шыі, вуглаватыя верхнія часткі цела і мускулістыя ногі[15].

Тып Пелоса (схематычны)

Статуэткі тыпу Пелос адрозніваюцца ад многіх іншых кікладскіх статуэтак, паколькі ў большасці з іх полу не вызначана. Самыя вядомыя статуэткі тыпу Пелос — гэта фігуркі ў форме скрыпкі. Пад гэтым маецца на ўвазе статуэтка з выцягнутай галавой, адсутнымі нагамі і целам у форме скрыпкі. Адна адмысловая статуэтка «скрыпка», мае грудзі, рукі пад грудзьмі і лабковы трохкутнік, якая магчыма, уяўляе багіню ўрадлівасці. Аднак, паколькі не ўсім фігуркі ўласцівыя такія характарыстыкі, дакладнай высновы пакуль зрабіць нельга.

Кікладская мармуровая статуэтка, тып Пластырас

Тып Пластырас (натуралістычны)

Тып Пластырас — ранні тып кікладскіх статуэтак, названых у гонар могілак на Парасе, дзе яны былі знойдзеныя[16]. Статуэткі захоўваюць форму скрыпкі, выгляд і складзеную руку сваіх папярэднікаў, але таксама прыкметна адрозніваюцца ад іх. Тып Пластырас — гэта найбольш натуралістычны тып кікладскай статуэткі, які можна распазнаць па перабольшаных прапорцыях. Галава формы, падобная на яйка з выразанымі рысамі твару, уключаючы вушы, трымаецца на выцягнутай шыі, якая звычайна займае траціну агульнай вышыні статуэткі[17]. Ногі выразаныя асобна па ўсёй даўжыні, што часта прыводзіць да іх адломвання. На жаночых постацях вобласць лабка размежавана разрэзам, грудзі злепленыя. Выявы мужчын адрозніваюцца будовай, але не вельмі характэрна, яны маюць больш вузкія сцёгны і выразаныя выявы мужчынскіх палавых органаў. Статуэткі, як правіла, невялікіх памераў, звычайна не больш за трыццаць сантыметраў, і не могуць стаяць самастойна, бо ногі завостраныя кзаду. Захаваныя статуэткі былі выразаныя з мармуру, але некаторыя лічаць, што яны таксама верагодна маглі быць выразанымі з дрэва.

Жаночая мармуровая статуэтка з Наксаса, тыпу Лурас (ранняе Кікладскае мастацтва I—II перыядаў, 2800—2700 гг. да н.э.; Музей Эшмала, Оксфард)
Жаночая мармуровая статуэтка тыпу Капсала (ранняе Кікладскае мастацтва II перыяду, 2700—2600 да н.э.; Брытанскі музей)

Тып Лураса (схематычны і натуралістычны)

Тып Лураса — тып кікладскіх статуэтак з зыходнай фазы ранняга кікладскага мастацтва і перыяду бронзавага веку. Аб’ядноўваючы натуралістычную і схематычную канцэпцыі папярэдніх тыпаў, статуэткі тыпу Лурас маюць безрысавы твар, доўгую шыю і звычайнае цела з аслабленымі плячыма, якія, як правіла, распасціраюцца ўздоўж сцёгнаў у шырыню. Ногі старанна сфармаваныя, але не падзеленыя далей каленяў ці сярэдзіны лытак[17]. Хоць грудзі не намаляваныя, статуэткі гэтага тыпу ўсё яшчэ акцэнтуюцца на жаночай форме, і, як правіла, пра гэта сведчыць выразаны лабковы трохкутнік.

Ранняе кікладське мастацтва II перыяду (культура Кераса-Сіраса, 2800—2300 гг. да н.э.)

Група з трох статуэтак тыпу ранняга Спеда, культура Керас-Сірас (ранняе кикладское мастацтва II перыяду)

Тып Капсала

Тып Капсала — гэта тып кікладскай статуэткі II перыяду ранняга кікладскага мастацтва. Часта лічыцца, што гэты тып папярэднічае або перасякаецца з кананічным разнавіднасцямі статуэтак Спедаса. Статуэткі тыпу Капсалы адрозніваюцца ад кананічнага тыпу тым, што рукі размешчаны значна ніжэй і складзеныя ў такой пазіцыі, што правая рука ніжэй левай, а твар не мае сфармаваных рысаў, акрамя носа і часам вушэй[17]. Статуэткам Капсалы ўласцівая тэндэнцыя да складнасці, асабліва ў дачыненні да ног, якія нашмат даўжэй і не маюць магутнай мускулатуры, прапанаванай у больш ранніх формах скульптур. Плечы і сцёгны таксама нашмат вузейшыя, а самі фігуркі вельмі маленькіх памераў, рэдка больш чым 30 см у даўжыню. Сведчанні паказваюць, што для абазначэння такіх рысаў, як вочы і лабковы трохкутнік, тады рэгулярна выкарыстоўвалася фарба, а не выразанне іх непасрэдна. Характэрнай асаблівасцю тыпу Капсала з’яўляецца тое, што выглядае так, быццам некаторыя статуэткі адлюстроўваюць цяжарнасць, маючы ўздутыя жываты з лініямі, намаляванымі папярок жывата. Як і іншыя статуэткі II перыяду ранняга кікладскага мастацтва, найбольш вызначальнай рысай тыпу Капсала ёсць рукі ў складзеным становішчы.

