Giới hạn của một dãy

Sơ đồ hình lục giác, ngũ giác và bát giác nội tiếp và ngoại tiếp một đường tròn
Dãy số cho bởi chu vi của một đa giác đều n cạnh ngoại tiếp đường tròn có giới hạn bằng chu vi của đường tròn đó, tức là bằng . Dãy tương ứng cho các đa giác nội tiếp cũng có giới hạn tương tự.
1 0.841471
2 0.958851
...
10 0.998334
...
100 0.999983

Khi số nguyên càng lớn, giá trị trở nên gần một cách tùy ý với . Ta nói rằng "giới hạn của dãy số bằng ."

Trong toán học, giới hạn của một dãy là giá trị mà các số hạng của dãy "tiến tới".[1] Nếu một giới hạn tồn tại, dãy được gọi là hội tụ, nếu không, dãy được gọi là phân kì.[2] Giới hạn của một dãy số là một khái niệm quan trọng trong giải tích.[1]

Giới hạn có thể được định nghĩa trong bất kỳ không gian metric hay tôpô nào, nhưng thường được sử dụng trước tiên với số thực.

Lịch sử

Nhà triết học Hy Lap Zeno xứ Elea nổi tiếng với việc hình thành những nghịch lý về giới hạn.

Leucippus, Democritos, Antiphon, EudoxusArchimedes phát triển phương pháp vét cạn (method of exhaustion), dùng chuỗi vô hạn xấp xỉ để xác định một diện tích hay thể tích. Archimedes đã thành công trong việc tính tổng một dạng dãy số gọi là chuỗi hình học.

Newton sử dụng dãy số trong những công trình Giải tích dãy vô hạn (Analysis with infinite series, viết năm 1669, lưu hành qua bản viết tay, xuất bản năm 1711), Phương pháp thông lượng (Method of Fluxions, viết năm 1671, xuất bản bằng tiếng Anh năm 1736, bản gốc Latin xuất bản muộn hơn) và Tractatus de Quadratura Curvarum (viết năm 1693, xuất bản năm 1704 và là phụ lục cho Optiks). Trong những tác phẩm sau này, Newton nghiên cứu khai triển nhị thức của rồi tuyến tính hóa bằng cách lấy giới hạn (cho ).

Đến thế kỷ 18, các nhà toán học như Euler thành công trong việc tính tổng của một số chuỗi phân kỳ bằng cách dừng đúng lúc; họ không quan tâm liệu giới hạn có tồn tại hay không, miễn là nó tính được. Cuối thể kỷ 18, Lagrange trong Théorie des fonctions analytiques (1797) cho rằng sự thiếu tính chặt chẽ ngăn chặn sự phát triển của giải tích. Gauss trong quá trình nghiên cứu những dãy siêu hình học (1813) lần đầu tiên xem xét một cách chặt chẽ dưới những điều kiện nào thì một dãy số hội tụ đến một giới hạn.

Định nghĩa hiện đại của giới hạn (định nghĩa ) được đưa ra bởi Bernard Bolzano (Der binomische Lehrsatz, Prague năm 1816, ít được chú ý tại thời điểm đó) và Karl Weierstrass trong những năm 1870.

Số thực

Đồ thị của một dãy hội tụ {an} được tô màu xanh. Ta có thể thấy dãy số hội tụ đến giới hạn là 0 khi n tăng.

Đối với số thực, một số giới hạn của một dãy số nếu những số trong dãy trở nên gần một cách tùy ý với và không phải số nào khác.

Ví dụ

  • Nếu với c là hằng số thì .[chứng minh 1]
  • Nếu thì .[chứng minh 2]
  • Nếu khi chẵn, và khi lẻ thì . (Việc khi lẻ không ảnh hưởng gì)
  • Với bất kì số thực nào, có thể xây dựng một dãy số hội tụ về số đó bằng cách lấy xấp xỉ thập phân. Ví dụ, dãy số hội tụ về . Chú ý rằng biểu diễn thập phân chính là giới hạn của, xác định bởi
.
  • Tìm giới hạn của một dãy số không phải lúc nào cũng hiển nhiên. Hai ví dụ điển hình là (giới hạn có giá trị là số e) và trung bình cộng-nhân. Định lý kẹp thường hữu ích trong những trường hợp này.

