Derechu romanu
especialidá y rama del derecho (es)
derechu

El derechu romanu» designa l'ordenamientu xurídicu que rixó a los ciudadanos de Roma y, con posterioridá, d'aquellos instalaos en distintos sectores del so Imperiu, nun espectru históricu que'l so puntu de partida asítiase al par de la fundación de Roma (753 e.C. ) y que s'estiende hasta mediaos del sieglu VI d. C., dómina en que tien llugar el llabor compiladora del emperador Xustinianu I el conocíu dende'l Renacimientu como Corpus Iuris Civilis.

El redescubrimientu de los testos justinianos en dómina bajomedieval dexó a dellos autores falar tamién de derechu romanu postclásico».

Magar la espresión derechu romanu» fai referencia fundamentalmente al derechu priváu, lo cierto ye qu'otros aspeutos, tales como'l derechu penal, el públicu, l'alministrativu, caben dientro de la denominación.

Na actualidá, el derechu romanu ye oxetu d'estudiu d'una disciplina xurídica internacional, la romanística, que la so sede son les facultaes de derechu de tol mundu. En virtú d'esti calter internacional, el derechu romanu cultivar en dellos idiomes, principalmente italianu («llingua franca» de la romanística), siguíu pol alemán y l'español. Hasta la metá del sieglu XX hubo importantes contribuciones en francés, pero na actualidá esta situación varió a la baxa; l'inglés ye un idioma d'usu minoritariu nel cultivu de la disciplina, anque s'acepta como idioma científicu na mayoría de les publicaciones. L'español consolidóse como idioma científicu nesta disciplina a partir de la segunda metá del sieglu XX, gracies a l'altor científicu qu'algamó la romanística española, comandada por Álvaro d'Ors y siguida polos sos discípulos.

La definición del derechu romanu entiéndese meyor si construyir a partir de la comprensión de les sos nociones fundamentales y del so sistema de fontes. Sicasí, éstes nun permanecen idéntiques nel intre de la historia del derechu romanu, sinón que varien tantu nel so númberu, como nel so valor dientro del sistema de fontes mesmu. Ye esti sistema'l qu'aprove de nociones claves pa entender lo qu'en Roma entender por derechu. Con tou, ye posible adelantrar que la espresión ius ye la que s'utiliza pa señalar a dereches. Esta espresión oponer a la de fas, que designa a la voluntá divina. Esta clara delimitación ente derechu y relixón ye patente en testimonios que daten dende'l s. III e.C. , pero ello nun ye válidu pa los primeros tiempos, como se va ver. De la mesma, la espresión ius va sirvir pa la identificación de diverses categoríes del mesmu, tales como ius civile, ius naturale, ius honorarium, o ius gentium, por nomar delles de les más relevantes.

Al usar la espresión derechu romanu» pueden indicase diverses acepciones.

• Nun primera sentíu esta espresión denota un fechu históricu pasáu, esto ye, el conxuntu de normes xurídiques que rexíen al pueblu romanu dende la so fundación hasta la cayida del Imperiu.
• Un segundu sentíu identifica'l derechu romanu colos llibros onde se contenía dichu orde xurídicu, esto ye, el Corpus Iuris Civilis o cuerpu de derechu civil, escoyeta de los llibros xurídicos romanos fecha en Constantinopla por orde del emperador bizantín Xustinianu nel sieglu VI d. C.
• A lo último, con esta espresión puede designase tamién la tradición xurídica que sobrevivió dempués de la cayida del Imperiu romanu d'occidente hasta los nuesos díes.

La primera d'estes fontes constituyir les costumes de los antepasaos o mos maiorum. Trátase d'un derechu consuetudinario, que progresivamente estremar de les normes moral y relixosu, coles cualos comparte idénticu orixe.

A) Justinianeas, que constitúin el Corpus iuris civilis. Con esti nome conocer dende la Edá Media la obra compilatoria llevada a cabu pol emperador Xustinianu I. Na primer metá del sieglu VI d. C. amiéstense, amás, les constituciones imperiales d'esti emperador posterior a la compilación, les que dan orixe a una cuarta parte del Corpus Iuris Civilis, llamada Novellæ.

