Пскоўскія гаворкі,пскоўская група гаворак — група блізкароднасных гаворак рускай і беларускай мове, іх часам лічаць пераходнымі паміж рускай і беларускай мовамі, разам з прычудскімі. Знаходзяцца ў асноўным на тэрыторыі Пскоўскай вобласці, акрамя яе крайняй паўночнай і крайняй паўднёвай частак, а таксама на прылеглых да Пскоўскай вобласці невялікіх тэрыторыі Наўгародскай і Цвярской абласцей. У рамках расійскай дыялекталагічнай традыцыі гэтыя гаворкі адносяць да сярэднярускага дыялекта, а дакладней да яго адгалінавання — заходніх сярэднярускіх акаючых гаворак[1].
Гісторыя
Пскоўская група гаворак амаль цалкам супадае з тэрыторыяй пскоўскіх крывічоў, што дазваляе выводзіць дадзеную групу менавіта ад іх[2].
Фарміраванне сучасных пскоўскіх гаворак было звязана з старажытнапскоўскім дыялектам, які склаўся на тэрыторыі Пскоўскай сярэднявечнай дзяржавы. На яго моўных асаблівасцях сфармаваліся многія адметныя рысы гэтай групы. Фарміраванне паўночнай і ўсходняй мяжы у Пскоўскіх гаворках, як і адасабленне іх ад гдоўскіх гаворак, адбылося параўнальна позна, у XV—XVIII ст.[3]
Пскоўскія дыялектныя асаблівасці сведчаць аб старажытных пераўтварэннях у сістэме мовы і цесных моўных кантактах славянскага крывіцкага насельніцтва з народамі, якія размаўляюць на балтыйскіх і фіна-ўгорскіх мовах[4].
Класіфікацыя
Дыялекталагічная карта 1914 года
Пскоўскія гаворкі на дыялекталагічнай мапе 1914 г.
Аўтары мапы 1914 г. апісалі пскоўскай групу як пераходныя гаворкі «на паўночнавялікарускай аснове з беларускімі і паўднёвавялікарускімі напластаваннямі»[5].
Асноўныя дыялектныя рысы, па якіх была выдзелена дадзеная група:
Моцнае яканне (вымаўленне гука [а] у першым перадударным складзе пасля мяккіх зычных на месцы галосных няверхняга ўздыму незалежна ад галоснага, змешчанага пад націскам): сяло, сястра, тярять, няси і г. д.
Распаўсюджванне спалучэнняў -ы, -эй у адпаведнасці -ой: злый, рыю, мыю; злэй, рэю, мэю і г. д.
Цоканне (супадзенне афрыкат /ч/ і /ц/ у [ц])
Вымаўленне ў у канцы слова і склада: дро[ў], ла́[ў]ка і г. д.
Супадзенне канчатка творнага і давальнага пад. мн. ліку: пойдём за грибам
Утварэнне назоўнікаў мн. ліку пры дапамозе канчатка -ы: лесы, домы, глазы і т. п.
Дыялекталагічная карта 1965 года
Пскоўская група разам з селігера-таржкоўскімі гаворкамі ў класіфікацыі 1965 года знаходзяцца ў складзе заходніх сярэднярускіх гаворак і ўтвараюць асаблівае аб'яднанне, якое характарызуецца асноўнай дыялектнай рысай — аканнем, і супрацьпастаўляецца окаючым гаворкам, размешчаным на поўначы.
Заходнія сярэднярускія акаючыя гаворкі на мапе заходніх сярэднярускіх гаворак
Пскоўская група на мапе сярэднярускіх гаворак
Тэрыторыя распаўсюджвання пскоўскіх гаворак падзяляецца на заходнюю і ўсходнюю часткі (прыблізная мяжа праходзіць па лініі з поўначы на поўдзень праз горад Вялікія Лукі), пераходныя гаворкі ўсходняй частцы звязваюць пскоўскую групу з селігера-таржкоўскімі гаворкамі. Асноўнымі адрозненнямі заходніх і ўсходніх гаворак з'яўляюцца размяшчэнне арэалаў як уласных дыялектных з'яў, так і з'яў іншых дыялектных аб'яднанняў. На захадзе распаўсюджаны некаторыя з моўных рысаў гдоўскай групы гаворак і паўночнай дыялектнай зоны, а на ўсходзе — некаторыя з рысаў паўднёварускай прасторы, не вядомых на захадзе.
Зноскі
↑ПСКОВСКИЕ ГОВОРЫ(нявызн.). web.archive.org (21 красавіка 2010). Архівавана з першакрыніцы 21 красавіка 2010. Праверана 11 красавіка 2024.