Định nghĩa

Ta gọi giới hạn của một dãy số nếu điều kiện sau đây được thỏa mãn:

  • Với mọi số thực , tồn tại một số tự nhiên sao cho, với mọi số tự nhiên , ta có .

Nói cách khác, với mọi giá trị độ gần , các số hạng của dãy sẽ tiến gần đến giới hạn trong khoảng đó.

Dãy số khi ấy được gọi là hội tụ về hoặc tiến tới giới hạn , viết là hoặc .

Định nghĩa trên có thể biểu diễn bằng ký hiệu:

Nếu một dãy số có tồn tại giới hạn thì đó là dãy hội tụ; ngược lại nó là dãy phân kỳ.

Minh họa

Tính chất

Giới hạn của dãy số có những tính chất tương tự như những phép tính số học thông thường. Nếu thì , và, nếu và tất cả đều khác 0, .

Với mọi hàm số liên tục f, nếu thì . Thực ra, bất kỳ hàm số f nào có giá trị thực liên tục khi và chỉ khi nếu nó bảo toàn giới hạn của dãy số (điều này không nhất thiết đúng với những định nghĩa tổng quát hơn của tính liên tục).

Một số tính chất quan trọng của giới hạn cho dãy số thực như sau(với điều kiện, trong mỗi đẳng thức ở dưới, giới hạn ở vế phải tồn tại).

  • Giới hạn của một dãy số là duy nhất.
  • với điều kiện
  • Nếu với mọi thì
  • (Định lý kẹp) Nếu với mọi , và , thì .
  • Nếu một dãy số bị chặnđơn điệu thì nó hội tụ.
  • Một dãy số hội tụ khi và chỉ khi mọi dãy con của nó hội tụ.

Những tính chất trên được sử dụng rất nhiều để chứng minh giới hạn mà không cần sử dụng định nghĩa cồng kềnh trên. Chẳng hạn, một khi chứng minh được ta dễ dàng chứng minh được , (), sử dụng những tính chất trên.

Giới hạn vô cùng

Một dãy số được gọi là tiến tới vô cùng, viết là hay nếu, với mọi , tồn tại sao cho với mọi thì ; tức là các số hạng của dãy dần lớn hơn bất kì cố định nào. Tương tự, nếu, với mọi , tồn tại sao cho với mọi thì . Nếu một dãy số tiến tới cộng hoặc trừ vô cùng thì nó phân kỳ (tuy nhiên, một chuỗi phân kỳ có thể không tiến tới cộng hay trừ vô cùng: ví dụ như dãy số ).

Không gian metric

Định nghĩa

Một điểm trong không gian metric giới hạn của dãy nếu, với mọi , tồn tại sao cho với mọi , . Định nghĩa này trỏ thành định nghĩa cho số thực khi .

Tính chất

Với hàm số liên tục f bất kỳ, nếu thì . Thực chất, hàm số f liên tục khi và chỉ khi nó bảo toàn giới hạn của dãy số.

Giới hạn của dãy số, nếu tồn tại, là duy nhất, do những điểm khác nhau cách nhau một khoảng dương. Nếu dãy số có hai giới hạn khác nhau, với nhỏ hơn một nửa khoảng cách giữa chúng, các số hạng của dãy không thể cách mỗi giới hạn một khoảng đều bé hơn .

Không gian tôpô

Định nghĩa

Một điểm trong không gian tôpô giới hạn của dãy số (xn) nếu, với mọi lân cận của , tồn tại sao cho, với mọi , . Định nghĩa này trở thành định nghĩa cho không gian metric nếu là một không gian metric và là tôpô tạo ra bởi .

Giới hạn của một dãy các điểm trong không gian tôpô là một trường hợp đặc biệt của giới hạn của một hàm số: tập xác định trong không gian với tôpô cảm sinh của tập số thực mở rộng, miền giá trị là , và đối số tiến tới , ở đây là một điểm giới hạn của .

Tính chất

Nếu là một không gian Hausdorff thì giới hạn của dãy số là duy nhất nếu chúng tồn tại. Tuy nhiên điều này không đúng trong tổng quát; cụ thể, nếu là không thể phân biệt tôpô (tức chúng có cùng lân cận), bất kỳ chuỗi nào hội tụ đến cũng phải hội tụ đến và ngược lại.

