Máy tính để bàn, máy vi tính để bàn hay máy tính cố định (Tiếng Anh: desktop computer hay desktop PC) là một máy tính cá nhân được thiết kế để sử dụng thường xuyên tại một vị trí duy nhất trên bàn do kích thước và yêu cầu về điện năng tiêu thụ. Cấu hình thường gặp là vỏ máy chứa nguồn máy, bo mạch chủ (một mạch in với một bộ vi xử lý làm chức năng đơn vị xử lý trung tâm (CPU), bộ nhớ, lưu trữ, bus, và các linh kiện điện tử khác), đĩa lưu trữ (thường gồm một hay nhiều ổ đĩa cứng, ổ đĩa quang, và ở các phiên bản đời đầu thì có ổ đĩa mềm); một bàn phím và chuột làm đầu vào; và một màn hình máy tính, loa, và thường có một máy in làm đầu ra. Vỏ máy được các nhà sản xuất định hướng theo chiều ngang đặt dưới màn hình hoặc chiều dọc và đặt bên dưới, bên cạnh hoặc trên bàn làm việc.

Trước khi sử dụng rộng rãi bộ vi xử lý, một máy tính có thể phù hợp trên bàn làm việc được coi là nhỏ; loại máy tính thông dụng nhất là máy tính mini, mà cũng có kích thước để bàn. Những máy tính đời đầu tiên chiếm không gian của cả một căn phòng. Máy tính mini thường lắp vào một hoặc vài kệ to cỡ tủ lạnh.

Máy tính/máy tính có thể lập trình đầu tiên "đã được bán trên thị trường vào nửa cuối của những năm 1960, bắt đầu bằng sản phẩm máy tính của Ý Olivetti Programma 101 (1965) với kích cỡ một máy đánh chữ.^[1] Nhiều mô hình máy tính để bàn đã được giới thiệu vào năm 1971, dẫn đến một mô hình có thể lập trình bằng ngôn ngữ BASIC năm 1972, cũng từ công ty Olivetti, sau đó là Hewlett-Packard.^[2] Loại máy tính này đã sử dụng một phiên bản thiết kế nhỏ hơn của máy tính mini dựa trên bộ nhớ chỉ đọc (ROM) và có một màn hình LED chữ và số hiển thị theo dòng nhỏ. Các máy tính này có thể vẽ đồ họa máy tính với một máy vẽ.

Apple II, TRS-80 và Commodore PET là những chiếc máy tính gia đình thế hệ đầu tiên được ra mắt vào năm 1977, nhằm vào thị trường tiêu dùng - chứ không phải là các nhà kinh doanh hay những người đam mê máy tính. Tạp chí Byte đã đề cập tới ba loại này như là "Tam điểm" năm 1977 của máy tính cá nhân.^[3] Trong suốt những năm 1980 và 1990, máy tính để bàn trở thành loại máy tính thống trị thị trường, phổ biến nhất là IBM PC và các sản phẩm tương thích, sau đó là Apple Macintosh,^[4] với sản phẩm đứng thứ ba Commodore Amiga có một số thành công vào giữa những năm 1980 nhưng lụi tàn dần vào đầu những năm 1990.

Máy tính cá nhân đời đầu, như bản gốc IBM Personal Computer, được đóng gói trong một vỏ máy để bàn, bố trí theo chiều ngang để có màn hình hiển thị được đặt trên đầu của vỏ máy, do đó tiết kiệm không gian trên bàn làm việc của người dùng, mặc dù các vỏ máy này phải đủ khỏe để chịu được trọng lượng màn hình CRT vốn phổ biến rộng rãi vào thời điểm đó. Trong suốt những năm 90, các vỏ máy ngang của máy tính để bàn dần dần trở nên ít phổ biến hơn so với vỏ máy dạng tháp (tower case) mà có thể nằm trên sàn dưới hoặc cạnh bàn làm việc chứ không phải trên bàn làm việc. Các vỏ máy dạng tháp không chỉ có nhiều chỗ để mở rộng, chúng cũng đã giải phóng không gian bàn làm việc cho màn hình máy tính mà ngày càng trở nên lớn hơn. Các vỏ máy tính để bàn, đặc biệt là các vỏ máy có hình thức nhỏ gọn, vẫn phổ biến đối với các môi trường máy tính và kiốt máy tính của doanh nghiệp. Một số trường hợp vỏ máy tính có thể được hoán đổi cho nhau theo chiều ngang (desktop) hoặc thẳng đứng (mini-tower).

