Estos fechos fueron condergaos per gran parte de la comunidá internacional, incluyendo la Organización de los Estaos Americanos y les Naciones Xuníes, que los calificaron como un golpe d'Estáu y abogaron pola restitución de Zelaya.[5][6] N'Hondures produciéronse diverses manifestaciones populares, tantu de condena a la deposición de Zelaya y esixendo el so regresu al poder, como de sofitu al nuevu gobiernu. Los fechos fueron finalmente consideraos un golpe d'Estáu.
El presidente de l'Asamblea Xeneral de la ONX, el nicaragüense Miguel d'Escotu, llanzó l'acusación de qu'Estaos Xuníos podría tar detrás d'un golpe d'Estáu.
Munchos pregunten si acasu esti intentu de golpe ye parte d'esa nueva política [d'Estaos Xuníos escontra Llatinoamérica] yá que ―como bien ye sabíu― l'Exércitu hondureñu tien un historial de entreguismo total a Estaos Xuníos.
Empecipió estudios universitarios n'inxeniería civil, pero abandonar en 1976, al trate forzáu a ocupase de los negocios familiares debíu al arrestu del so padre José Manuel Zelaya Órdoñez, que foi implicáu y condergáu polos asesinatos que se cometieron en propiedá del acusáu nel fechu conocíu como la masacre de los Forcones.[11][12] los otros condergaos fueron el Mayor José Enrique Chinchilla, Sub-teniente Benjamín Plata, José Manuel Zelaya Órdoñez (dueñu de la propiedá) y Carlos Bhar, fueron condergaos y llevaos a la Penitenciaria Central; dempués de tar cuatro años en prisión, fueron favorecíos pol Xefe d'Estáu xeneral Policarpo Paz García al ser benefiados con un Indultu en 1979.[13]
Mientres el so primer periodu como diputáu (1985-1989), tamién foi presidente de les comisiones de Recursos Naturales y Petroleu del Congresu. Coles mesmes, ocupó'l cargu de Secretariu de la Xunta Directiva del Congresu Nacional los dos últimos años. Nes siguientes dos eleiciones (de 1989 y de 1993) foi reelecto como diputáu, pero'l Presidente Carlos Roberto Reina nomar Ministru y Direutor Executivu del Fondu Hondureñu d'Inversión Social (FHIS).[14] Mientres la so alministración perdiéronse 40 millones de lempires, pero llogró evitar l'acusación por arriquecimientu ilícitu.[15] Tamién foi diputáu pol departamentu de Francisco Morazán de 1998 a 1999; asesor del presidente Carlos Roberto Flores Facussé en 1998; secretariu d'Organización y Propaganda del Conseyu Central Executivu ente 1999 y 2004; miembru del FONAC (Foru Nacional de Converxencia), ente otros cargos públicos.
El 20 de febreru de 2005, Zelaya participó nes eleiciones internes del Partíu Llibera al traviés del so "Movimiento Esperanza Lliberal" (MEL) resultando victoriosu col 52% de los 289,300 votos lliberales, contra un 17% de Jaime Rosenthal y 12% de Gabriela Núñez. Ganó tamién los comicios xenerales del 27 de payares con 918.669 votos, que representó'l 49.9% de los votantes, ganando al nacionalistaPorfirio Lobo Sosa que llogró'l 46.17%.
Presidencia (2006-2009)
Antes de tomar posesión, Zelaya esixó al Congresu Nacional qu'aprobara la Llei de Participación Ciudadana.[16]
Esta llei sigue los lineamientos del lliberalismu políticu, onde se cree que'l pueblu tien de participar en decisiones públiques.[17] El 27 de xineru de 2006 Manuel Zelaya Rosales asocedió nel cargu presidencial a Ricardo Maduro.
Esi mesmu día aprobóse la Llei de Participación Ciudadana.
Gabinete
Al integrase'l gabinete de gobiernu, defensores de los derechos humanos sollertaron sobre la inclusión de miembros del antiguu Batallón 3-16 n'altos cargos, ente ellos: Álvaro Romero como Ministru de Seguridá, Erick Sánchez como asesor de seguridá, Onofre Oyuela Oyuela, Billy Xoya, Napoleón Nassar, Salomón Escotu Salinas y René
Maradianga Panchamé.[18][19] El gabinete tuvo compuestu por:[20]
Manuel Zelaya xunto col ex-presidente d'Estaos Xuníos, George W. Bush, el 18 de setiembre de 2006.