Dãy Cauchy

Đồ thị của dãy Cauchy (xn), màu xanh, với trục tung là xn và trục hoành n. Ta thấy, một cách trực quan, dãy số tiến dần đến một giới hạn khi các số hạng của dãy trở nên gần nhau hơn khi n tăng. Trong tập số thực mọi dãy Cauchy hội tụ về một giới hạn.

Một dãy Cauchy là một dãy có các số hạng trở nên gần nhau một cách tùy ý, sau khi bỏ qua những số hạng đầu. Dãy Cauchy có vai trò quan trọng trong việc nghiên cứu các dãy trong không gian metric, và cụ thể là trong giải tích thực. Một kết quả đặc biệt quan trong giải tích thực là tiêu chuẩn Cauchy về tính hội tụ của dãy số: một dãy số hội tụ khi và chỉ khi nó là một dãy Cauchy. Kết quả này vẫn đúng trong những không gian metric đầy đủ khác.

Định nghĩa cho số siêu thực

Định nghĩa của giới hạn cho số siêu thực cụ thể hóa cảm nhận rằng với số thứ tự "rất lớn", số hạng tương ứng "rất gần" với giới hạn. Chính xác hơn, một dãy số thực hội tụ về nếu với mọi số siêu nguyên vô hạn H, số hạng gần vô hạn với , tức là hiệu nhỏ vô cùng. Nói cách khác, phần chuẩn của :

Do đó, giới hạn có thể được định nghĩa bằng công thức

và giới hạn tồn tại khi và chỉ khi vế phải không phụ thuộc vào cách chọn một số H vô cùng.

Xem thêm

Ghi chú

  1. ^ a b Courant (1961), trang 29
  2. ^ Courant (1961), trang 39.

Chứng minh

  1. ^ Chứng minh: chọn . Với mỗi ,
  2. ^ Chứng minh: chọn + 1 (hàm phần nguyên). Với mỗi , .

Tham khảo

Liên kết ngoài

  • Hazewinkel, Michiel biên tập (2001), “Limit”, Bách khoa toàn thư Toán học, Springer, ISBN 978-1-55608-010-4
  • Lịch sử giải tích, bao gồm cả giới hạn

Read other articles:

Katedral QuébecKatedral Basilika Bunda Maria dari QuébecPrancis: Basilique-cathédrale de Notre-Dame-de-Québeccode: fr is deprecated Katedral QuébecLokasi16, rue de BuadeQuebec City, QuebecG1R 4A1NegaraKanadaDenominasiGereja Katolik RomaSejarahDidirikan1647 (1647) (bangunan asli)PendiriFrançois de LavalDedikasiPerawan MariaArsitekturStatusKatedral, basilika minorStatus fungsionalAktifDitetapkan1989ArsitekJean BaillairgéTipe arsitekturNeoklasikSelesai1843AdministrasiKeuskupan AgungK...

 

Proposed mars rover by JAXA MELOSNamesMars Explorations with Landers and Orbiters (2008)Mars Exploration of Life and Organism Search (2015)Mission typeTechnology demonstratorOperatorJAXAMission durationNominal: 68 sols Desired extension: 1 Mars year Spacecraft propertiesManufacturerJAXALanding massEDM (sky crane): 909 kg (2,004 lb)Rover: 150 kg (330 lb)Payload mass15 kg (33 lb)PowerSolar panels (1.5 m²) Battery: 720 Wh[1] Start of missionLaunch date2024 ...

 

Hotel BertramAt Bertram's Hotel Berkas:At Bertram's Hotel First Edition Cover 1965.jpgIlustrasi edisi Inggris pertamaPengarangAgatha ChristiePerancang sampulBrian Russell[1]NegaraBritania RayaBahasaInggrisGenreNovel kejahatanPenerbitCollins Crime ClubTanggal terbit15 November 1965Jenis mediaCetak (sampul keras & sampul kertas)Halaman256 halaman (edisi pertama, sampul keras)ISBNISBN 0-553-35063-3Didahului olehStar Over Bethlehem and other stories Diikuti...

