PROFILPELAJAR.COM

Hierdie artikel is al gemerk vir opsplitsing in 'n Oksitaanse gedeelte met betrekking tot trobadors en 'n artikel oor Middelhoogduitse Minnesang.

Minnesang, afgelei van die Middelhoogduitse minne, is - net soos die Oksitaanse fin amor - 'n sambreelterm vir 'n hoogs geritualiseerde vorm van Middeleeuse liefdesliriek wat in sy klassieke gesonge vorm en kernperiode ongeveer vanaf die middel van die 12de tot die middel van die 13de eeu in Wes-Europese hoofse en adelskringe deur (meestal) manlike sangers voorgedra is.

Die term minne het in die vroeë en hoë Middeleeue 'n wye spektrum van betekenisse wat as positiewe emosionele ingesteldheid of simpatie omskryf kan word. Dit kan verwys na onderlinge verhoudinge tussen mense waarin sosiale bande, vriendskap, liefde en respek uitgedruk word. Maar ook 'n verhouding van erotiese natuur is denkbaar, net soos goddelike liefde en die godsdienstige verering van Maria as Moeder Gods of van God self. Die literêr-filosofiese term en konsep van hoofse liefde is eers deur die Franse geleerde en skrywer Gaston Paris (1839−1903) as amour courtois in die wetenskaplike diskoers ingevoer.

In adellike en hoofse kringe is die betekenis met die opkoms van minnesang-liriek vernou tot 'n emosionele of erotiese verhouding tussen man en vrou. Vanaf omstreeks 1170 het hierdie soort verhouding die sentrale tematiek van minnesang geword. Die Minnesang-tradisie het sy oorsprong in die Oksitaanssprekende suide van Frankryk waar trobadors in hul dig- en sangkuns Christelike en liefdesmotiewe met mekaar verbind het. Van hier het minnesang as kunsvorm na ander gebiede van Europa, insluitende die Noord-Franse, Nederlandse en Duitse taalgebied, uitgebrei. Duisende oorspronklike lirieke is oorgelewer, maar melodieë ontbreek - om onbekende redes - in belangrike liedbundels soos die Duitse Codex Manesse.

In sy nouer betekenis word die term Minnesang slegs op die liedere van Middelhoogduitse Minnesangers toegepas (onder wie die befaamde Walther von der Vogelweide) wat dikwels Oksitaanse of Noord-Franse melodieë oorgeneem en van lirieke in hul eie taal voorsien het.

Algemene kategorisering

'n Algemene kategorisering vind tussen volgens taal en gebied plaas. Anglo-Normandiese Middeleeuse Engeland maak deel uit van die Noord-Franse invloedsfeer. Eleonore van Akwitanië het ter geleentheid van haar huwelik met die latere koning Hendrik II van Engeland in 1152 Oksitaanse trobadors na die Engelse hof saamgeneem.

Gebied	Taal	Sangers
Oksitanië	Oksitaans (Langue d'oc)	Trobadors selde: trobairitz
Noord-Frankryk	Oudfrans (Langue d'oïl)	Trouvères
Duitssprekende gebiede	Middelhoogduits	Minnesänger

Geskiedenis

Omstreeks 1100 kan daar sprake wees van 'n ongekende omwenteling in die kulturele en literêre lewe van die Latynse Wes-Europa. Adel en intellektueles beperk hulself nie langer tot die godsdienstige sfeer, die hiernamaals en die Ryk van God nie, maar stel vir die eerste keer sedert die Romeinse antieke tydperk belang in wêreldlike strewes, menslike verhoudings en liefde. In Akwitanië, 'n streek in Wes-Frankryk wat van Poitiers in die noorde tot die westelike Pireneë in die suide en tot naby die Rhônevallei in die ooste strek en met sy uitvoere van wyn en sout 'n ongekende toename in welvaart beleef, wat in die Romaanse boukuns van sy imposante en weelderige kerkgeboue en katedrale weerspieël word, verwerf Willem IX, hertog van Akwitanië en Gascogne, die eerste in 'n lang lyn van trobadors, bekendheid met sy liefdesliriek waarin hy uitdrukking gee aan 'n nuwe gees van ridderlikheid en individualisme.^[1] Willem het hom volgens een van sy biograwe as sanger sowel as digter bekwaam (saup ben trobar e cantar - "hy kon voortreflike digkuns skryf asook sing").^[2]