Díes dempués d'empecipiada la nueva alministración, declaróse emerxencia enerxética pola crisis de la Empresa Nacional d'Enerxía Llétrica.[21] El so primer añu de gobiernu viose marcáu por una fola de protestes de distintos grupos sociales. Tuvo so la presión del maxisteriu, que-y esixía'l cumplimientu del Estatutu del Docente.[22]
Sicasí, munchos observadores vieron esto como una forma del gobiernu d'Estaos Xuníos pa primir a Manuel Zelaya y evitar de dalguna manera, la rellación d'este col presidente venezolanu Hugo Chávez.[ensin referencies]
El 27 d'ochobre de 2006, el procesu de cites p'aplicaciones de visa foi vueltu a entamar pola embaxada de los Estaos Xuníos.[ensin referencies]
A pesar de tolos problemes a los que tuvo qu'enfrentar mientres el so primer añu de gobiernu, Manuel Zelaya amosóse satisfechu coles meyores de la so alministración nel campu de la economía.
El 2006 lo tamos cerrando con meyores indicadores que'l 2005, 2004 y 2003. Hai una estabilidá de precios que nos ta dexando cerrar l'añu col más baxu nivel d'inflación rexistráu nos postreros 16 años.
Manuel Zelaya
A fines de 2006, la CEPAL asitió a Hondures n'unu de los primeros llugares de crecedera económica de la rexón centroamericana.
2007
El 21 de xineru de 2007, el gobiernu de Zelaya salió beneficiáu cola condonación de la delda esterna per parte del Bancu Interamericano de Desenvolvimientu (BID). Manuel Zelaya dixo sentise estimáu con dichu organismu pola condonación de siquier 1400 millones de dólares d'Estaos Xuníos.
El 26 d'abril de 2007 los taxistes amenaciaron al mandatariu hondureñu con llevar a cabu nuevos paro si nun s'aprobaba una nueva rebaxa nos precios de los combustibles. Zelaya realizó esti amenorgamientu.
Esi añu ratificó nos sos puestos a la mayoría de los sos funcionarios. Sicasí, Rafael Pineda Ponce (ministru d'Educación) y Marlon Lara (encargáu del FHIS [Fondu Hondureñu d'Inversión Social] y exalcalde de Puerto Cortés) fueron reemplazaos.
Nel añu 2007, Manuel Zelaya Rosales empezó'l so programa de proteición a los montes hondureños, particularmente nuna de les zones bien importantes: l'ecosistema del ríu Plátanu (na Mosquitia hondureña).
Pa finales de 2007, dio un xiru diplomáticu al averase a los gobiernos d'enclinos socialistes del nicaragüense Daniel Ortega y el venezolanu Hugo Chávez Frías, amosando'l so interés d'integrar el so país al ALBA (Alianza Bolivariana pa les Américas).
N'avientu de 2007 el Gobiernu d'Hondures dio un aumentu del 11% al salariu mínimu, pasando de 3.000 Lempires (152 US $) a 3.428 Lempires (180 US $).[23]
2008
A metá del so periodu presidencial, y contrariando a miembros del so mesmu partíu, Zelaya dio un xiru inesperáu na política nacional al anunciar que'l so gobiernu sería d'enclín izquierdista y socialista, marcando'l primer casu rexistráu de xiru políticu de la derecha escontra la izquierda na rexón.[24]
A entamos de 2008, Zelaya averar a Venezuela con oxetivu de suscribise a Petrocaribe. D'esta manera Hondures pudo mercar combustibles a creitu, col pagu del 60% en tres meses y el 40 % restante pagu en 25 años con solo'l 1 % d'interés. Esti inmensu aforru dexó-y invertir el capital aforráu en proyeutos d'inversión social. Los sectores políticos de derecha opunxéronse, refugando l'endeldamientu del país y acusando a Zelaya de corrupción nel manexu del fondu mentáu.[25][26]
Finalmente'l Congresu aprobó l'ingresu a Petrocaribe.
N'agostu de 2008, Zelaya integró al so país al ALBA.[27]
El 8 d'avientu de 2008 decretó un aumentu del salariu mínimu del 60 %, lo qu'aumentó'l salariu de los trabayadores nun 60 % pasando de 3.400 lempires (170 US $) mensuales a 5.500 Lempires (275 US $).[28][29]
El 2 y 3 de xunu de 2009 celebróse un cume de la OEA (Organización d'Estaos Americanos) na ciudá hondureña de San Pedro Sula. En dicha xunta, los países del ALBA (Alianza Bolivariana pa los Pueblos de La nuesa América) presentaron ante l'asamblea un borrador llamáu El nuesu testu, onde solicitaben l'almisión de Cuba na OEA (d'onde foi echada'l 31 de xineru de 1962 pol gobiernu de John Fitzerald Kennedy). La secretaria d'Estáu d'Estaos Xuníos, Hillary Clinton, presentó esta propuesta: Estaos Xuníos llevantaría la prohibición a Cuba siempres y cuando'l gobiernu d'esti país xuntar a los principios de la OEA. Zelaya telefonió a Fidel Castro, llogrando qu'esti diera la so conformidá verbal al testu de compromisu. Esto dexó que los demás gobernantes aceptaren el borrador.
