Дэпартацыя немцаў пасля Другой сусветнай вайны

Бежанцы-фольксдойчэ, якія з'язджаюць з Чэхіі. 1945 год

Дэпартацыя і выгнанне немцаў падчас і пасля Другой сусветнай вайны — працэс прымусовай дэпартацыі нямецкага насельніцтва краін Усходняй Еўропы ў Германію і Аўстрыю, які меў месца ў 1945—1950 гг. пасля паражэння Германіі ў Другой сусветнай вайне. Усяго прымусоваму высяленню падверглася каля 12-14 млн немцаў[1][2]. Працэс выгнання немцаў Усходняй Еўропы суправаджаўся арганізаваным гвалтам велізарных маштабаў, які складаўся, у тым ліку, з поўнай канфіскацыі ўсёй маёмасці, перамяшчэння нямецкага грамадзянскага насельніцтва ў канцэнтрацыйныя лагеры, нягледзячы на прызнанне дэпартацыі злачынствам супраць чалавецтва ў статуце міжнароднага ваеннага трыбунала ў Нюрнбергу ў жніўні 1945 года[3].

Палітыка выгнання была часткай геапалітычнай і этнічнай пераробкі паваеннай Еўропы, і ўваходзіла ў план адплаты нацысцкай Германіі па выніках ініцыяванай ёю Другой сусветнай вайны, а таксама як адплата за праведзеныя германскімі і еўрапейскімі нацыстамі-немцамі жорсткія крывавыя этнічныя чысткі насельніцтва акупаваных нацысцкай Германіяй краін[4][5]. Лідары краін-саюзнікаў, Франклін Рузвельт з боку ЗША, Уінстан Чэрчыль з боку Вялікабрытаніі і Іосіф Сталін ад СССР, выказалі згоду адносна таго, што мяжа тэрыторыі Польшчы павінна зрушыцца на Захад (не вызначыўшы, зрэшты, наколькі далёка), з выгнаннем нямецкага насельніцтва гэтых тэрыторый, апавясціўшы пра сваё рашэнне ўрады Польшчы і Чэхаславакіі, адпаведна[6][7][8][9].

Працэс дэпартацыі

Першы этап: уцёкі і эвакуацыя

Мёртвыя жыхары нямецкай вёскі Немерсдорф, забітыя савецкімі салдатамі падчас акту гвалту супраць грамадзянскага насельніцтва. Меркаваныя падзеі ў Немерсдорфе, якія сталі вядомымі дзякуючы прапагандзе рэйха, выклікалі панічныя ўцёкі нямецкага насельніцтва з Усходняй Прусіі[10].

Падчас развіцця паспяховага наступу савецкіх войскаў увосень 1944 года германскія ўлады, разумеючы непазбежнасць паражэння нацысцкай Германіі, арганізавалі эвакуацыю нямецкага насельніцтва з Усходняй Прусіі і іншых раёнаў на захад. Эвакуацыя насіла добраахвотны характар і прывяла да значнага памяншэння нямецкага насельніцтва Кёнігсберга, якое скарацілася з 340 да 200 тысяч усяго за некалькі месяцаў[11]. З набліжэннем часцей Чырвонай Арміі эвакуацыя набывала ўсё больш хаатычны характар. Многія немцы, баючыся рэпрэсій, беглі самі. Падобныя асцярогі абывацеляў актыўна стымуляваліся панікёрскімі паведамленнямі міністэрства прапаганды Рэйха:

" У асобных вёсках і гарадах незлічоным згвалтаванням падвергліся ўсе нямецкія жанчыны ад 10 да 70 гадоў. Здаецца, што гэта робіцца па загадзе зверху, з прычыны таго, што ў паводзінах рускай салдатні можна ўгледзець відавочную сістэму. "

Такая прапагандысцкая кампанія сыграла прама процілеглую ролю: яна фактычна паскорыла падзенне Усходняй Прусіі, паколькі масы бежанцаў у выніку шчыльна заблакавалі асноўныя транспартныя артэрыі, рэзка ўскладніўшы забеспячэнне і папаўненне асабовым складам групоўкі вермахта.

