Trần Phương (10 tháng 4 năm 1930 — 26 tháng 8 năm 2020) là một nam diễn viên điện ảnh, đạo diễn điện ảnhViệt Nam. Ông nổi tiếng với vai diễn chính trong bộ phim truyện Vợ chồng A Phủ, sau này ông chuyển sang làm đạo diễn và nổi tiếng với nhiều bộ phim, điển hình như ba phim truyện Hi vọng cuối cùng, Tội lỗi cuối cùng và Dòng sông hoa trắng, cũng là ba tác phẩm giúp ông đoạt Giải thưởng Nhà nước năm 2007.[1]
Tiểu sử
Ông tên thật Trần Đức Phương, sinh ngày 10 tháng 4 năm 1930 tại Thái Nguyên. Trước khi đến với điện ảnh, ông chưa từng qua học bất cứ trường lớp đào tạo diễn viên hay đạo diễn điện ảnh nào. Năm 16 tuổi, ông rời trường học, tham gia kháng chiến chống Pháp, sau đó học nghề thợ tiện, phục vụ trong xưởng quân giới của Giáo sư Trần Đại Nghĩa. Năm 1947, ông cùng đồng đội tại xưởng quân giới chuyển lên Bắc Cạn.[2] Năm 1952, ông là một trong những học viên đầu tiên của Trường Văn nghệ nhân dân được thành lập tại chiến khu Việt Bắc. Ông tham gia nhiều thể loại, theo học kịch với Thế Lữ, Song Kim, Đoàn Phú Tứ, học văn với Nguyên Hồng, Tô Hoài, học chèo với Năm Ngũ, Cả Tam, tham gia đóng ca kịch Hòn đá của Đỗ Nhuận...[3]
Sự nghiệp
Năm 1955, Trần Phương về công tác tại Xưởng phim truyện Việt Nam.[4] Năm 1959, ông tham gia đóng bộ phim truyện đầu tiên của nền điện ảnh cách mạng Việt Nam – Chung một dòng sông, ông tham gia đóng một số cảnh phim nhưng chỉ là vai nhỏ và không được ghi danh.[5] Năm 1961, ông tham gia đóng bộ phim truyện Vợ chồng A Phủ của đạo diễn Mai Lộc, kịch bản Tô Hoài.[4][6] Trong bộ phim này, ông đã khắc hoạ thành công hình ảnh chàng thanh niên người Mèo A Phủ. Sau thành công của vai diễn này, ông tiếp tục đóng thành công nhiều vai diễn khác trong nhiều bộ phim đã trở thành kinh điển của điện ảnh Cách mạng như Khoa trong Chị Tư Hậu (1962), Tơm trong Biển gọi (1967), Khiêm trong Tiền tuyến gọi (1969), Lực trong Truyện vợ chồng anh Lực (1971), Tiệp trong Ngày lễ Thánh (1976),...[7] Trần Phương cũng được xem là một trong những diễn viên kì cựu của điện ảnh Cách mạng cùng Trà Giang, Lâm Tới, Thế Anh,...
Sau nhiều vai diễn, ông quyết định chuyển sang làm đạo diễn phim.[4] Sau hai bộ phim làm phó đạo diễn cho Nghệ sĩ Nhân dânTrần Vũ là Chuyến xe bão táp và Những người đã gặp cả hai bộ phim này đều đoạt giải bông sen bạc và bông sen vàng tại Liên hoan phim Việt Nam vào năm 1977 và 1980.[8] Bộ phim đầu tiên được ông dàn dựng là bộ phim về đề tài an ninh mang tên Mưa rơi trên thành phố (1978) dựa theo tác phẩm nhà văn Nguyễn Khắc Phục, biên kịch Mai Thanh. Bộ phim tiếp theo Dưới chân núi trắng (hay Dưới chân trời trắng) được cho là bộ phim truyền hình màu đầu tiên của Đài truyền hình Việt Nam, thực hiện năm 1979. Năm 1980, ông cho ra mắt bộ phim Tội lỗi cuối cùng đã gây nên một cơn sốt vé trong các rạp chiếu ở cả Nam lẫn Bắc. Trong bộ phim này, diễn viên Phương Thanh đóng vai Hiền "cá sấu", còn nam tài tử Trần Quang đóng vai tướng cướp Long Vân. Bộ phim còn có sự tham gia diễn xuất và viết ca khúc "Đời gọi em biết bao lần" của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn. Với bộ phim này, Trần Phương đã giành Bông sen bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ V, Phương Thanh giành giải Nữ diễn viên xuất sắc nhất.[9][10][11] Ông tiếp tục thực hiện những bộ phim khác như: Hi vọng cuối cùng (1981), Đứng trước biển (1985), Hoàng Hoa Thám (1987), Dòng sông hoa trắng (1989)... Bộ phim Dòng sông hoa trắng có sự diễn xuất của Nghệ sĩ nhân dân Trà Giang (đây là vai diễn sau cùng của bà), cũng được giới chuyên môn đánh giá cao. Bộ phim Hi vọng cuối cùng (1981) với sự tham gia của Đặng Tất Bình và Như Quỳnh đã giành giải Bông sen bạc tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ VI tổ chức ở Thành phố Hồ Chí Minh,[12] ông cũng chiến thắng ở hạng mục Đạo diễn xuất sắc.[13][14]
Thập niên 1990, khi trào lưu phim mì ăn liền phát triển, ông cũng tích cực tham gia với hàng loạt bộ phim Vụ án Hồ Con Rùa, Dòng thác, Săn bắt cướp, Thủ môn từ trên trời rơi xuống, Tình ngỡ đã phôi phai, Vệt sáng ngược, Hai năm nữa anh về,... có doanh thu rất cao.[4][7] Nhiều bộ phim trong số này nội dung về đề tài an ninh, giúp ông ghi dấu là một trong những đạo diễn có nhiều bộ phim hay về đề tài an ninh nhất. Trong những phim của mình, Trần Phương luôn cân bằng giữa yếu tố nghệ thuật và thị trường. Thập niên 2000, mặc dù đã hơn 70 tuổi nhưng ông vẫn tiếp tục thực hiện nhiều bộ phim như Đêm Bến Tre (đề tài Đồng khởi miền Nam) và Khi người ta yêu nhau.
^Đoàn Quỳnh Lê (15 tháng 9 năm 2020). “Người về với ngàn mây”. Báo Đại đoàn kết. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 28 tháng 12 năm 2021.