Según l'embaxador d'Estaos Xuníos en Tegucigalpa, Hugo Llorens, esta actuación del presidente Zelaya favorecería a Estaos Xuníos ante l'ALBA.[30]
Según munchos medios de comunicación internacionales, entós Zelaya actuaría como «doble axente» d'Estaos Xuníos.[31]
El 31 de xineru de 2011 Manuel Zelaya refutaría la interpretación que l'embaxador fixera de los sos actos:
Patrocinar l'anulación d'esta resolución de 1962 nun foi iniciativa totalmente d'Hondures. [...] [Pero los estauxunidenses] tienen la función d'interpretar dende'l so beneficiu les coses que faemos otros países. Les resoluciones de la OEA n'Hondures a favor de la Revolución cubana y la mio adhesión al ALBA fueron una victoria porque caúna d'elles produció la posibilidá d'averanos a Llatinoamérica. [...] Lo bultable de los cables diplomáticos de los embaxadores imperiales ye que se tomen tan en serio la misión d'interpretar dende'l so beneficiu les coses que faemos otros países. Nunca van entender les dereches del continente que, como países soberanos, tenemos tol derechu d'engarrar les nueses lluches cola perspeutiva de ganales, y eso llogramos precisamente cola anulación de les resoluciones contra Cuba, y la nuesa apertura col socialismu del sur.
A mediaos de 2009, Zelaya empezó a promocionar un plebiscitu por que el 28 de xunu del 2009 el pueblu fuera consultáu de si taba dispuestu a una Asamblea Nacional Constituyente. De dase un "sí" nes Eleiciones Xenerales d'esi mesmu añu instauraríase una cuarta urna que ratificaría'l pidimientu de la mayoría de ciudadanos por una Asamblea Nacional Constituyente, derogando la constitución de 1981. El Tribunal Supremu Eleutoral, la Fiscalía Xeneral, la Corte Suprema de Xusticia, el Congresu de la República[ensin referencies] y el Partíu Lliberal declararon illegal esta consulta.[32]
El 24 de xunu de 2009, Zelaya anunció que destituyiría al xeneral Romeo Vásquez Velásquez, xefe del Estáu Mayor Conxuntu, depués de qu'esti negar a distribuyir les tarxetes de votación de la consulta apautada pal 28 de xunu.[33]
La Corte Suprema votó de manera unánime en contra de la midida y ordenó que'l xeneral Vásquez fora restituyíu nel so cargu.[33]
Zelaya declaró que nun podía restituyilo porque en realidá inda nun lo destituyera.[34]
El ministru de Defensa y los xefes de los trés cañes de les Fuercies Armaes d'Hondures arrenunciaron.[33]
Na madrugada del 28 de xunu de 2009 ―el día en que se debía celebrar la consulta popular―, Zelaya foi sacáu a encomalo y en ropa interior de la so residencia por un grupu de militares, y lleváu a la base aérea Hernan Acosta Mejia onde según rellatu del mesmu ante'l periodista David Romero Ellner en Radio Globo sufrió abusos físicos al grau de ser maltratáu polos militares.[35][36]
En sesión del Congresu Nacional d'Hondures del 28 de xunu de 2009 al mediudía, lleóse una presunta carta d'arrenunciu presentáu pol presidente Zelaya y aceptóse la mesma. En siendo espulsáu del país ensin mediar xuiciu previu, el presidente Zelaya viaxó a Costa Rica. Dende ellí desmintió escribir carta dalguna presentáu tal arrenunciu y manifestó qu'ello demostraba que nun se trataba solamente d'un golpe militar cola participación de los demás poderes d'Hondures. La fecha que constaba nel arrenunciu de fechu yera del 25 de xunu, tres díes antes del arrestu y deportación del presidente.[37]