Các trò chơi có ảnh hưởng như Doom và Quake trong những năm 1990 đã thúc đẩy các game thủ và những người đam mê máy tính thường xuyên nâng cấp lên CPU và card đồ họa (3dfx, ATI, và Nvidia) mới nhất cho máy tính để bàn của họ (thường là ở dạng tower) để chạy các ứng dụng này, mặc dù điều này đã chậm lại từ cuối những năm 2000 do sự phổ biến ngày càng tăng của card đồ họa tích hợp của Intel đã buộc các nhà phát triển trò chơi phải cân đối lại. Các dòng card âm thanh Sound Blaster của Creative Technology là một chuẩn de facto cho card âm thanh của máy tính để bàn trong những năm 1990 cho đến đầu những năm 2000, khi chúng được hạ xuống thành một sản phẩm niche, trong khi các máy tính để bàn OEM đi kèm với card âm thanh được tích hợp trực tiếp lên bo mạch chủ.

Trong khi máy tính để bàn từ lâu đã là cấu hình phổ biến nhất cho máy tính cá nhân,^[5] vào giữa những năm 2000 sự tăng trưởng đã chuyển từ máy tính để bàn sang máy tính xách tay.^[6] Đáng chú ý là trong khi máy tính để bàn chủ yếu sản xuất ở Hoa Kỳ, máy tính xách tay từ lâu đã được sản xuất bởi các nhà sản xuất theo hợp đồng có trụ sở tại Châu Á, chẳng hạn như Foxconn. Sự thay đổi này đã dẫn đến việc đóng cửa nhiều nhà máy lắp ráp máy tính để bàn tại Mỹ vào năm 2010. Một xu hướng khác trong khoảng thời gian này là tỷ lệ các máy tính để bàn có cấu hình giá rẻ đang tăng lên, làm tổn thương các nhà sản xuất PC như Dell, vốn sản xuất tuỳ chỉnh theo yêu cầu của khách hàng dựa vào việc tăng thêm các tính năng bổ sung.^[7]

Máy tính xách tay chạy bằng pin chỉ chiếm 2% thị phần toàn cầu vào năm 1986.^[8] Tuy nhiên, máy tính xách tay ngày càng trở nên phổ biến, cả cho mục đích kinh doanh lẫn cá nhân.^[9] Khoảng 109 triệu máy tính xách tay đã được bán trên toàn thế giới trong năm 2007, tăng 33% so với năm 2006.^[10] Trong năm 2008, ước tính có 145.9 triệu máy tính xách tay được bán ra, và con số này tăng lên trong năm 2009 lên 177.7 triệu.^[11] Quý III năm 2008 là lần đầu tiên khi tổng số máy tính xách tay trên toàn thế giới đã vượt qua máy tính để bàn, với 38,6 triệu chiếc so với 38,5 triệu chiếc.^[12][13][14]

Sự sụt giảm doanh thu bán hàng của Apple Macintosh đã chứng kiến doanh thu của máy tính để bàn Macintosh hầu như không đổi trong khi đã bị các máy tính xách tay Mac vượt qua với tỷ lệ doanh thu tăng lên đáng kể; 7 trong số 10 máy Mac được bán ra là máy tính xách tay trong năm 2009, tỷ lệ dự kiến sẽ tăng lên 3 trong 4 chiếc được bán vào năm 2010. Sự thay đổi doanh số là do máy tính để bàn iMac đã di chuyển từ mức giá cả phải chăng (iMac G3) lên cao cấp (iMac G4) và các phiên bản tiếp theo được xem là cao cấp tất cả trong 1. Ngược lại, MSRP của dòng máy tính xách tay MacBook đã giảm qua các thế hệ kế tiếp đến nỗi mà MacBook Air và MacBook Pro có giá bán thấp nhất đối với một máy tính Mac, ngoại trừ Mac Mini rẻ hơn nhiều nữa (mặc dù không có màn hình và bàn phím). Không có gì ngạc nhiên là MacBooks là sản phẩm bán chạy nhất của nền tảng Macintosh hiện nay.^[15]

Hàng thập niên phát triển đồng nghĩa với việc hầu hết mọi người đều đã sở hữu máy tính để bàn đáp ứng được nhu cầu của họ và không cần phải mua một cái mới chỉ để theo kịp với công nghệ tiên tiến. Đáng chú ý là phiên bản mới của Windows (Windows 95, 98, XP, Vista, 7, 8, 10 v.v...) đã là động lực chính để người dùng thay mới máy tính cá nhân trong những năm 1990, nhưng điều này chậm lại trong những năm 2000 do chất lượng kém của Windows Vista so với Windows XP. Gần đây, một số nhà phân tích đã gợi ý rằng Windows 8 đã làm tổn thương doanh thu của máy tính cá nhân vào năm 2012, vì các doanh nghiệp đã quyết định gắn bó với Windows 7 thay vì nâng cấp. Một số người cho rằng Microsoft đã thừa nhận "ngầm tạo ra cái chết của máy tính để bàn" khi Windows 8 nâng cấp ít chức năng máy tính để bàn so với Windows 7; thay vào đó, sự đổi mới của Windows 8 chủ yếu là về lĩnh vực di động.^[16]