American department store chain This article is about the department store. For other uses, see Kohl. Kohl's CorporationCompany typePublicTraded asNYSE: KSSS&P 600 componentIndustryRetailFoundedSeptember 12, 1962 (61 years ago) (1962-09-12) in Brookfield, Wisconsin, U.S.FounderMaxwell KohlHeadquartersMenomonee Falls, Wisconsin, U.S.Number of locations1,174 (As of Feb. 3, 2024)[1]Key peopleTom Kingsbury (CEO & Director)ProductsClothing, footwear, jewelry, bea...

 

Census Town in Jharkhand, IndiaPatratuCensus TownPatratuLocation in Jharkhand, IndiaShow map of JharkhandPatratuPatratu (India)Show map of IndiaCoordinates: 23°40′N 85°17′E / 23.67°N 85.28°E / 23.67; 85.28Country IndiaStateJharkhandDistrictRamgarhArea • Total1.392 km2 (0.537 sq mi)Elevation405 m (1,329 ft)Population (2011) • Total32,899 • Density24,000/km2 (61,000/sq mi)Languages ...

 

Largest Norman castle in Ireland (ruin), Trim, County Meath This article has multiple issues. Please help improve it or discuss these issues on the talk page. (Learn how and when to remove these template messages) This article includes a list of general references, but it lacks sufficient corresponding inline citations. Please help to improve this article by introducing more precise citations. (April 2014) (Learn how and when to remove this message) This article needs additional citations for...

Park in Adana, Turkey Merkez ParkCentral pathway at the Merkez ParkTypeUrban parkLocation Adana, TurkeyCoordinates36°59′44″N 35°20′06″E / 36.99556°N 35.33500°E / 36.99556; 35.33500Area33 ha (82 acres)Created2004Operated byAdana Metropolitan MunicipalityStatusOpen all year Merkez Park (English: Central Park) is a 33-hectare (82-acre) urban park that is located on both banks of the Seyhan River in Adana.[1] The larger portion of the park, 30...

 

Unincorporated community in Kentucky, United States This article relies largely or entirely on a single source. Relevant discussion may be found on the talk page. Please help improve this article by introducing citations to additional sources.Find sources: Creswell, Kentucky – news · newspapers · books · scholar · JSTOR (February 2023) Unincorporated community in Kentucky, United StatesCreswellUnincorporated communityCreswellLocation within the state o...

 

Gustav Wilhelm Richard Sorge (6 April 1852 – 1 December 1907) was a German mining engineer.[1] Life House in Sabunchi (Azerbaijan) where Gustav Wilhelm Richard Sorge and his family lived from 1895 until 1898 Sorge was the son of a surgeon who practiced in Schilda. His uncle was Friedrich Adolf Sorge.[2][3] He specialized in the field of coal mining in Wettin, Saxony-Anhalt, Germany. He studied mining conditions and material handling technology. Convinced that coal mi...

سيزران    علم شعار الإحداثيات 53°10′00″N 48°28′00″E / 53.166666666667°N 48.466666666667°E / 53.166666666667; 48.466666666667   تاريخ التأسيس 1683  تقسيم إداري  البلد روسيا[3][1][2]  خصائص جغرافية  المساحة 117 كيلومتر مربع  ارتفاع 50 متر  عدد السكان  عدد السكان 173260 (...

 

British Conservative politician (born 1961) This article is about the British Conservative Party politician. For details of Ireland's former Garda Commissioner, see Martin Callinan. For the British artist, see Martin John Callanan. The Right HonourableThe Lord CallananOfficial portrait, 2018Parliamentary Under-Secretary of State for Energy Efficiency and Green FinanceIncumbentAssumed office 7 February 2023Prime MinisterRishi Sunak[1]Preceded byOffice establishedParliamentary Under...

 

Artikel ini sebatang kara, artinya tidak ada artikel lain yang memiliki pranala balik ke halaman ini.Bantulah menambah pranala ke artikel ini dari artikel yang berhubungan atau coba peralatan pencari pranala.Tag ini diberikan pada Januari 2016. Ace File (エースファイルcode: ja is deprecated ) adalah grup musik Jepang yang terdiri dari 4 penyanyi idola yang melekat Horiagency. Grup musik ini dibentuk pada tahun 2000 dan dibubarkan pada tahun 2002. Ringkasan Selama tahun 1999, Ace File d...

