Aragonés de Sobrepuerto

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Aragonés de Sobrepuerto
Variedat de l'aragonés

Mapa de situación d'o sobrepuertano
Localización cheografica
Territorios Sobrepuerto
Lugar(s) principal(s) Ainielle, Basarán, Otal, Escartín
Sociolochía
Vitalidat Muit baixa
Literatura
Escritors principals Chusé María Satué

L'aragonés de Sobrepuerto u sobrepuertano ye a parla local aragonesa que se charra en o Sobrepuerto, parzana de l'actual Sarrablo que buega con o Sobrarbe. Ye muito pareixito a l'aragonés d'a Tierra de Biescas, pero tiene bels rasgos comuns con o polo oriental de l'aragonés, (aragonés oriental y aragonés centro-oriental). Se conoixe gracias a os triballos lexicografitos y literarios de Jose Mª Satué.

Fonetica

Eixemplos de xordas intervocálicas conservatas:

Casos de perduga de –o final:

En a toponimia bi ha casos d'evolución d'a -LL- cheminata latina enta sonitos cacuminals analogos a la che vaqueira de l'asturiano occidental: -ch- en Ainielle, Basarán y Otal, -t- en Escartín:

  • Batiecho, Cundiacha
  • Batella, Batellón, Castetillo, Ostatiás

Casos d'evolución de –ND- enta –ny-

Esto ye un feito curioso que mos aduya a interpretar a evolución fonetica de l'aragonés pirenaico preliterario:

  • A ny en aragonés y lenguas d'arredol ye una evolución d'a –NN- cheminata latina y de –NY-. (PENNA > penya, Hispania > Espanya).
  • Existen referencias medievals de toponimos con –NN- cheminata, (Lanna, Panno), que provienen d'o grupo –ND- y que huei se troban con –n- simpla, (Lana, Pano).
  • Baranya, fonyada, etc… tienen –n- en atrás parlas aragonesas, (y mesmo –nn- en belsetán).
  • A deducción lochica ye que en o Sobrepuerto a evolución d'a –ND- latina enta –nn- se dio cuan encara no heba rematato de tot a evolución d'a –NN- latina enta ny, y que a –nn- que veniba de –ND- continó evolucionando, como venise de –nn- latina, enta ny, (en atrás zonas, mas orientals, a –nn- no evolucionó enta ñ, y remató en –n-, (plegando os casos de ny dende fuera en tiempos mas recients).

Morfolochía

Lexico

  • Como representazión de lexico occidental tenemos:
    • catirón, a ormino y xorruntar
  • Como representación de lexico oriental tenemos:
    • guambra y rebasto.
  • Coexisten formas orientals y occidentals:
  • Existen palabras comuns con Vallivió, Broto y Tena:
  • Y palabras tipicas d'o Sobrepuerto como:
    • musal, xolorar, xurrumido u esperringlero

Vinclos externos


Variedatz centrals de l'aragonés
Aragonés centro-occidental Aragonés tensino (incluyindo o panticuto) | Aragonés d'a Tierra de Biescas | Aragonés d'a val d'Acumuer | Aragonés sarrablés | Aragonés de Vallibasa | Aragonés de Sobrepuerto
Aragonés centro-oriental Aragonés d'a Ribera de Fiscal | Aragonés d'a valle de Broto y d'a valle de Vio | Aragonés d'a valle de Puértolas | Aragonés d'a valle de Tella | Belsetán | Aragonés de Sierra Ferrera