Xu hướng hậu PC đã chứng kiến sự sụt giảm trong doanh số máy tính để bàn và máy tính xách tay.^[17][18] Sự sụt giảm này được cho là do giá điện tăng và ứng dụng của các thiết bị thay thế máy tính, cụ thể là điện thoại thông minh và máy tính bảng.^[19] Mặc dù hầu hết mọi người chỉ sử dụng điện thoại thông minh và máy tính bảng của mình cho các tác vụ cơ bản như truyền thông xã hội và chơi game phổ thông, các thiết bị này trong nhiều trường hợp đã thay thế một máy tính thứ hai hoặc thứ ba trong gia đình mà có thể đã thực hiện các nhiệm vụ này, mặc dù hầu hết các gia đình vẫn giữ một máy tính cá nhân mạnh cho công việc thực sự nghiêm túc.^[20]

Trong số các dạng của máy tính cá nhân, máy tính để bàn vẫn là một mặt hàng chủ yếu trong thị trường doanh nghiệp nhưng đã mất đi tính phổ biến trong số những người mua cá nhân. Các nhà sản xuất máy tính và các nhà bán lẻ đồ điện tử đã phản ứng bằng cách đầu tư các nguồn lực kỹ thuật và tiếp thị của họ vào máy tính xách tay netbook vào cuối những năm 2000, và sau đó là các Ultrabook hiệu suất cao hơn từ năm 2011 trở đi), với các nhà sản xuất tin rằng chúng có nhiều tiềm năng hơn để khôi phục thị trường máy tính cá nhân hơn là máy tính để bàn.

Vào tháng 4 năm 2017, StatCounter đã công bố "Bước ngoặt trong lịch sử công nghệ và kết thúc của một thời đại" với việc hệ điều hành Android đã trở nên phổ biến hơn Windows (hệ điều hành Windows trong quá khứ đã làm cho máy tính để bàn chiếm ưu thế hơn máy tính mainframe).^[21] Windows vẫn phổ biến nhất trên máy tính để bàn (và máy tính xách tay), trong khi điện thoại thông minh (và máy tính bảng) sử dụng Android, iOS hoặc Windows 10 Mobile.

Mặc dù đối với sử dụng thông thường máy tính để bàn và máy tính xách tay truyền thống đã chứng kiến sự sụt giảm doanh số, năm 2018, doanh số PC toàn cầu đã trải qua sự hồi sinh, được thúc đẩy bởi thị trường kinh doanh. Máy tính để bàn vẫn là một vật cố định vững chắc trong lĩnh vực thương mại và giáo dục. Ngoài ra, máy tính để bàn chơi game đã chứng kiến doanh thu toàn cầu tăng 54% mỗi năm. Để chơi game, thị trường máy tính để bàn, máy tính xách tay và màn hình toàn cầu dự kiến sẽ tăng lên 61,1 triệu lô hàng vào cuối năm 2023, tăng từ 42,1 triệu, với máy tính để bàn tăng từ 15,1 triệu lô hàng lên 19 triệu. Toàn bộ trò chơi PC hiện chiếm 28% tổng thị trường chơi game tính đến năm 2017. Điều này một phần là do khả năng chi trả ngày càng tăng của máy tính để bàn.

Apple 20" iMac Intel Core Duo

Máy tính để bàn tất cả trong một Dell Inspiron One 23 Touch

Một máy tính để bàn tất cả trong một tích hợp các thành phần nội bộ của hệ thống vào cùng một vỏ máy và màn hình, do đó chiếm một diện tích nhỏ hơn (với ít dây cáp) hơn máy tính để bàn kết hợp thành kiểu đứng hình tháp.^[22]

Kiểu dáng tất-cả-trong-một phổ biến trong những năm 1980 cho máy tính cá nhân dùng cho mục đích chuyên nghiệp như Kaypro II, Osborne 1, TRS-80 Model II và Compaq Portable. Nhiều nhà sản xuất máy tính gia đình như Commodore và Atari đưa luôn các bo mạch chủ của máy tính vào cùng một chỗ với bàn phím; những hệ thống này thường được kết nối với một màn hình ti vi. Apple đã sản xuất một số dạng máy tính tất cả-trong-một phổ biến, chẳng hạn như máy Macintosh đầu tiền vào giữa những năm 1980 và iMac vào cuối những năm 1990 và 2000. Một số máy tính để bàn tất cả-trong-một, chẳng hạn như iMac G4, đã sử dụng các thành phần máy tính xách tay để giảm kích thước của vỏ máy cho hệ thống.^[23] Vào giữa những năm 2000, nhiều thiết kế tất cả trong một đã sử dụng màn hình phẳng, và các mô hình sau đó đã kết hợp màn hình cảm ứng, cho phép chúng được sử dụng tương tự như một máy tính bảng.

