La Ilesia unitaria ortodoxa etíope (n'amáricu, የኢትዮጵያ ኦርቶዶክስ ተዋሕዶ ቤተ ክርስቲያን, Yäityop'yá ortodoks täwahedo bétäkrestyan, conocida tamién como Ilesia tawahedo o a cencielles Ilesia etíope) ye una Ilesia oriental autocéfala, esto ye, que tien el so propiu patriarca autónomu (dende 1959, anque antes dependía direutamente del patriarca coptu d'Alexandría).
La tradición relixosa etíope atribúi la fundación de la so Ilesia a Felipe l'Evanxelista (Fechos de los Apóstoles, 8), quien llograría la conversión del tesoreru del rei d'Etiopía, en atopándose con él cuando l'etíope tornaba d'una pelegrinación a Xerusalén. Anque esto falta enforma de ser un fechu probáu, sí esisten datos de que'l Reinu d'Aksum adoptó'l cristianismu nel sieglu IV, sol reináu d'Ezana, gracies a los esfuercios del monxu Frumencio, que ye llamáu n'Etiopía Abune Selama, Kesaté Birhan (El nuesu Padre de la Paz, Revelador de la Lluz). Frumencio, en llogrando la conversión de Ezana, foi unviáu pol monarca a Alexandría a solicitar del patriarca coptu, San Atanasio, el nomamientu d'un obispu pa Etiopía. Atanasio escoyó al propiu Frumencio, quien se convirtió asina nel primer abuna d'Etiopía. Nos sieglos siguientes, el patriarca coptu d'Alexandría nomaría siempres a un coptu (exipciu) como abuna o arzobispu d'Etiopía.
Nel sieglu siguiente, producióse la llegada a Etiopía de los Nueve Santos, monxos monofisitas que fuxíen de les persecuciones que siguieron al Conceyu de Calcedonia, y que tienen un papel capital na historia de la Ilesia etíope. Fundaron numberosos monesterios y traducieron a la ge'ez la Biblia de los Setenta.
La Unión cola Ilesia copta siguió dempués de la conquista árabe d'Exiptu. Espedientes de Abu Saleh fechaos nel sieglu XII amuesen que'l patriarca siempres unvió dos cartes al añu a los reis d'Abisinia y Nuba, hasta qu'Al Hakim paró la práutica. Cirilo, LXVII patriarca d'Alexandría, unvió a Severu como obispu, coles órdenes a poner fin a la poligamia y faer cumplir la observancia de la consagración canónica en toles Ilesies. Estos exemplos demuestren les rellaciones estreches de la sede patriarcal d'Alexandría colos dos Ilesies concurrentes mientres la Edá Media.
Ente los años 600 y 968 falar d'un periodu escuru de la Ilesia etíope. Nel sieglu XIII, Abbuna Takla Haymanot de Etissa empecipió una dómina de renacencia ortodoxa. Fundó la orde monástica de Debre Libanos y convirtió a delles tribus paganes del sur del país.
En 1439, nel reináu de Zara Yaqob, un despachu relixosu ente Abba Giyorgis y un visitante francés conduxeren a la unviada d'una embaxada etíope a la Ciudá del Vaticanu.
A principios del sieglu XVII, l'intentu xesuita d'imponer el catolicismu n'Etiopía produció una insurrección popular en defensa de la ortodoxa.
Nel periodu xesuita, la Ilesia ortodoxa etíope, so la influencia d'esta orde, rompió la conexón cola Ilesia copta y empezó un nuevu capítulu na historia de la Ilesia. La iniciativa católica nes misiones n'Etiopía foi tomada, non por Roma, sinón por Portugal, de resultes de la llucha de mancomún contra l'Imperiu otomanu y el Sultanatu de Adal, naciones islámiques. Los portugueses intervinieron porque deseyaben pa sí'l control de la ruta comercial a la India al traviés del mar Roxu.
En 1507, el tronu d'Etiopía unviara a Matheus, un relixosu de la corte orixinariu d'Armenia, a Portugal pa pidir ayuda contra'l Sultanatu de Adal. En 1520, el Reinu de Portugal abrió una embaxada en territoriu etíope. Una historiografía interesante de la misión portuguesa, que duró dellos años, foi descrita de cerca por Francisco Álvares, el capellán.