Тып Спедас

Жаночая мармуровая статуэтка, верагодна, з Амаргосу, тып Даказісмата (ранняе кікладскае мастацтва II перыяду, 2800—2300 г. да н.э., Музей Эшмала)

Тып Спедас, названы ў гонар могілак ранняга кікладскага мастацтва на Наксасе  (руск.) (бел., з’яўляецца самым распаўсюджаным тыпам статуэтак Кікладаў. Ён шырока распаўсюджаны як у Кікладзе, так і ў іншых месцах і з’яўляецца найбольш даўгавечным. Увогуле тып уключае статуэткі памерам ад мініяцюрных узораў 8 см да манументальных скульптур 1,5 м. За выключэннем статуі мужчынскай фігуры, якая цяпер знаходзіцца ў калекцыі Музея кікладскага мастацтва  (укр.) (бел., усе вядомыя творы тыпу Спедас з’яўляюцца жаночымі статуэткамі. Статуэткі тыпу Спедас — гэта звычайна стройныя падоўжаныя жаночыя сілуэты са складзенымі рукамі. Для іх характэрныя U-падобныя формы галавы і глыбокі выразаны прамежак паміж нагамі.

Тып Дакатысмата

Тып Дакатысмата — гэта кікладская статуэтка з канца ранняга кікладскага мастацтва II перыяду бронзавага веку. Пераняўшы на сябе рысы больш ранняга тыпу Спеда, статуэткі Дакатысмата маюць шырокія вуглаватыя плечы і прамы профіль твару. Статуэткі Дакатысмата лічацца самымі стылізаванымі сярод фігур са складзенымі рукамі, з доўгім элегантным сілуэтам, якія паказваюць моцны ўплыў геаметрыі, што асабліва адбіваецца на галаве, якая мае амаль трохкутную форму. Гэтыя фігуры мелі даволі стрыманую будову ў параўнанні з папярэднімі тыпамі, з неглыбокім прамежкам паміж нагамі і злучанымі ступнямі[17]. Нягледзячы на гэта, статуэткі былі сапраўды даволі далікатнымі і схільнымі да ламання. Таксама ў многіх статуэтках Дакатысмата прыкметнае вяртанне выразанага лабковага трыкутніка.

Жаночая мармуровая статуэтка, тып Халандрыяні (ранняе кікладскае мастацтва II перыяду, 2400—2200 гг. да н.э.; Брытанскі музей)

Тып Халандрыяні

Жаночая мармуровая статуэтка з Крыта, тып Кумаса (ранняе Кікладскае мастацтва II перыяду, 2800—2200 гг. да н.э.; Археалагічны музей Ханьі  (англ.) (бел.)

Тып Халандрыяні — гэта тып кікладскай статуэткі канца II перыяду ранняга кікладскага мастацтва эпохі бронзы. Названы ў гонар могілак на востраве Сірас, на якім яны былі знойдзеныя, гэтыя статуэткі, па стылі і манеры некалькі падобныя на тып Дакатысмата, які папярэднічаў ім. Аднак, фігуры Халандрыяні маюць больш скарочаную форму, у якой рукі размешчаны вельмі блізка да лабковага трыкутніка, а прамежак паміж нагамі пазначаны толькі неглыбокім выманнем[17].

Адной з асаблівасцяў, заўважнай у тыпе Халандрыяні, з’яўляецца тое, што выразна ўсталяванае становішча правай рукі ніжэй левай у статуэтках, здавалася, стала больш расслабленым, паколькі некаторыя скульптуры маюць перавернутыя рукі або ў іх нават адсутнічае складзенае становішча для адной або абедзвюх рук. Нахільнае становішча папярэдніх статуэтак таксама з’яўляецца праблемай, паколькі ногі не заўсёды нахіленыя і ёсць некалькі жорсткія. Плечы былі пашыраны яшчэ больш чым у тыпе Дакатысмата і былі вельмі адчувальныя да пашкоджанняў, паколькі верхнія рукі і плечы таксама з’яўляюцца тонкімі часткамі скульптуры. Галава трохкутнай або шчытападобнай формы, акрамя выразнага носа, не мае рысаў твару і злучаная з целам шыяй формы піраміды. Як і статуэткі тыпу Дакатысмата, некаторыя фігуркі Халандрыяні намаляваныя цяжарнымі. Вызначальнай рысай гэтых статуэтак з’яўляюцца іх смелыя і перабольшаныя акцэнты на плечы і перадплеччы.

