L'anteiglesia de San Esteban de Echévarri (n'euskeraEtxebarri Doneztebeko Elizatea; oficialmente[3]Etxebarri), ye un conceyu de la provincia de Vizcaya, País Vascu (España). N'ocasiones tamién se la llapada Echévarri (Uribe), pa estremala de la llocalidá d'Etxebarria, a la que tamién se suel llamar Echévarri. Mientres la dictadura franquista recibió'l nome de El Xeneralísimu. El so nome significa "casa nueva" (etxe = casa, barri = nueva).
Ta asitiáu na contorna del Gran Bilbao con una estensión de 3,26 km² y una población de 11 176 habitantes (2017).
El so equipu de fútbol, S.D. Etxebarri, tien 50 años d'historia y aportó a unu de los equipos más importantes de la contorna vizcaina.
Nome
La denominación oficial “Etxebarri” ye relativamente recién. A pesar de ser el nome col que'l conceyu foi comúnmente conocíu, el nome de “Etxebarri” ye oficial dende'l 13 de xineru de 2005, en que se publicar nel Boletín Oficial de Vizcaya (núm. 8). 30 de payares de 2004, nel que les Xuntes Xenerales de Vizcaya aprueben definitivamente esti cambéu, qu'hasta entós yera'l de “Etxebarri, Doneztebeko Elizatea/Etxebarri, Anteiglesia de San Esteban”.
Esti cambéu buscó racionalizar y simplificar l'usu d'un nome que, non solo yera llargu nun solu idioma, sinón que faía muncho más difícil l'empléu de los dos idiomes oficiales: el euskera y el castellán.
Hasta los años 1970, la denominación oficial del conceyu yera "Echévarri", términu españolizado del nome qu'en grafía vasca normativa escríbese "Etxebarri", que vien de la unión de les pallabres n'euskera "Etxe" (casa) y "Barri" / "Berri" (nueva).
Historia
Nel s. XI Echévarri dependía de Santa María de Ganguren (Galdakao) hasta qu'en 1509 San Esteban de Echévarri asitia en Kukuiaga se instituye como Anteiglesia independiente[4] dixebrándose de Bilbao, yá que entós daquella Galdakao formaba parte de Bilbao.[5]
Dende'l sieglu XIII el llinaxe dominante en Echévarri foi'l de los Leguizamón. Esti señores feudales exercíen el so poder dende la so casa-torre, asegurando l'orde na zona anque se cayera n'abusos y prepotencia. Casar-torre banderiza de Leguizamón ye unu de los escasos testimonios del predominiu d'esta parentela na zona. Los Leguizamón tamién tuvieron presentes na acabante nomar villa de Bilbao, coles sos posesiones en Begoña y la so influencia económica. A pesar de que María Díaz de Haro, señora de Vizcaya, prohibiera l'usu del camín de Echevarri por aciu la carta puebla de Bilbao (5 de xunu de 1348), los Leguizamón siguieron calteniendo un gran poder como lo demuestra'l so palaciu (s. XVIII) y el molín de Lezama-Leguizamón (s. XVIII). Otres torres esistentes yeren les torres de Echévarri, que controlaben el camín de Echévarri, y la de Arbolantxa, construyida a media fastera cola pretensión de ganar a les otres torres. Yeren tiempos de encarnizadas guerres banderizas ente vecinos pa faese col poder.
Echévarri taba pocu pobláu: en 1704 tenía 20 fogueras y en 1798 aumentaren a 23, dedicaos a una economía tradicionalmente rural.
A partir de 1950 la industrialización acarretó una consiguiente inmigración que provocó qu'estos nuevos vecinos asítiase na zona de monte que güei conocemos como San Antonio. L'entamu de sieglu XXI vien determináu pola finalización de grandes procesos urbanísticos y de rehabilitación interna empecipiaos na década de los 90 del sieglu XX.
Ilesia de San Esteban. L'actual ilesia parroquial de San Esteban de Etxebarri nun ye la histórica, sinón una reconstrucción integral moderna, del añu 1907, de Manuel María Smith, qu'aplicó nella un estilu neohistoricista, inspirándose la so torre na del monesteriu de Las Huelgas de Burgos. Carácteristica especial d'esti edificiu ye que dispón de criptes funeraries pa les families Amezola y Lezama Leguizamón que costearon, siquier en gran parte, la reconstrucción del vieyu templu de San Esteban.
Ermita de Santa Ana. Fundada en 1740, el so primer allugamientu foi na plaza, frente al conceyu y próximu a la casa Amezola. Nel añu 1963 dar# en el so valtamientu y, en 1990, se reinauguró xunto a la ponte que xune'l nucleu urbanu de Etxebarri col Polígonu Legizamon. L'actual ermita de Santa Ana ye una reproducción de l'antigua.
Palaciu Leguizamón. D'estilu barrocu y datáu nel sieglu XVIII, asitiar nel barriu del mesmu nome y foi propiedá de la familia Lezama-Leguizamón. Na actualidá, ye patrimoniu municipal y nes sos instalaciones allúgase'l Restorán del mesmu nome.
Molín Zubiondo. Asítiase xunto a la ponte de Sabino Arana na zona de Legizamon. Na Fogueración de 1745 -1746 ye la primer vegada que s'alude a dos molinos que son propiedá de D. Juan Antonio de Lezama Larragoti. Foi molín fariñeru, hasta que, nel sieglu XIX, reconvertir en fábrica de papel artesanal. Dexó de funcionar por cuenta de los hinchentes de 1972. Los hinchentes de 1983 lleváronse un cuerpu adosáu al edificiu que tenía cinco muelas.
Palaciu Amezola. Asítiase frente al Conceyu de Etxebarri. Ye un conxuntu arquiteutónicu formáu por dos edificios, que correspuenden a un proyeutu de Manuel María Smith del añu 1905.
Política
Escudu: “En campu d'azur, un carbayu del so color, terrasado de sinople, con dos llobos empinaosBandera: “Con fondu de color carmesí, lleva l'escudu asitiáu nel so centru"
Etxebarri ye un conceyu que la so actividá política desenvolver d'una forma singular, y pocu vista en conceyos circundantes. Desque en 1991 creárase una agrupación política formada polos vecinos de l'Asociación Vecinal de San Antonio, lo que derivó na formación d'un partíu políticu vecinal ya independiente, La Voz del Pueblu (LVP), que lleva gobernando nel Conceyu de Etxebarri dende 1991.[7]
