Добраахвотная дружына — аб’яднанне грамадзян Рэспублікі Беларусь, якое ўдзельнічае ў ахове правапарадку. Фарміраванне аказвае дапамогу міліцыі ў падтрыманні грамадскага парадку, а таксама супрацоўнічае з МНС і памежнікамі. Сваю дзейнасць дружына ажыццяўляе на вуліцах гарадоў, дзяржаўнай граніцы, транспартных станцыях, прадпрыемствах, ВНУ і г. д.

Практыка прыцягнення ў дапамогу праваахоўнікам дружын шырока ўжывалася ў СССР^[1], але з яго распадам узаемадзеянне сілавікоў і грамадскасці амаль спынілася. На гэта меліся розныя прычыны, такія як фінансавыя цяжкасці, рэфармаванне заканадаўства, рэформы органаў унутраных спраў^[2]. Дружыны ў многіх былых савецкіх рэспубліках практычна зніклі, але ў Беларусі іх удалося захаваць^[1].

Чыноўнікі выпрацавалі для іх прававую базу. Дзейнасць добраахвотных дружын рэгламентуецца законам «Аб удзеле грамадзян у ахове правапарадку» ад 26.06.2003 № 214-З (у рэд. Законаў Рэспублікі Беларусь ад 28.12.2009 № 78-З, ад 04.01.2014 № 122-З)^[1].

Паводле звестак Дзяржаўнага памежнага камітэта Беларусі, за 2008 год каля 30 % парушальнікаў мяжы затрымлівалася пры ўдзеле валанцёраў^[3]. За 2016 год яны выходзілі на дзяжурствы каля 6700 разоў. З удзелам членаў аб’яднання было спынена больш за 4300 правапарушэнняў^[4].

У кастрычніку 2020 года беларуская міліцыя прыцягнула дружыны для барацьбы з пратэсным рухам^[5][6]. У далейшым, у сувязі з напружанай сітуацыяй у рэгіёне, у многіх жыхароў краіны з’явілася цікавасць да ўдзелу ў падобных фарміраваннях^[1]. У 2021 годзе члены добраахвотніцкіх атрадаў сумесна з супрацоўнікамі органаў унутраных спраў здзейснілі больш за 25 000 патрулёў, суправаджалі 1723 пасажырскіх цягніка, якія рухаліся па тэрыторыі рэспублікі, прынялі ўдзел у 468 рэйдах, падчас якіх з удзелам дружыннікаў затрымана 695 правапарушальнікаў^[7].

У лютым 2022 года дружыны ўдзельнічалі ў падтрыманні парадку пры правядзенні канстытуцыйнага рэферэндуму^[8].

Асноўнай задачай аб’яднання з’яўляецца садзейнічанне праваахоўным органам, органам і падраздзяленням па надзвычайных сітуацыях, органам пагранічнай службы ў ахове правапарадку. Дружыны аказваюць значную дапамогу міліцыі ў ахове грамадскага правапарадку, у прыватнасці праводзяць сумесныя дзяжурствы^[9] на вуліцах, у гандлёвых цэнтрах, у раёне вадаёмаў і пляжаў і пры правядзенні культурна-масавых мерапрыемстваў^[10]. На патруляванні, як правіла, на двух дружыннікаў прыходзіцца адзін супрацоўнік ведамства. Сваю дзейнасць добраахвотнікі ажыццяўляюць у вольны час^[11], у асноўным вечарам^[10].

У сферу дзейнасці дружыны таксама ўваходзіць прафілактыка правапарушэнняў і злачынстваў. Так, напрыклад, яны разам з участковымі інспектарамі міліцыі ўдзельнічаюць у праверках асоб, якія знаходзяцца на розных відах уліку, у праверцы сем’яў, якія знаходзяцца ў сацыяльна-небяспечным становішчы, правядзенні выхаваўчай работы з асобамі, якія дапускаюць правапарушэнні^[10]. Акрамя таго, аб’яднанне можа прыцягвацца да ліквідацыі надзвычайных сітуацый^[11].