Pintura relixosa etíope.
Más palantre, San Inaciu de Loyola deseyaba tomar la xera de la conversión, pero foi-y prohibida. Nel so llugar, el Papa unvió a Núñez Barreto como patriarca de les Indies orientales, con Andrés d'Uviéu como obispu; y de Goa les unviaes fueron a Etiopía, siguíos per Uviéu mesmu, p'asegurar l'adhesión del monarca etíope a Roma. Dempués de faltes repitíes, llográronse dellos ésitos sol emperador Susenyos, pero hasta 1624 l'emperador nun profesó la sumisión formal al Papa romanu. L'emperador Susenyos fixo del catolicismu la relixón oficial d'Abisinia, pero foi reprendíu pola so eleición y tuvo qu'abdicar finalmente en 1632 nel so fíu, Fasilides, que restauró puntualmente la ortodoxa cristiana tradicional. Como vengación, en 1633 espulsó a los xesuites del país, y en 1665, ordenó la quema de tolos llibros que dexaron éstos nes biblioteques etíopes. Amás, confirmó la so adhesión al Patriarca d'Alexandría y a la Ilesia ortodoxa copta.
Dempués de la Segunda Guerra Mundial y por presión del negus Haile Selassie I, los ortodoxos exipcios y etíopes llegaron a un alcuerdu'l 13 de xunetu de 1948 que condució a la autocefalia pa la Ilesia ortodoxa etíope. Cinco obispo fueron consagraos darréu pol papa coptu d'Alexandría, autorizaos pa escoyer a un nuevu patriarca pa la so Ilesia y socesor d'Abuna Qerellos IV. El Papa coptu José II consagró a un arzobispu etíope llamáu Abuna Basilios el 14 de xineru de 1951. En 1959, el papa Cirilo VI d'Alexandría coronó a Abuna Basilios como'l primer patriarca d'Etiopía, consolidando la autocefalia de la Ilesia ortodoxa etíope. A la so muerte, en 1971, foi asocedíu pol Abuna.
Tres l'abdicación de Haile Selassie I en 1974, instaurar n'Etiopía un Estáu socialista, qu'acababa con miles d'años de monarquía absoluta y, como la doctrina marxista afirma, llegó la separación ente Ilesia y Estáu.
En 1976, el patriarca Abuna Tewophilos foi executáu por orde del Derg, el réxime militar instauráu polos comunistes. So presiones gubernamentales foi escoyíu un nuevu patriarca llamáu Abuna Tekle Haymanot, que nun foi reconocíu pol papa d'Alexandría nin pol restu de los coptos. En 1988 finó Abuna Tekle Haymanot y foi asocedíu por Abuna Merkorios, diputáu del Parllamentu etíope, que foi obligáu a abdicar pol FDRPE cuando cayó'l réxime de Mengistu Haile Mariam. El 11 de xunetu de 1992 foi escoyíu Abune Paulos, fináu'l 16 d'agostu de 2012. Sicasí, Abuna Merkorios proclamó, dende l'exiliu, que la so abdicación fuera forzada y que siguía siendo'l llexítimu Patriarca de la Ilesia ortodoxa etíope, lo que provocó una cisma que foi secundáu por delles comunidaes ortodoxes de la diáspora etíope n'Europa y América. En 1993, cola independencia d'Eritrea, la Ilesia copta dexó tamién la creación del Patriarcáu Coptu d'Eritrea por iniciativa y autoridá del entós papa coptu, Shenouda III.
Les ceremonies relixoses de la Ilesia ortodoxa etíope celebrar en idioma ge'ez, antigua llingua del Reinu d'Aksum y llingua llitúrxica del cristianismu etíope siquier dende la llegada de los Nueve Santos, que llegaron a aquelles tierres fuxendo de les persecuciones contra los monofisitas que siguieron al Conceyu de Calcedonia. A ellos debe la traducción a la ge'ez de la Biblia de los Setenta. La versión griega de la Biblia de los Setenta foi traducida orixinalmente a la ge'ez, pero recién revisiones demuestren clares evidencies de que tamién foi traducida al hebréu, al siríacu y al árabe.