Узоры ранняй мінойскай цывілізацыі

Тып Кумаса

Статуэткі Кумаса з могілак II перыяду ранняй мінойскай цывілізацыі ў Кумасе  (англ.) (бел. на Крыце з’яўляюцца вельмі маленькімі і плоскімі. Статуэткі звычайна са складзенымі рукамі і, як правіла, маюць кароткія ногі і шырокія плечы[18], і часта ламаліся праз іх далікатную структуру[19].

Кікладская «патэльня», тэракота ўпрыгожана штампаванымі і выразанымі спіралямі (I ранняе кікладскае мастацтва I—II перыяду, 2700 гг. да н.э., фаза Кампас)

Ганчарства

Раннія статуэткі з тэракоты з Сантарына (каля 2100 г. да н.э.;)

Мясцовая гліна апынулася цяжкай у працы для мастакоў, таму ганчарныя вырабы, талеркі і вазы гэтага перыяду рэдка вышэй чым сярэдняй якасці[12]. Важнае значэнне маюць так званыя «патэльні», якія з’явіліся на востраве Сірас падчас II перыяду. Гэта круглыя дэкараваныя дыскі, якія не выкарыстоўваліся для падрыхтоўкі ежы, але, верагодна, ўжываліся як талісман урадлівасці ці люстэрка[20]. Знойдзены таксама некаторыя статуэткі з выявай жывёл і караблёў.

Акрамя гэтага, былі знойдзены і іншыя формы функцыянальнага ганчарства. Усе ганчарныя вырабы ранняй кікладскай цывілізацыі вырабляліся ўручную і, як правіла, былі чорнага або чырванаватага колеру, хоць быў знойдзены ганчарны посуд колеру бледнага пяску. Самыя распаўсюджаныя формы — гэта скрынкі ў форме цыліндру, вядомыя як піксіды, і банкі з горлам[15]. Яны маюць грубую структуру, з тоўстымі сценамі і недасканаласцямі ў выглядзе крышэння, але часам таксама маюць натуралістычную будову, якая нагадвае марскую культуру Эгейскіх астравоў. Таксама ёсць статуэткі жывёл.

Залатая статуэтка альпійскага казла з Сантарына, позняга кікладскага мастацтва (17 стагоддзе да н.э.)

Галерэя

Зноскі

  1. ↑ Adams, Laurie (2007). Art Across Time (fourth ed.). Mc-Graw Hill. p. 112.
  2. ↑ Hood 28
  3. ↑ Doumas, p. 81
  4. ↑ Higgins, p. 61
  5. ↑ Higgins, p. 60
  6. ↑ Getty Museum, past exhibition "Prehistoric Arts of the Eastern Mediterranean". Архівавана з першакрыніцы 2 липня 2019. Праверана 30 квітня 2020.
  7. ↑ Marija Gimbutas, The Language of the Goddess, HarperCollins 1991 p. 203; Erich Neumann, The Great Mother: An Analysis of the Archetype tr.
  8. ↑ а б Emily Vermeule, Greece in the Bronze Age, University of Chicago Press 1974, p. 52.
  9. ↑ L. Marangou, Cycladic Culture: Naxos in the 3rd Millennium BC Athens 1990 pp. 101, 141[sic]
  10. ↑ Marangou p. 101
  11. ↑ Bothmer, Bernard (1974). Brief Guide to the Department of Egyptian and Classical Art. Brooklyn, NY: The Brooklyn Museum. p. 20.
  12. ↑ а б Higgins 53
  13. ↑ Cycladic Culture. Lake Forest College.
  14. ↑ Vianello, Andrea. Cycladic figurines in funerary rituals.
  15. ↑ а б Fitton, J. Lesley (1989). Cycladic Art. London: British Museum Press. p. 22. ISBN 978-0714112930.
  16. ↑ Getz-Preziosi, Pat (1987). Early Cycladic Art in North American Collections. Seattle and London: University of Washington Press. p. 52.
  17. ↑ а б в г д Getz-Gentle, Pat (2001). Personal Styles in Early Cycladic Sculpture. Seattle and London: University of Washington Press.
  18. ↑ Cycladic art: figure in the Koumasa variety. Bradshaw Foundation. Архівавана з першакрыніцы 12 серпня 2019.
  19. ↑ Getz-Preziosi, Pat (1982). "Risk and Repair in Early Cycladic Sculpture" (PDF). Праверана 30 квітня 2020. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка); Праверце значэнне даты ў: |accessdate= (даведка) Архіўная копія. Архівавана з першакрыніцы 23 верасня 2013. Праверана 23 лютага 2023.
  20. ↑ Higgins 54

Літаратура

    • Doumas, Christos (1969). Early Cycladic Art. Frederick A. Praeger, Inc.
    • Higgins, Reynold (1967). Minoan and Mycenaean Art. Thames and Hudson.
    • Hood, Sinclair (1978). The Arts in Prehistoric Greece. Penguin Books.

Спасылкі

    • The Cycladic Sculptures
    • Greek art of the Aegean Islands, Issued in connection with an exhibition held November 1, 1979 — February 10, 1980, Metropolitan Museum of Art, New York, sponsored by the Government of the Republic of Greece, complemented by a loan from the Musée du Louvre