El quimbombó, quingombó, gombo, molondrón, ocra, okra o bamia, Abelmoschus esculentus, ye una fanerógamatropical de frutu comestible, orixinaria d'África y perteneciente a la familia de les malvacees. En Méxicu llámase-y tamién abelmosco.[1]
Descripción
Ye una planta añal o perenne de porte argutu. El so robezu tarmu central puede algamar los 1,75 m d'altor y hasta 3 m en zones tropicales. Xeneralmente desenvuelve cañes que nacen de les axiles de les fueyes del tarmu central. Les fueyes son palmotiaes, pentalobulaes les cimeres, trilobulaes les entemedies y acorazonaes con hendidura na paré basal y cantu festoneáu les inferiores.El fexe presenta color verde escuru nes fueyes más adultes y verde claru nes nueves. El viesu puede ser verde claro nes variedaes de frutu verde, verde amarellentáu nes de frutu mariellu y d'un color granate pa les de frutu coloráu. Les flores, axilares, solitaries, pentámeras y con curtia peciolu, son de color blancu-amarellentáu y con mácula color púrpura o malva na base de los pétalos. El frutu, erecto y pedunculáu, ye una cápsula polilocular de forma cónica que puede llegar a algamar los 30 cm de llargor y los 3,5 cm de diámetru na so base. Pueden ser asurcaos o llisos, con dehiscencia llonxitudinal nel so maduror, de color verde, mariellu o colloráu según les variedaes. La grana madura ye de color gris escuru, de forma práuticamente esférica y unos 3 mm de diámetru.[2]
Los frutos tienen de collechase enantes de la so plena maduración, pos sinón pónense rápido fibrosos y endurecen.
Frutos, variedá verde.
Nomes vernáculos
El nome ocra/okra paez venir de la llingua Nvi del Oeste d'África, concretamente del vocablu “nkruman” y “okwuru” en llingua igbo de Nixeria. Úsase asina, con grafíes diverses, en munchos países, ente ellos Arxelia, Tunicia (nestos dos últimos emplégase tamién el vocablu “gnawia”/“ganaouia”), Alemaña, Estaos Xuníos - a partir d'una variante de Filipines (“okro”).
El vocablu quingombó, de procedencia tamién africana - a partir de “ki-ngombo” y les sos variantes na llingua Bantú d'Angola, estendióse y deformó en munches rexones: Rusia, talo como o como “Gombo”, Portugal y Brasil (“quiabo”), parte d'Estaos Xuníos, Francia, Holanda, Caribe hispanu con “quimbombó” o “quingombó”, “chimbombó” o “guigambó" (Venezuela,[3]Cuba, Puertu Ricu,...).
L'otru nome bien corriente ye bamia, y la so variantes ortográfica “bamya”, usáu en Grecia, Arabia, Albania, Turquía - onde empleguen igualmente'l vocablu “lalo” (esti postreru curiosamente usáu tamién en Mauriciu...), Bulgaria y Bosnia.
Na mariña caribe colombiana, recibe'l nome de “candia” y sirve como base d'un platu conocíu como “guisu de candias” el cual ye d'habitual preparación especialmente nos departamentos de Sucre, Córdoba y Madalena.
A lo último otros vocablos ensin orixe y aplicación local particular: ají turcu, algalia, angelonia, yerba de culiebra, cuernu griegu, deos de señora, candia.
Gastronomía
Les granes madures, turraes, pueden utilizase pa preparar un sucedaneu del café, como se fai en Nicoya. El frutu contién una sustancia mucilaginosa (de testura xelatinosa) útil pa entestar sopes y ragús. Encamiéntase escoyer gombos bien coloriaos de menos de 1 dm de llargu por que nun tean demasiáu duros. El gombo cómese crudu o cocíu y forma parte de los múltiples platos creoles. Utilízase especialmente na preparación del calalou o caralcu (en Cayena).
Dacuando escaecíu nos restoranes d'Europa, nun asocede lo mesmo n'América y Oriente, onde'l so consumu ye masivu. Con mueyu de tomate, ye un platu típicu en Grecia.
Dada la so rica producción de mucílagu, ye emoliente y pectoral. Pa tratar l'anxina y les afecciones de gargüelu, un remediu ye poner a remueyu les sos fueyes mientres una nueche n'agua fervida conteniendo la so mucílagu pa faer gargarismos.
↑Malaret, Augusto (1970). Lexicón de Fauna y Flora (en castellanu). Madrid: Comisión Permanente de l'Asociación d'Academies de la Llingua Española, páx. vii + 569.
AFPD, 2008. African Flowering Plants Database - Base de Donnees des Plantes a Fleurs D'Afrique.
CONABIO, 2009. Catálogo taxonómico de especies de México. Cap. nat. Méxicu 1.
Correa A., M. D., C. Galdames & M. S. de Stapf 2004. Catálogo de las Plantas Vasculares de Panamá. Cat. Pl. Vasc. Panamá 1.
Flora of China Editorial Committee, 2007. Fl. China Vol. 12.
Standley, P. C. & J. A. Steyermark 1949. Malvaceae. In Standley, P.C. & Steyermark, J.A. (Eds), Flora of Guatemala - P art VI. Fieldiana, Bot. 24(6): 324–386.