La primer traducción d'esta Biblia nuna llingua vernácula moderna foi fecha nel sieglu XIX por un home al que se conoz como "Abu Rumi". Más palantre, el negus Haile Selassie patrocinaría delles traducciones al amáricu mientres el so reináu, un antes de la invasión italiana d'Etiopía, asocedida en 1936, y otra tres la Segunda Guerra Mundial. Los sermones de la Ilesia ortodoxa etíope celebrar na llingua llocal del llugar onde s'oficiar.
Semeyances col xudaísmu
La Ilesia Ortodoxa Etíope fai muncho más fincapié nel Antiguu Testamentu qu'otres ilesies cristianes, y los sos fieles practiquen ritos propios del xudaísmu:
Los neños homes son circuncidados al octavu día de la so nacencia.
Hai dos díes santos: el domingu y el sábadu.
Les muyeres tienen prohibida l'asistencia al templu mientres la menstruación. Igual que les muyeres xudíes ortodoxes, éstes tienen de cubrir el pelo con un pañuelu de gran tamañu, llamáu shash, cuando tán nel templu. Los homes y les muyeres sentir en llugares separaos mientres les ceremonies, como tamién asocede nel xudaísmu ortodoxu. Los fieles quiten los zapatos cuando entren al templu, acordies con el pasaxe d'Éxodu3:5 nel que Dios, dende'l arbustu en llapaes, ordena a Moisés que s'escalce en terrén sagráu.
Los templos etíopes tán construyíos siguiendo un esquema inspiráu nel Templu de Salomón, con trés partes: un santuariu zarráu (qeddeste-qeddusan), onde se guarda'l tablot nuna pequeña arca de madera; un espaciu sagráu (queddest) onde se distribúi la Eucaristía, y un coru (qene mahelet), onde los sacerdotes lleen la Biblia.
Los ortodoxos etíopes dicen: Oritaweyan nen ("Somos el pueblu de la Llei de Moisés"), refiriéndose a les sos práutiques xudaiques.
Esta rellación más estrecha col xudaísmu acomuñar a antigües rellaciones ente'l pueblu etíope y les tribus d'Israel.
N'Etiopía esisten delles ilesies rupestres, ente les que destaquen los Dolce Iglesias de Lalibela.
Hai munchos ilesies monolítiques n'Etiopía, les más famoses posiblemente son los dolce ilesies en Lalibela. Dempués d'éstes, conócense dos tipos principales d'arquiteutura eclesiástica, unu pa basíliques, l'otru natural. La Ilesia de La nuesa Señora de Sión en Axum ta construyida nel estilu de basílica, anque les primeres basíliques tán anguaño casi toes en ruines. Estos exemplos demuestren la influencia d'esos arquiteutos que, nel sieglu VI, construyeron les basíliques en Reinu d'Aksum y n'otres parte d'Etiopía.
Hai dos formes d'ilesies natives: una cuadrada o oblonga, atopada tradicionalmente na rexón de Tigray; la otra circular, tradicionalmente nes rexones d'Amhara y Shewa, anque cualquier estilu puede atopase n'otres partes.
En dambes formes, el santuariu ye cuadráu y ta allugáu claramente nel centru. El llume y vitrales basar nes tradiciones xudíes. Les parés y los techos afatar con frescos. Un patiu, de forma circular o rectangular, arrodia'l cuerpu de la ilesia. Les ilesies etíopes modernes pueden incorporar los estilos de basílica o nativu, y utilicen téuniques y materiales contemporáneos de la construcción. N'árees rurales, la ilesia y la corte esterna tán de cutiu cubiertos con paya, coles parés construyíes con fango y otros materiales.
L'Arca de l'Alianza
Según la tradición, narrada nel llibru sagráu Kebra Nagast, na ilesia de Santa María de Sion, n'Aksum, cúriase'l Arca de l'Alianza, que sería llevada a Etiopía por Menelik I, fíu de Salomón y de la reina de Saba. La Ilesia etíope por cuenta de la antigua tradición sobre'l manexu y cuidu de l'arca, siempres s'aguantó a les presiones de los arqueólogos modernos pa estudiar l'Arca de l'Alianza; y solo puede suponese el so posible real allugamientu nesta ilesia, al traviés de pruebes arqueolóxiques indireutes.