Hores dempués, el Congresu volvió a sesionar y resolvió por unanimidá la destitución del presidente Zelaya, por considerar qu'acciones de gobiernu d'este violaren la Constitución y l'ordenamientu xurídicu del país, y designó p'asocedelo al presidente del Congresu, Roberto Micheletti, col compromisu de que'l mesmu va permanecer nel cargu hasta la terminación del mandatu de Zelaya en xineru de 2010. Nengún país reconoció'l gobiernu de Micheletti y dieron el so respaldu y reconocencia como presidente a Zelaya.[38][39] Darréu'l Gobiernu, qu'asumió'l 28 de xunu tres un golpe d'estáu, suspendió les garantíes constitucionales, acuta les llibertaes de circulación y espresión, y prohibe les xuntes públiques, ente otres midíes. El decretu ordenó, amás, el desallugu de toa institución pública tomada por manifestantes, el zarru de medios de comunicación que "ofiendan la dignidá humana, a los funcionarios públicos o atenten contra la llei" y la detención de persones que sían consideraes sospechoses.[40]
El domingu 29 de xunetu pela nueche, el presidente Zelaya aportó a Managua (Nicaragua). El día 21 de setiembre de 2009, el depuestu presidente ingresó a territoriu hondureñu, llogrando agospiase na embaxada del Brasil.[41] Nes sos primeres declaraciones espresó qu'esperaba empecipiar un diálogu col gobiernu de Roberto Micheletti «pal reestablecimientu del orde constitucional».[42] El día 2 d'avientu, el Congresu Nacional d'Hondures, n'atención al pidimientu de la comisión negociadora del denomináu Diálogu Guaymuras, resolvió refugar la torna de Zelaya al poder. La decisión foi adoptada con 111 diputaos que votaron pola non restitución del depuestu mandatariu, 14 pronunciáronse a favor y reportáronse 3 ausencies.[43]
Dempués de la presidencia
El presidente Manuel Zelaya, n'Estaos Xuníos, entrevistar cola secretaria d'Estáu Hillary Clinton (xunetu de 2009).El presidente Lula recibe n'audiencia al presidente d'Hondures, José Manuel Zelaya (12 d'agostu de 2009).
En marzu de 2010, el presidente venezolanu Hugo Chávez nomó a Zelaya coordinador xefe del conseyu políticu de Petrocaribe. Chávez declaró que taría dispuestu a reconocer el gobiernu de Porfirio Lobo n'Hondures, si esti dexara que Zelaya tornara al so país y fixera vida política.[44]
Per otru llau, foi juramentado como diputáu del Parllamentu Centroamericanu el 17 de setiembre d'esi mesmu añu.[45]
El Tribunal d'Apelación de la Corte Suprema de Xusticia d'Hondures anuló tolos xuicios por corrupción nel so contra, que s'atopaben pendientes tres la so destitución de la presidencia en 2009. D'alcuerdu al so defensor, la resolución dar por considerar que se violara «el debíu procesu al atopase n'estáu d'indefensión». Ante'l fallu, Zelaya espresó la so disposición de retornar a suelu hondureñu.[46][47]
Zelaya aportó a Tegucigalpa el día 28 de mayu de 2009 dende Managua (Nicaragua), acompañáu polos cancilleres de Venezuela, Nicolás Maduro; el de República Dominicana, Carlos Morales Troncoso; l'embaxador de Venezuela ante la Organización d'Estaos Americanos, Roy Chaderton; y la exsenadora colombiana Piedad Córdoba.[48]
La torna foi favorecíu pol Alcuerdu pa la reconciliación nacional y l'afitamientu del sistema democráticu na República d'Hondures, suscritu pol presidente Porfirio Lobo y el mesmu Zelaya, y cola mediación de los gobiernos de Venezuela y Colombia.[49]
Participación na política nacional
El 13 de marzu de 2011, el Tribunal Supremu Eleutoral d'Hondures (TSE) declaró llegal el partíu políticu Llibertá y Refundación (Llibre), fundáu por Zelaya. El ex-presidente Zelaya, quien se caltuvo na llucha pola regularización del so movimientu'l Frente Nacional de Resistencia Popular, caltién qu'esta nueva institución política ye del pueblu.[50] El mesmu participó nes eleiciones xenerales d'Hondures de 2013 llevando como candidata a la esposa de Zelaya, Xiomara Castro, quien quedó en segundu llugar col 28% de los votos, arrezagando hexemonía del tradicional Partíu Lliberal d'Hondures, que quedó en tercer llugar. Anguaño, Zelaya desempéñase como coordinador xeneral de la llamada "Alianza d'Oposición Contra la Dictadura," una alianza ente Llibre y PINU-SD que lleva como candidatu presidencial a Salvador Nasralla pa poder ganar a Juan Orlando Hernández.