Willem se lirieke is 'n vrolike en lighartige huldeblyk aan liefde, erotiek en seksualiteit wat voor sy tyd ongekend was in post-Romeinse Europa en deur sy tydgenote as immoreel, skokkend en blasfemies ervaar word. Maar as 'n mens sy digkuns in die konteks van omvattende vernuwing beskou wat in die 12de eeu plaasvind (die tydperk val in 'n klimaties buitengewoon warm periode tussen 950 en 1250, die sogenaamde Middeleeuse klimaatoptimum, wat in baie dele van Europa gepaard gaan met 'n uitbreiding van graanverbouing en wynbou na noordelike streke, tegniese vooruitgang in die landboubedryf, 'n diversifisering van graansoorte en 'n bevolkingsontploffing), is dit in voeling met die heersende tydsgees.

Terwyl tradisionele godsdienstige literatuur steeds ontstaan en meestal in die pan-Europese verkeers- en wetenskapstaal Latyn geskryf word, begin Europese digters en skrywers nuwe letterkundige genres in hul verskillende moeder- of volkstale voortbring - epiese verhale en Artusromans, Graalsliteratuur, die Nibelungenlied, didaktiese leerboeke, toneelstukke wat opvoedend kan wees of vir blote vermaak opgevoer word, en gesonge liriek in 'n groot verskeidenheid vorme. Oksitaans, of die plana lenga romana ("die gewone Romeinse/Romaanse taal") soos dit destyds genoem word, word die eerste moderne literêre taal in Europa.

Die gesonge liefdesliriek van Oksitaanse trobadors, Noord-Franse trouvères en Duitse Minnesänger vind stormenderhand ingang tot adelshowe en stedelike kringe. As digters, musikante en voordraers in personele unie het hulle hoofse en stedelike gehore bekoor met hul nuwe kunsvorm. Die meeste minnesangers is manlik; net in die Oksitaanse taalgebied kan enkele vroulike trobairitz soos Beatriz de Dia aangewys word. Moet liriek met 'n liefdestematiek al as 'n ongekende vernuwing beskryf word, begin die trobadors die grense steeds verder verskuif en behandel in hul sangkuns onderwerpe wat tegelykertyd rewolusionêr en utopies is - liefdesverhoudings wat die aanvaarbare norme van hul tyd deurbreek; passievolle liefde; die individuele brandende verlange na vervulling en gemeensaamheid in 'n huwelik wat nie in lyn met dinastiese belange aangegaan word nie - 'n utopiese ideaal in hul tyd.

Herontdekking

In moderne Frankryk het die musiek van troebadoers tot in die 19de eeu min belangstelling gewek. Die eerste troebadoer-melodie is in 1782 deur die Engelse musiekhistorikus, komponis en orrelis Charles Burney (1726−1814) in die tweede boekdeel van sy General History of Music gepubliseer.^[3]

Sleutelterme in Oksitaanse liedtekste

Term	Betekenis
fin'amor	hoofse liefde
trobar	inspirasie vind vir 'n liefdeslied
domna	vereerde edelvrou
cortesia	hoofsheid
largueza	vrygewigheid (hoofse leefstyl met feeste en musiek)
pretz	waarde (aangebore of verworwe), voortreflikheid
valors	waarde (aangebore of verworwe - minder gebruiklik as pretz)
onor	grondbesit, amp; meer abstrak: hoofse aansien wat daaruit voortspruit
proeza	deug, eerlikheid, opregtheid
jois	vreugde, plesier, pret
mezura	self-dissipline as deel van hoofse gedrag
jovens	(nie noodwendig biologiese) jeug, jeugdige gees, geselskap van jongmense
convivencia	saamkuier, geselligheid
paratge	ideaal van ridderlikheid, hoofsheid, beleefdheid, maniere
canso	kort strofiese lied
tenso	debatgedig
vida	(soms fiktiewe) biografie, lewensloop van 'n trobador, oorgelewer met 'n liedteks
ensenhamen	opleiding in goeie hoofse maniere
conoissensa	onderskeidingsvermoë
sen	wysheid, intelligensie
saber	wysheid, kennis
sciensa	kennis

Verwysings

↑ Dr Elizabeth Hallam (red.): The Plantagenet Chronicles. London: Guild Publishing 1986, bl. 55
↑ John Haines: Eight Centuries of Troubadours and Trouvères. The Changing Identity of Medieval Music. New York, NY: Cambridge University Press 2004, bl. 8
↑ Haines (2004), bl. 118