• Les Instituciones, síntesis de preceptos y doctrines en cuatro libros d'amenorgada estensión. Escrita pal estudiu del derechu.

• El Digesto, xunta de fragmentos d'obres de trenta y cuatro grandes xurisconsultos romanos, formando cincuenta libros. Ye la parte más avolumada del Corpus.

• El Códigu, coleición de rescriptos imperiales dictaos por dellos emperadores.

• Les Noveles (de la espresión novellæ leges = nueves lleis), constituciones promulgaes por Xustinianu dempués de publicar la compilación integrada poles trés partes anteriores.

B) Extrajustinianeas.

a) Fragmentos d'obres de xuristes de la dómina clásica, calteníos polo xeneral por cuenta de les refundiciones feches nel periodu posclásico.

• Les Instituciones de Gayo; manual elemental d'esti xurisconsultu de la dómina d'Antonio Pío.

• Fragmentos de la obra Sententiæ o Sententiarium libri V ad filium, atribuyida a Paulo. Conocencia que, especialmente pal derechu penal, completa un manuscritu parcial de la obra adquirío y publicao pola universidá de Leiden en 1954.

• Los Tituli ex corpore Ulpiani, denominación que se suel dar a los fragmentos d'una obra xurídica, la identificación de que'l so autor ye pocu segura. Esta fonte ye tamién conocida como Epitome Ulpiani y como Regulæ Ulpiani.

• La parte, bien escasa, de la obra Responsa, de Papiniano; descubierta nun pergamín topáu n'Exiptu.

• Un apéndiz de Ars gramática, de Dositheus; consiste en cachos d'una obra xurídica clásica, utilizada pa exercicios.

• Los Scholia Sinaītica, llamaos asina por ser afayaos nun conventu del monte SINAB. Correspuende a un comentariu griegu sobre una obra del xurisconsultu Ulpiano.

b) Coleición que contienen tamién constituciones imperiales.

• Estaza Vaticana, restos d'una coleición privada de pasaxes de xuristes clásicos y lleis imperiales, que tuvo de faese nos últimos años del sieglu IV y primeros del V, y fueron topaos nun palimpsestu de la biblioteca del Vaticanu. (2)

La nacencia del derechu romanu deber ente otres causes a la división esistente na sociedá romana ente patricios y plebeyos, sicasí antes del añu 451 e.C. -450 e.C. , nun conocemos un sistema unificáu pa la península, por eso tenemos de remontanos a Grecia, trubiecu de la civilización occidental, onde taba presente'l periodu áticu, o del derechu griegu áticu, d'onde podemos presumir fueron permeadas delles disposiciones presentes na Llei de les XII Tables.

Les tradiciones llegales romanes taben en manes de los patricios y tolos asuntos rellacionaos colo que nós conocemos como derechu recayíen sobre'l Pontifex Maximus, evidentemente patriciu, conociéndose como derechu pontifical. Los plebeyos desconocíen como diben ser xulgaos esautamente y de normal los patricios aplicaben la tradición pontifical según convenía a los sos intereses. Por ello, una de les reclamaciones plebeyes, a imaxe de lo qu'asocediera nes ciudaes del arcaísmu griegu, solicitaron la codificación de la tradición en forma de lleis. Pa ello, el Senáu alcordó unviar una comisión a Grecia pa informase sobre les lleis de les ciudaes, y dempués decidióse l'abolición de les maxistratures patricies y del tribunado de la plebe, apurriendo'l poder a una comisión de decenviros, que debíen codificar les lleis romanes nun periodu d'un añu. Esta comisión ellaboró X(10) tables de lleis bastante xustes y, por tanto, favorables a los plebeyos, pero, al nun tar termináu'l trabayu, nomóse una segunda comisión decenviral, muncho más conservadora, qu'ellaboró los dos últimes tables, con lleis netamente antiplebeyas, que, por casu, prohibíen los matrimonios mistos. Esta comisión intentó perpetuase nel poder, pero foi depuesta y el sistema de maxistratures empezó a funcionar de nuevu. La resultancia foi'l primer cuerpu llegal conocíu y estructurado, llamáu Llei de les XII Tables, del añu 451 e.C. , y que fueron espuestes públicamente nel Foru Romanu.