American social media personality/ YouTuber (born 1998) Larri MerrittMerritt in 2022Personal informationBornLarri Merritt (1998-07-22) July 22, 1998 (age 25)Compton, California, U.S.EducationAlta Loma High School[1]OccupationsYouTuberTikTokerWebsitegirliesxo.shopYouTube informationChannel LARRAY Years active2015–presentSubscribers9.31 million[2]Total views1.2 billion[2]Associated actsTwaimzThe Hype House Creator Awards100,000 subscribers2017[3]...

 

2017–19 concert tour by Bon Jovi This House Is Not for Sale TourTour by Bon JoviAssociated albumThis House Is Not for SaleStart dateFebruary 8, 2017End dateOctober 2, 2019Legs6No. of shows58 in North America20 in Europe10 in South America4 in Oceania3 in Asia95 in TotalAttendance2,268,550Box office$232,1 million(91 shows)Bon Jovi concert chronology Bon Jovi Live!(2015) This House Is Not for Sale Tour(2017–19) Bon Jovi 2022 Tour(2022) The This House Is Not for Sale Tour was a concert tour ...

 

Museum in Toronto, Ontario, Canada Royal Ontario MuseumLocation of the museum in TorontoEstablished16 April 1912; 112 years ago (1912-04-16)Location100 Queen's ParkToronto, OntarioM5S 2C6Coordinates43°40′04″N 79°23′41″W / 43.667679°N 79.394809°W / 43.667679; -79.394809Collection size18,000,000+Visitors1,440,000[1]DirectorJosh BassechesOwnerGovernment of OntarioPublic transit access Museum St. GeorgeWebsitewww.rom.on.caBuilt1910–1...

Canadian river For other places with the same name, see Jackson Creek. Jackson CreekMouth of Jackson Creek, circa 1900Jackson Creek in Etobicoke, OntarioLocation of the mouth of the creek in TorontoEtymologyNamed for Jackson Farm, the historical location of its mouthLocationCountryCanadaProvinceOntarioRegionGreater Toronto AreaMunicipalityTorontoPhysical characteristicsSourceditch • locationIslington-City Centre West • coordinates43°37′27″N 79°32′5...

 

Pour les navires portant ce nom, voir Georges Leygues (navire). Georges Leygues Georges Leygues. Fonctions Président du Conseil des ministres françaiset ministre des Affaires étrangères 24 septembre 1920 – 16 janvier 1921(3 mois et 23 jours) Président Alexandre Millerand Gouvernement Leygues Législature XIIe législature Prédécesseur Alexandre Millerand Successeur Aristide Briand Ministre de l'Intérieur 26 janvier 1895 – 28 octobre 1895(9 mois et 2 jours) Pr�...

 

Pour les articles homonymes, voir Taneski. Ǵoko TaneskiBiographieNaissance 2 mars 1977 (47 ans)OhridNationalité macédonienneActivité ChanteurPériode d'activité Depuis 1996Autres informationsGenre artistique Popmodifier - modifier le code - modifier Wikidata Ǵoko Taneski (en macédonien : Ѓоко Танески), né le 2 mars 1977 à Ohrid en Macédoine yougoslave, est un chanteur macédonien. Taneski se fait remarquer en 1996 au très populaire festival macédonien Makfest...

ShiningJack Torrance (Jack Nicholson) nella scena simbolo del film in cui pronuncia la frase «Sono il lupo cattivo!»[1]Titolo originaleThe Shining Lingua originaleinglese Paese di produzioneStati Uniti d'America, Regno Unito Anno1980 Durata144 min (versione originale)119 min (versione europea) Rapporto1,37:1 (negativo)1,66:1 (cinema europei)1,85:1 (cinema americani) 1,33:1 (home video) 1,78:1 (Blu-ray) Genereorrore, thriller RegiaStanley Kubrick SoggettoStephen King (romanzo...

 

  لمعانٍ أخرى، طالع بودي (توضيح). بودي (بالأوكرانية: Буди)‏    تاريخ التأسيس القرن 18  تقسيم إداري البلد أوكرانيا  [1] خصائص جغرافية إحداثيات 49°53′36″N 36°01′31″E / 49.893333333333°N 36.025277777778°E / 49.893333333333; 36.025277777778   المساحة 4.84 كيلومتر مربع  الارتفاع 119 م�...