Так ці інакш, прасоўванне частак Чырвонай Арміі нямецкае насельніцтва чакала з дрэнным прадчуваннем і страхам, чакаючы толькі благога абыходжання з сабой пасля пачатку немінучай савецкай акупацыі[10][12]. Большасць грамадзян рэйха былі абсалютна ўпэўнены ў пачатку шматлікіх рэпрэсій супраць мясцовага насельніцтва[12], здзяйсненні савецкімі войскамі згвалтаванняў і іншых злачынстваў[10][12][13]. Нацысцкая прапаганда ўсяляк раздувала шматлікія чуткі, а, паводле паваенных сведчанняў некаторых відавочнікаў з боку нямецкіх войскаў, нават правакавала інфармацыйную вайну «арганізацыяй» уяўных «злачынстваў бальшавіцкіх войскаў».

Другі этап: дэпартацыя да і пасля Патсдамскай канферэнцыі

Пасля канчатковай перамогі армій краін саюзнікаў Патсдамская канферэнцыя, на якой адбылася сустрэча лідараў СССР, ЗША і Вялікабрытаніі, фактычна ўзаконіла дэпартацыю.

Большасць фольксдойчэ пакінула месцы пражывання адразу ж пасля заканчэння войны. Гэты працэс, у сілу яго масавасці і значнага ўплыву на этнічную карціну Еўропы, быў вылучаны ў асобнае паняцце, якое атрымала назву «зыход немцаў з краін Усходняй Еўропы». Так, напрыклад у летнія і восеньскія месяцы 1945 года, ва ўмовах адсутнасці законна абранага парламента, прэзідэнт Чэхаславакіі Эдвард Бенеш падпісаў прэзідэнцкія дэкрэты (так званыя дэкрэты Бенеша), якія мелі сілу закона, у тым ліку аб выгнанні немцаў з Чэхаславакіі[14]. Выгнанне немцаў з Чэхаславакіі, якое атрымала падтрымку саюзных дзяржаў, адбылося ў 1945—1946 гг. Найбольшую вядомасць у сувязі з гэтымі падзеямі набыў т.з. Брунскі марш смерці, а таксама трагедыя ў горадзе Аўсіг у ліпені 1945 г., калі загінула да 5 тыс. судэцкіх немцаў. Выгнанне немцаў з Усходняй Еўропы суправаджалася маштабным арганізаваным гвалтам, уключаючы канфіскацыю маёмасці, перамяшчэнне ў канцэнтрацыйныя лагеры і дэпартацыю. Усяго падчас дэпартацыі загінула да 2 мільёнаў немцаў[3].

Тэрытарыяльны ахоп

Дэпартацыя, формы прымусовага выгнання і пазбаўлення правоў у найбольшай ступені закранулі этнічнае нямецкае насельніцтва на тэрыторыях, далучаных пасля Патсдамскай канферэнцыі да Польшчы (ПНР), да Чэхаславакіі (ЧССР) і Усходняй Прусіі, падзеленай паміж СССР і Польшчай.

З Чэхаславакіі былі прымусова выселены судэцкія немцы, а таксама нямецкае насельніцтва іншых рэгіёнаў (гл. Выгнанне немцаў з Чэхаславакіі).

З Венгрыі былі прымусова выселены трансільванскія немцы.

У Польшчы немцы высяляліся з Сілезіі.

У Савецкім Саюзе немцы высяляліся з Калінінградскай вобласці РСФСР і з Клайпедскага (Мемельскага) края Літоўскай ССР.

У Югаславіі немцы высяляліся галоўным чынам з Славеніі, Харватыі, Ваяводзіны і з горада Бялград.

Шматлікія немцы, што падпісалі фольксліст у часы Трэцяга рэйха, аўтаматычна захоўвалі нямецкае грамадзянства пасля прыбыцця ў Германію, іншыя атрымалі яго крыху пазней, ужо падчас халоднай вайны. Грамадзяне былога рэйха захоўвалі сваё грамадзянства ў акупаванай нямецкай дзяржаве, якія пазней падзяліліся на Усходнюю Германію і Заходнюю Германію. Нямецкае насельніцтва Венгрыі і Югаславіі дэпартавалася ў Аўстрыю.