Toles ilesies ortodoxes d'Etiopía alluguen un tabot, retruque de les tables que se guarden na Arca de l'Alianza orixinal. El tabot ye un cuadráu de 15 cm de llau, fechu d'alabastru, mármol, o madera d'acacia. Guardar nuna arca ricamente afatáu y caltiénse lloñe de la vista del públicu. El tabot ye sacáu en procesión nel día de la fiesta de la so respeutiva ilesia, o na gran fiesta de T'imk'et (Epifanía).
El calendariu de la Ilesia ortodoxa etíope procede del de la Ilesia copta, anque con ciertos cambeos, polo cual el calendariu etíope tien siete o ocho años menos que'l calendariu gregorianu.[2] L'añu consta de 365 díes, y cada cuatro años añade un día suplementariu. Cada añu d'esti periodu de cuatro años ta dedicáu a unu de los evanxelistes, nesti orde: Juan, Mateo, Marcos, Lucas. L'añu de Lucas ye'l añu bisiestu, y ye l'anterior al añu bisiestu occidental. L'añu estremar en 12 meses de 30 díes cada unu. A la fin de cada añu, añader 5 díes extras (Pagumen). Nel añu bisiestu, el Pagumen consta de seis díes.
La festividá d'Añu Nuevu (Enkutatash o "regalu de xoyes")[3] tien llugar el 11 o 12 de setiembre del calendariu gregorianu (1 de Meskerem nel calendariu etíope).
Los meses del calendariu etíope son:
(1) Meskerem (setiembre - ochobre)
(2) Teqemt (ochobre - payares)
(3) Hedar (payares - avientu)
(4) Tahsas (avientu - xineru)
(5) Ter (xineru - febreru)
(6) Yekatit (febreru - marzu)
(7) Megabit (marzu - abril)
(8) Miyazia (abril – mayu)
(9) Ginbot (mayu – xunu)
(10) Sene (xunu – xunetu)
(11) Hamle (xunetu - agostu)
(12) Nehase (agostu - setiembre)
Los díes de la selmana:
(1) Ehud, Senbete Krestian (domingu)
(2) Sagno (llunes)
(3) Maksagno (martes)
(4) Rabue (miércoles)
(5) Hamus (xueves)
(6) Sadus, Arb (vienres)
(7) Qadamit Sanbat (sábadu)
Les fiestes más importantes de la Ilesia ortodoxa etíope son la Navidá (Gena), que se celebra'l 7 de xineru (29 de Tahsas) y el Timkat (Epifanía), doce díes dempués, el 19 de xineru (11 de Tir). Otra fiesta importante ye l'Afayu de la Verdadera Cruz (Meskel) del 27 de setiembre (17 Meskerem). Otres celebraciones, como la Selmana Santa, son movibles, dependiendo, como n'otres confesiones, d'un complexu sistema de variables.
El 13 de setiembre de 2007 foi'l primer día del nuevu mileniu pa los ortodoxos etíopes.[4]
Llista de patriarques de la Ilesia ortodoxa etíope
La Ilesia etíope, como caña filial dependiente del Patriarcáu Coptu d'Alexandría, siguió a ésti nel so refugo a les resoluciones daos pol Conceyu de Calcedonia del añu 451, y esta Ilesia tamién siguió la doctrina monofisita. Puesto que nun se cunta colos datos históricos exactos sobre la socesión episcopal de la Ilesia ortodoxa etíope, la rellación que se presenta de siguío contién munches llagunes cronolóxiques.
↑El títulu completu ye Patriarca-Catholicós d'Etiopía, Abá de la Sede de San Tekle Haymanot y Arzobispu de Axum
↑ 1,01,1The Bible; The Ethiopian Orthodox Tewahedo Church Faith and Order. Consultáu'l 15 de setiembre de 2012.
↑Pal so calendariu, la Ilesia y el Gobiernu etíope siguen la interpretación de la Biblia, según la cual Cristu nació 5.500 años dempués de la creación del mundu, ente que'l calendariu católicu toma la nacencia de Cristu 753 años dempués de la fundación de la ciudá de Roma, según el monxu romanu Dioniso.
↑Según una antigua lleenda, la reina de Saba tornó de secute de Xerusalén, depués de visitar al Rey Salomón. Los sos ministros y xenerales recibir enllenando de xoyes les arques reales. Esta celebración coincide col Festival de la Primavera, que los sos festexu remontar a esa dómina
.jpg)
.jpg)