Giống như hầu hết các máy tính xách tay, một số máy tính để bàn tất-cả-trong-một được đặc trưng bởi không có khả năng tùy chỉnh hoặc nâng cấp các thành phần nội bộ vì các vỏ máy của hệ thống không cho phép việc thay thế thuận tiện của các thành phần có thể nâng cấp và lỗi trong một số mặt nhất định của phần cứng có thể khiến phải thay thế toàn bộ máy tính, dù cho các thành phần còn lại của nó vẫn còn tốt.^[24] Đã có trường hợp ngoại lệ; phần màn hình của máy workstation Z1 của HP có thể được nghiêng theo phương nằm ngang, và mở ra như một cái mui xe, cho phép sửa chữa và xem xét các phần cứng bên trong.^[25]

Những máy tính để bàn này rất phổ biến và khá thân thiện với ngân sách so với các loại khác trên thị trường. Chúng được đặc trưng bởi các thành phần hiển thị và xử lý riêng biệt. Các thành phần này được kết nối với nhau bằng cáp hoặc kết nối không dây. Những máy tính này dễ dàng tùy chỉnh và nâng cấp theo yêu cầu của người dùng.

Những máy tính để bàn này được kết nối với hệ thống giải trí gia đình và thường được sử dụng cho mục đích giải trí. Chúng đi kèm với màn hình độ nét cao, đồ họa video, âm thanh vòm và hệ thống điều chỉnh TV để khen ngợi các tính năng điển hình của PC.

Những máy tính để bàn này có thể so sánh với máy tính để bàn có kích thước đầy đủ, nhưng giảm về tỷ lệ vật lý. Máy tính để bàn nhỏ gọn có thể khó tùy chỉnh và nâng cấp.

Máy tính để bàn có một lợi thế so với laptop ở chỗ phụ tùng và tiện ích mở rộng có xu hướng được tiêu chuẩn hóa, dẫn đến giá thấp hơn và tính sẵn sàng cao hơn. Ví dụ, kích thước và cách gắn bo mạch chủ được chuẩn hóa thành ATX, microATX, BTX hoặc các yếu tố hình thức khác. Máy tính để bàn có một số khe cắm mở rộng được tiêu chuẩn hóa, như PCI hoặc PCI express thông thường, trong khi laptop chỉ có xu hướng có một khe cắm mini-PCI và một khe cắm Thẻ PC (hoặc khe cắm ExpressCard). Thủ tục lắp ráp và tháo gỡ máy tính để bàn cũng có xu hướng đơn giản và chuẩn hóa. Điều này có xu hướng không phải là trường hợp của laptop, mặc dù việc thêm hoặc thay thế một số bộ phận, như ổ đĩa quang, đĩa cứng hoặc thêm một mô-đun bộ nhớ phụ thường khá đơn giản. Điều này có nghĩa là cấu hình máy tính để bàn, thường là vỏ tháp, có thể được tùy chỉnh và nâng cấp ở mức độ lớn hơn so với laptop. Tùy chỉnh này đã giữ cho các trường hợp tháp phổ biến trong các game thủ và những người đam mê.

Một ưu điểm khác của máy tính để bàn là (ngoài các vấn đề về môi trường) tiêu thụ năng lượng không quá quan trọng như trong laptop vì máy tính để bàn được cung cấp độc quyền từ ổ cắm trên tường. Máy tính để bàn cũng cung cấp nhiều không gian hơn cho quạt làm mát và lỗ thông hơi để tản nhiệt, cho phép những người đam mê ép xung với ít rủi ro hơn. Hai nhà sản xuất bộ vi xử lý lớn là Intel và AMD đã phát triển CPU đặc biệt cho máy tính di động (tức là laptop) tiêu thụ ít năng lượng hơn và nhiệt thấp hơn, nhưng với mức hiệu suất thấp hơn.

Ngược lại, laptop cung cấp tính di động mà các hệ thống máy tính để bàn (bao gồm cả yếu tố hình thức nhỏ và máy tính để bàn tất cả trong một) không thể do kích thước nhỏ gọn và thiết kế vỏ sò. Thiết kế tất cả trong một của laptop cung cấp bàn phím tích hợp và thiết bị trỏ (như bàn di chuột) cho người dùng và có thể sử dụng nguồn điện được cung cấp bởi pin sạc. Laptop cũng thường tích hợp các công nghệ không dây như WiFi, Bluetooth và 3G, cung cấp cho chúng nhiều tùy chọn kết nối với internet hơn, mặc dù xu hướng này đang thay đổi khi các máy tính để bàn mới hơn được tích hợp với một hoặc nhiều công nghệ này.

• Computer Tour – xem các thành phần chính của một máy tính để bàn tại HowStuffWorks