Nel añu 367 e.C. , les Leges Liciniæ-Sextiæ remataron el procesu d'igualación ente patricios y plebeyos, dexando l'accesu progresivu d'estos postreros a les maxistratures y sacerdocios, anque'l primera Pontifex Maximus plebeyu tuvo qu'esperar más d'un sieglu.

La compilación llexislativa foise realizando de forma acumulativa al traviés de los Edictos del Pretor. A partir de la Llei de les XII Tables, los Pretores asumieron la función xurisdiccional, y pa poder tipificar nuevos casos emitíen al entamu del so mandatu un Edictu nel qu'indicaben que yera punible, nel qu'asumíen como propios los edictos de pretores anteriores, y correxíen o abolíen les disposiciones recibíes.

De primeres el pretores yeren namái dos, unu'l Prætor Vrbanus dedicar a xulgar los asuntos nos que participaren ciudadanos romanos, ente que l'otru, el Prætor Peregrinus, atendía los casos nos que puramente intervinieren non ciudadanos. Los casos trataos yeren bastante variaos, pero la mayoría derivaben d'asuntos comerciales. Asina, les rellaciones comerciales obligaron a la creación del precedente del llamáu derechu contractual, un derechu ultro citroque obligatio (qu'obliga a dambes partes), a partir del cual naz el llamáu Ius Gentium o derechu de xentes.

El sistema llegal romanu foi complicándose cada vez más, una y bones los Tribunos de la Plebe al traviés de los Comitia Tributa ellaboraben Plebiscitos sobre los más variaos asuntos, políticos, económicos, xurisdiccionales, ente que'l Senáu, al traviés de les resoluciones llamaos Senatus Consultum creaba xurisprudencia.

Col advenimiento del Imperiu, los emperadores asumieron la función de los Tribunos de la Plebe col exerciciu de la Tribunicia Potestas, lo que-yos dexó llexislar al traviés de los Edictos y Constituciones imperiales. Pela so parte, los gobernadores provinciales teníen poderes xurisdiccionales y podíen emitir lleis propies pa les sos provincies, pero que podíen ser recurríes polos provinciales ante'l Senáu y/o l'Emperador.

La resultancia de too esti conxuntu de disposiciones foi un enorme y farragoso aparatu de lleis de distintos rangos, munches vegaes contradictories, lo que fizo necesaria l'apaición de la figura de los xurisconsultos (o Xuristes), que trataben de simplificar el conxuntu llegal y formar doctrina xurídica, que pudiera aplicase tamién a los nuevos casos. Ente ellos destaquen Ulpiano, Papiniano, Modestino, Gayo y Paulo.

El primer intentu de sistematizar totalmente el derechu deber al emperador oriental Teodosio II, socesor d'Arcadio. Sol so patrociniu, ellaboróse'l Codex Theodosianus, que de la mesma sirvió como base pa la creación de derechu nos nuevos reinos xermánicos qu'asocedieron al Imperiu romanu n'occidente. Esti códigu foi reconocíu como fonte de derechu pol emperador Honorio, tíu de Teodosio II. El Breviarum Alarici o Lex Romana Visigothorum, ellaborada pol rei visigodu Alaricu II, ye un herederu direutu del Codex Theodosianus.

Sicasí, el númberu de disposiciones llegales y de casos ensin contemplar pol Codex Theodosianus yera eleváu, polo que l'emperador Xustinianu patrocinó la escoyeta de toles disposiciones nel Corpus Iuris Civilis, que consta de les Institutiones o principios xenerales de derechu, del Digesto o coleición d'opiniones xurídiques de xurisconsultos heredaes del pasáu pa la consulta de xueces y maxistraos na resolución de casos, del Codex Iustinianus o escoyeta de lleis a valir dende tiempos Republicanos hasta la redaición del Corpus llegal de Xustinianu, y les Novellæ, yá en griegu, que recueyen les lleis emitíes en Bizanciu a partir de Xustinianu.