Для арганізацыі аператыўнай дзейнасці фарміраванні замацаваны за грамадскімі пунктамі аховы правапарадку па месцы размяшчэння прадпрыемстваў або арганізацый^[10]. Добраахвотную дружыну ўзначальвае камандзір, якога агульны сход дружыннікаў абірае адкрытым галасаваннем на два гады. Ад кандыдатаў у члены атрадаў патрабуецца падаць заяву і прайсці выпрабавальны тэрмін. Дружыннікамі могуць стаць людзі старэйшыя за 18 гадоў — працоўныя, студэнты або ваенныя пенсіянеры. У валанцёра абавязкова павінны быць пасведчанне, нагрудны знак і чырвоная павязка на руцэ^[11].

Члены атрадаў валодаюць правамі пазаштатных супрацоўнікаў міліцыі. Дружыны могуць працаваць таксама ў розных установах. Напрыклад, у Гродзенскім тралейбусным упраўленні ёсць свой атрад: кантралёры надзелены паўнамоцтвамі членаў аб’яднання і маюць магчымасць затрымліваць безбілетнікаў да прыезду праваахоўнікаў. Фарміраванні таксама можна сустрэць на розных транспартных станцыях, ВНУ, прадпрыемствах^[12].

Станам на 2008 год сфарміравана 178 дружын, у якіх удзельнічала каля 2 000 грамадзян^[3]. Да 2020 года іх колькасць павялічылася да 334 дружын, з якіх 150 прыпадалі на Гомельскую вобласць^[9].

Усе атрады ствараюцца на базе прадпрыемстваў, арганізацый або ўстаноў. Існуюць тэрытарыяльныя добраахвотныя дружыны (ТДД), як, напрыклад, у БДПУ імя Максіма Танка^[13], МЗКЦ і МАЗ, і вытворчыя добраахвотныя дружыны (ВДД), як у БДЭУ і МПЗ^[14].

У складзе фарміраванняў дзейнічаюць спецыялізаваныя падраздзяленні — Моладзевыя атрады аховы правапарадку (МААП)^[15], членства якіх аўтаматычна дае членства ў дружыне^[16][9].

Кандыдат юрыдычных навук А. Ігнацюк у сумесным артыкуле з С. Калёска адзначаў, што дружыны аказваюць значную дапамогу сілавікам у ахове грамадскага правапарадку. Выкарыстанне іх патэнцыялу дазваляе пашырыць ўчасткі патрулявання супрацоўнікаў міліцыі і забяспечыць іх прысутнасць менавіта ў тых месцах, дзе найбольш верагодна здзяйсненне правапарушэнняў. Аднак у той жа час у беларускіх дружын маецца сур’ёзны недахоп — малая колькасць, выкліканая недастатковай актыўнасцю насельніцтва, асабліва ў параўнанні з савецкім перыядам дзейнасці фарміраванняў. На іх думку, гэта магло быць звязана з недастатковымі мерамі для стымулявання і заахвочвання грамадзян за ўдзел у ахове правапарадку, так як дадзеная сістэма не канкрэтызавана і носіць дэкларатыўны характар^[17].

• А. З. Игнатюк, С. С. Колёско (2020). "Проблемы участия граждан в охране общественного порядка". Вестник Полоцкого государственного университета : научно-теоретический журнал. № 6 (): 93―97. {{cite journal}}: |volume= мае залішні тэкст (даведка)

• Закон Республики Беларусь от 26.06.2003 N 214-З (ред. от 04.01.2014) «Об участии граждан в охране правопорядка» (с изм. и доп., вступающими в силу с 16.04.2014)
• Дружыннікі гродзенскай пагрангрупы дапамаглі затрымаць 16 парушальнікаў // газета «Звязда», 7 снежня 2018.
• Беларусы ўступаюць у рады народных дружын — ініцыятыва выключна добраахвотная // Белтэлерадыёкампанія, 6 красавіка 2021.
• На Стаўбцоўшчыне дзейнічае добраахвотная дружына Архівавана 22 жніўня 2023. // газета «Прамень», 10 жніўня 2023.