En 1996 foi distinguíu como Meyor Amigu y Hermanu de los Pueblos Garífunes, Indíxenes y Misquitos poles organizaciones étniques d'Hondures.[51]
El 23 d'agostu de 2006 recibió la Orde Parllamentu Centroamericanu Francisco Morazán en Grau de Gran Cruz por «el so invaluable contribución y sofitu al procesu de la integración centroamericana, y al trabayu que realiza'l Parllamentu Centroamericanu».[52]
Declaráu Hermanu y Abanderáu de l'Axenda Afrodescendiente de Centroamérica en setiembre de 2008 pola Organización Negra Centroamericana.[53]
En xunu de 2009 recibió la Medaya del Llexendariu Ernesto Che Guevara de la Federación Nacional d'Estudiantes de Segunda Enseñanza.[56]
N'agostu de 2009 recibió les llaves, medaya y pergamín de Güéspede Distinguíu de la ciudá de Méxicu.[57]
Familia y vida privada
Manuel Zelaya Rosales nació nel senu d'una familia acomodada de la ciudá de Catacamas nel departamentu d'Olancho, con ascendientes que migraren dende Méxicu nel sieglu XVIII. Los sos padres fueron Hortensia Esmeralda Rosales Sarmiento y José Manuel Zelaya Ordóñez, quien foi acusáu de participar na masacre de Los Forcones. Zelaya heredó del so padre l'apellativu de 'Melito', quien de la mesma lo heredó del so güelu, mesmu que tenía grandes estensiones de tierra y miles de cabeces de ganáu. El so profesor de Física y Química, el Cardenal Óscar Andrés Rodríguez, recordar como un «un neñu de mirada duce, bien sele y bien piadosu», amás de «seriu y responsable», a los sos 14 años d'edá.
Manuel Zelaya casar a los 23 años cola so prima segunda Iris Xiomara Castro Sarmiento, cuando esta tenía 16 años.[58] Con ella tuvo cuatro fíos: Zoe, Héctor Manuel, Hortensia Xiomara y José Manuel.[59] Ente ellos ye Hortensia Xiomara, conocida popularmente como 'La Pichu', quien participó viviegamente en política, siendo parte de les campañes eleutorales de 2013 y 2017.[60]
Zelaya ye un aficionáu de la vida del campu, sobremanera de los caballos.[58]
↑Afirmao en: idRef. Identificador de referencia de idRef SUDOC: 160188938. Data de consulta: 4 marzu 2020. Editorial: Agencia Bibliográfica de Enseñanza Superior. Llingua de la obra o nome: francés.
↑«Asamblea Xeneral de la ONX demanda restauración de Zelaya», artículu n'español del 30 de xunu de 2009, nel sitiu web de les Naciones Xuníes. Menta que l'Asamblea Xeneral de la ONX aprobó una resolución de condena al golpe d'Estáu n'Hondures y la deposición del presidente Manuel Zelaya. El testu, aprobáu por aclamación, demandó la inmediata ya incondicional restauración del Gobiernu y que'l presidente Zelaya concluya'l mandatu pal que foi electu democráticu. Tamién fixo un llamamientu firme y categórico a tolos Estaos a nun reconocer a nenguna otra autoridá nel país centroamericanu que nun sía la del presidente Zelaya. El documentu cuntó col auspicio de los gobiernos de tolos Estaos del continente, incluyíu ―de manera inédita― el d'Estaos Xuníos.
↑«EE. XX. y la OEA refugaron el golpe d'Estáu n'Hondures.Archiváu 2017-02-22 en Wayback Machine Tanto'l presidente Barack Obama como l'organismu internacional, condergaron el golpe nesi país y esixeron la torna a les sos funciones del presidente depuestu», artículu nel diariu Clarín (Buenos Aires) del 28 de xunu de 2009.
↑Rigoberto Padilla Rush. La matanza tuvo como principales protagonistes a les Fuercies Armaes d'Hondures, al gobiernu del Xeneral Juan Alberto Melgar Castro y los terratenientes de la zona, ente ellos Manuel "Mel" Zelaya Ordóñez en que la so facienda, Los Forcones, apaecieron soterraos 14 cadabres. Mel Zelaya Ordoñez, Carlos Barh, Chinchilla y Plata fueron señalaos pola comisión investigadora de les Fuercies Armaes como los responsables de too. Fueron recluyíos na Penitenciaría Central hasta'l 16 de xunu de 1979, dempués de ser condergaos a 20 años de cárcel por homicidiu peracabáu y non por asesinatu como tuvo de ser. Memories d'un comunista. [1] Páxina 406
↑Cuando les Segovias lloraron sangre: La odisea de la familia Moncada. Juan Moncada.
↑Pa la casa más que pal mundu: sufraxismu y feminismu na hestoria de... Rina Villars (páxina 473)
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