El monarca visigodu Recesvinto impulsó una nueva compilación que substituyese al Breviariu de Alarico, dando llugar al Liber Iudiciorum que nos siguientes reinaos foi recibiendo agregos. Esta compilación foi recuperada a partir del sieglu IX pol Reinu de Lleón y convirtióse na base del derechu hispánicu hasta les Siete Partíes d'Alfonsu X El Sabiu.

El derechu priváu en Roma naz, gracia al pensamientu politico y relixosu de la epoca, al igual que'l derechu priváu, 3d.

1. Derechu antiguu o quiritario del 753 a. C al 450 e.C.

• Estender a lo llargo de la Monarquía y principios de la República.

2. Derechu preclásicu del 450 a. C al 130 e.C.

• Estender hasta bien entrada la República.
• Empecipiar cola publicación de la Llei de les XII Tables (451 - 450 a. C).

3. Derechu clásicu del 130 a. C al 230 d. C.

• Estender dende finales de la República hasta finales del Principáu.

4. Derechu postclásico del 230 d. C al 527 d. C.

• Estender a lo llargo del Apoderáu.
• Fuerte influencia del cristianismu.

5. Derechu justinianeo del 527 d. C al 565 d. C.

• Estender nel Imperiu d'Oriente y coincide col gobiernu del Emperador Xustinianu.
• Importante trabayu recopilatorio realizáu por Xustinianu con repercusión hasta la fecha de güei.

Denominar «derechu romanu postclásico» al periodu de la historia del derechu romanu qu'entiende dende la primer metá del sieglu III hasta la escoyeta ordenada por Xustinianu, que coincide col periodu políticu romanu del Apoderáu o Baxu Imperiu (ascensión al poder de Diocleciano en 284 d. C., hasta la muerte de Xustinianu en 565).

El derechu romanu espublizóse por cuenta de la enseñanza universitaria qu'empezó en Boloña nel sieglu XII, y más concretamente gracies al llabor desempeñáu pol gramáticu y xurista Irnerio, que'l so métodu consistente en faer curties aclaraciones testuales o gloses y distinciones terminolóxiques, foi con posterioridá desenvueltu de manera progresiva polos denominaos Glosadores, ente los que destaquen Azón (profesor en Bolonia ente 1190 y 1229) y Acursio (compilador de les gloses de los predecesores nuna Glossa ordinaria). Sicasí, nun foi hasta l'apaición de Bartolo de Sassoferrato (discípulu de Cino da Pistoia y consideráu por munchos romanistas como unu de los más influyentes xuristes de tolos tiempos) nel sieglu XIV, cuando'l derechu romanu algamó un gran prestíu. Bártolo, qu'a pesar de la so curtia vida dexó una amplia obra basada en comentarios, trataos monográficos y dictames, foi'l mayor artífiz y impulsor del derechu romanu común, que xunto col derechu canónicu anició'l utrumque ius, que representa'l fundamentu de la cultura xurídica europea.

A partir del sieglu XIV, Inglaterra presentó una tradición xurídica carauterística, distinta a la de la romanística n'Europa, anque s'asemeyaba en mayor midida a la manera operativa de los xuristes romanos y al desinterés poles pruebes xudiciales. La receición europea del derechu común revistió cierta importancia, anque foi daqué tardida, n'Alemaña, onde foi oxetu d'una ellaboración científica que recibe'l nome de derechu de Pandectas.

El Renacimientu traxo consigo la desacreditación del métodu emplegáu por Bartolo, consistente nel aprovechamientu de los testos del Corpus Iuris como argumentos d'autoridá. Pero frente a esta concepción metodolóxica (el denomináu mos Italicus), se contrapuso una nueva de tintes eruditos, que trataba d'usar los testos del Corpus Iuris como fontes de conocencia pa la reconstrucción de la historia xurídica romana, dientro del marcu d'otres fontes, como pueden ser les lliteraries o les arqueolóxiques (mos Gallicus).