Адносна невялікія групы этнічных немцаў да нашага часу пражываюць у краінах Цэнтральнай Азіі, галоўным чынам у Казахстане. Малая колькасць немцаў пражывае таксама ў Трансільваніі ў Румыніі. Акрамя таго, некаторыя з былых фольксдойчэ і іх нашчадкаў утвараюць рэшткавыя кампактныя раёны рассялення немцаў у Даніі, Францыі, Італіі, Польшчы, Чэхіі, Славакіі, Славеніі, Венгрыі.

Гл. таксама

Зноскі

  1. ↑ Overy, Richard, The Penguin Historical Atlas of the Third Reich, 1996, p. 111.
  2. ↑ Чуніхін Уладзімір Міхайлавіч. Забытая дэпартацыя
  3. ↑ а б Сергей Сумленный Изгнаны и убиты (руская) // «Эксперт». — 2008. — № 30 (619). Архівавана з першакрыніцы 17 лютага 2015.
  4. ↑ "Us and Them - The Enduring Power of Ethnic Nationalism". Foreign Affairs.
  5. ↑ Arie Marcelo Kacowicz, Pawel Lutomski, Population resettlement in international conflicts: a comparative study, Lexington Books, 2007, p. 100, ISBN 073911607
  6. ↑ "Text of Churchill Speech in Commons on Soviet=Polish Frontier". The United Press. 15 December 1944. {{cite journal}}: Шаблон цытавання journal патрабуе |journal= (даведка)
  7. ↑ Alfred de Zayas, A Terrible Revenge, New York: Palgrave/Macmillan, 2006
  8. ↑ Detlef Brandes, Der Weg zur Vertreibung 1938—1945: Pläne und Entscheidungen zum «Transfer» der Deutschen aus der Tschechoslowakei und aus Polen, Munich: Oldenbourg Wissenschaftsverlag, 2005, pp. 398seqq., ISBN 3-486-56731-4 Google.de
  9. ↑ Klaus Rehbein, Die westdeutsche Oder/Neisse-Debatte: Hintergründe, Prozess und Ende des Bonner Tabus, Berlin, Hamburg and Münster: LIT Verlag, 2005, pp. 19seq. ISBN 3-8258-9340-5 Google.de
  10. ↑ а б в Andreas Kunz, Wehrmacht und Niederlage: Die bewaffnete Macht in der Endphase der nationalsozialistischen Herrschaft 1944 bis 1945, 2nd edition, Munich: Oldenbourg Wissenschaftsverlag, 2007, p. 92, ISBN 3-486-58388-3
  11. ↑ А. Охрименко Гуманитарный вопрос в двусторонних казахстанско-германских отношениях Архівавана 11 снежня 2007. // Analitika.org
  12. ↑ а б в Matthew J. Gibney, Randall Hansen, Immigration and Asylum: From 1900 to the Present, 2005, p. 198, ISBN 1-57607-796-9, ISBN 978-1-57607-796-2
  13. ↑ Earl R. Beck, Under the Bombs: The German Home Front, 1942—1945, University Press of Kentucky, 1999, p. 176, ISBN 0-8131-0977-9
  14. ↑ . Разам з немцамі выганяліся венгры і калабарацыяністы.

Літаратура

  • Baziur, Grzegorz. Armia Czerwona na Pomorzu Gdańskim 1945—1947, Warsaw: Instytut Pamięci Narodowej, 2003. ISBN 83-89078-19-8
  • Beneš, Z., D. Jančík et al. Facing History: The Evolution of Czech and German Relations in the Czech Provinces, 1848—1948, Prague: Gallery. ISBN 80-86010-60-0
  • Blumenwitz, Dieter. Flucht und Vertreibung, Cologne: Carl Heymanns, 1987
  • de Zayas, Alfred M. «A terrible Revenge». Palgrave/Macmillan, New York, 1994. ISBN 1-4039-7308-3.

Спасылкі

commons: Дэпартацыя немцаў пасля Другой сусветнай вайны на Вікісховішчы