El derechu romanu considérase un escelente mediu d'educación xurídica. Los grandes xurisconsultos romanos, principalmente de la dómina clásica (ente'l 130 e.C. y el 230 d. C.) rellumaron pola so capacidá creadora de nueves instituciones, col so afiguráu pragmáticu sobre l'edictu pretorio, buscando siempres la consecución del ideal de xusticia procedente de la filosofía griega del suum cuique tribuere (dar a cada unu lo suyo). Leibniz comparar colos matemáticos qu'aplicaben los sos principios como fórmules alxebraiques. Coles mesmes, el derechu romanu ye indispensable pa entender la historia y lliteratura romanes, una y bones los ciudadanos romanos taben empecipiaos pa la práutica del derechu y teníen un enclín natural escontra'l so estudiu.

El derechu romanu ye la base ya inspiración del derechu civil y comercial en munchos países:

• La Common law taba orixinalmente basada nel derechu romanu, antes de convertise nuna tradición en sí mesma n'Inglaterra, d'onde s'espandió escontra'l Reinu Xuníu (con esceición d'Escocia), los Estaos Xuníos y gran parte de les antigües colonies britániques.

• En contraste, los llamaos sistemes de derechu continental atópense basaos más direutamente nel derechu romanu; el sistema llegal de la mayoría de los países na Europa continental y Suramérica cayen nesta categoría, de cutiu al traviés del Códigu Napoleónicu. Estos son xeneralmente llamaos sistemes llatinos.

El derechu priváu del nuesu tiempu tien el so antecedente remotu nesti derechu, onde s'aniciaron cuasi toles instituciones esistentes na actualidá. N'Occidente, la estructura del derechu civil inda respuende a direutives y criterios del derechu romanu, con mayor intensidá nos rellacionaos cola regulación de los derechos patrimoniales, cuantimás les obligaciones. Son, coles mesmes, como sorraya Antonio Fernández de Buján, múltiples y variaes les enseñances que depara l'estudiu de los principios y normes constitucionales, alministratives, fiscales, penales ya internacionales nel ámbitu del derechu Públicu, ius publicum, romanu.

Nun asocede lo mesmo col derechu de familia, onde la influencia romana ye enforma menor, siendo reemplazada por delles valoraciones indicaes pola Ilesia Católica. Tamién tien poca influencia nes cañes del derechu priváu como'l derechu comercial, y práuticamente nun inflúi nel derechu penal nin nes demás cañes del derechu públicu.

• Álvaro d'Ors
• Antonio Fernández de Buján
• Ius
• llista de lleis de Roma
• matrimoniu (derechu romanu)
• xurisprudencia nel derechu romanu
• Secessio plebis

• derechu romanu.html División del Derechu Romanu

• The Roman Law Library (Yves Lassard, Alexandr Koptev).

• Álvaro d'Ors, Elementos de derechu priváu romanu, Eunsa 1992, ISBN 84-313-0402-2
• Antonio Fernández de Buján, Derechu Públicu Romanu, Thomson Reuters Civitas, 19 ed. 2016, ISBN 978-84-470-5208-0
• Antonio Fernández de Buján, Derechu Priváu Romanu, Iustel, 9ª ed. 2016, ISBN 978-84-9890-202-0
• Peter G. Stein, El Derechu Romanu na Historia d'Europa, Sieglu Ventiún d'España Editores 1999, ISBN 84-323-1060-3
• Emilio Valiño, Instituciones de derechu priváu romanu, Facultá de Derechu de Valencia 1977, ISBN 84-370-0036-X
• Ricardo Panero, Derechu Romanu, Tirant lo Blanch, Valencia, 4ed. 2008, ISBN 978-84-9876-291-4
• Daniel Hernàndez, Filosofía del derechu, 8ª ed. (II) Fondu editorial.