PROFILPELAJAR.COM

Şeyyad Hamza, 13. yüzyılda Akşehir ve Sivrihisar'da yaşamış sufi şairlerden biridir.

Yaşam öyküsü

Şeyyad Hamza'nın hayatı ile ilgili pek çok bilgi bulunmamaktadır. Hatta yaşadığı yüzyıl bile tartışma konusu olmuştur. Doerfer^[1] ve Adamoviç^[2] gibi araştırmacılar onun 14. ve 15. yüzyılda yaşadığını öne sürmüştür. Buna karşı Türk araştırmacı ve yazarlar çağdaş araştırmalarda Şeyyad Hamza'nın 13. yüzyılın son çeyreği ile 14. yüzyılın ilk yarısında yaşadığını kanıtlamışlardır.^[3]^[4] Şeyyad Hamza bir şiirinde, 1348 yılında Anadolu'da ortaya çıkmış kara veba salgınından söz etmektedir.^[5] Akşehir'deki Nasreddin Hoca mezarlığında ise miladi takvime göre 1348 yılında ölmüş ASL HATUN BNT HMZ SYYAD (Hamza Şeyyad kızı Aslı Hatun) mezarı bulunmaktadır.^[6]^[7]

Tarikat

Fuad Köprülü'ye göre Şeyyad Hamza Batini (yani Babai, Haydari, Abdal, Kalenderi) babalarından biridir^[8], ama çağdaş zamanda Köprülü'ye ait bu yorumun gerçekliği sorgulanmaya başlanmıştır.^[9]

Şeyyad adı ile ilgili görüşler

Şeyyad sözcüğünün iki anlamı vardır. Birine yalancı, sahtekar, boşboğaz gibi anlamlar yüklenirken diğerine ise sıvacı, kireçli bina yapan kişi gibi anlamlar yüklenmektedir^[10]Lamii Çelebi onu iki fıkrasında boşboğaz olarak tanıtmaktadır^[11] ama Lamii Çelebi'nin eserinde geçen Şeyyad'ın Şeyyad Hamza olduğu kesin değildir.^[12] Başka bir olasılık ise bu adın Fuzuli (ve ya Hatayi) gibi alçak gönüllülük gösteren bir takma ad olmasıdır.^[13] Buna karşı Feridun N. Uzluk^[14] ve Amil Çelebioğlu^[15] gibi yazarlar bu adın 13. ve 14. yüzyılda yüksek sesle manzumeler okuyan kişilere verilen takma bir ad olduğunu öne sürerken, Sadettin Buluç 'Şeyyad' sözcüğünün Mevleviler arasında kullanılan bir unvan olduğununu yazmaktadır^[16] ve Dâstân-ı Maktel-i Hüseyin adlı eserde Şeyyad-ı Mevlevi diye anılan bir Mevlevî dervişi de bulunmaktadır.^[17]

Sanatı

Şeyyad Hamza hece ve aruzla şiirler söyleyebilen, İslam kültürünü kavramış gezgin bir mutasavvıftır.

Hece ile yazdığı parçalar nazım tekniği itibarı ile güzeldir. Aruzla yazdığı parçalarda pek başarılı olamamıştır. Ayrıca şiirlerinde Türk şiirinin kuruluşundan çizgiler vardır.

Klasik şiirlerinde özellikle naatları önemlidir. Bu manzumelerinde kuvvetli bir Arapça, Farsça bilgisi ve İslam kültürü hâkimdir.

Daha çok sufi çehresiyle tanınan Şeyyad Hamza, dörtlük, mesnevi, kaside, gazel gibi nazım şekilleriyle manzum eserler vermiştir. Özellikle dini-tasavuufi Türk edebiyatı sahasında önemli bir yeri vardır.^[18]

Eserleri

Şeyyad Hamza’nın bilinen beş mesnevisi ve diğer şiirleri mevcuttur.^[19]

Destân-ı Yûsuf

1529 beyitten oluşur. Kullanılan aruz kalıbı "fâilâtün fâilâtün fâilün" kalıbıdır. Bu mesnevi eser Şeyyad Hamza'nın en meşhur mesnevisi olup Yûsuf ve Züleyhâ hikâyesinin anlatır. Bu konu Kur’an’daki Yûsuf kıssasında bulunmaktadır. Bu eserin Sula Fakih’in aynı adlı eserinden özetlenerek kaleme alındığı kabul edilmektedir. Kaynağı Kur’an tefsirleri olmakla beraber Şeyyad Hamza bu manzum eserinde bu konuyu kendi düşünceleri ve duyguları ile geliştirmiş ve sade bir uslûp ile kaleme almıştır. Modern divan edebiyatı kritiklerine göre bu eser Eski Anadolu Türkçesinin kuruluş dönemi özelliklerini yansıtmaktır. Yine bu kritikler bu mesnevideki ağız özellikleri, arkaik kelimeler ve deyimler bakımından eserin dönemin en karakteristik mesnevisi olduğunu kabul etmektedirler.^[19]

Bu eser üzerinde yapılan modern akademik kritik incelemeler şunlardır: Talat Tekin (1951) Șeyyad Hamza’nın Destân-i Yusuf Mesnevisi Üzerinde Dil Tetkikleri, mezuniyet tezi. Türkiyat Araştırma Merkezi; Osman Yıldız (2008) Seyyad Hamza, Yusuf u Züleyha [Destân-i Yûsuf] Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler, Ankara; İbrahim Taş, (2008) Yusuf ve Zeliha, İstanbul; Emin Eminoğlu, (2008) Destân-i Yûsuf. s. 184-186). Stephanie Bowie Thomas (1992) The Story of Joseph in İslamic Literatüre With on Annotated Translation of the Pre-Ottoman Destân-i Yusuf by Seyyad Hamza, New York, Colombia University adı ile basılmış kitap hazırlanan bir yüksek lisans tezinin İngilizce çevirisidir. Ayrıca bu mesnevinin tam metni kritik eklerle birlikte bastırılıp yayımlanmıştır: Ümit Özgür Demirci ve Şenol Korkmaz Giriş-Metin-Günümüz Türkçesine Aktarma-Dizin ve Sözlük-Tıpkıbasım.^[19]

Dâsitân-ı Sultân Mahmûd

79 beyitlik bir mesnevidir. Eserde Sultan Gazneli Mahmud ile bir derviş arasında yapılan edebî ve felsefi diyalog ele alınmakta ve değişik iki kişisel felsefi görüşe göre madde ile anlam karşılaştırılması yapılmaktadır. Ana teması nefsini kontrol etmesini bilen dervişin saltanat süren hükümdardan daha üstün bir insan olduğu iddiasıdır. Şeyyad Hamza’nın şiirlerinin çoğunda olduğu gibi dönem devlet idarecilerinin zulmü ele alınmakta ve şikayet konusu edilmektedir.^[19]

Ahvâl-i Kıyâmet

Bu mesnevi eserin büyük bir kısmı olan 289 beyitlik metin Şeyyad Hamza tarafından yazılmıştır. Tek yazma nüsha Ankara'daki Millî Kütüphane'de bulunmaktadır (nr. 3772, vr. 69b-80b). Bu yazma nüsha asıl Şeyyad Hamza metni değildir. Bu nüshadan, sonradan görüşleri değişik olan Seyyad Îsâ tarafından Şeyyad Hamza metinin bazı kısımlarının değiştirildiği ve metine yeniden 55 beyit daha eklendiği anlaşılmaktadır. Eserde ele alınan başlıca konular kıyamet kopması, Kur’an-ı Kerim’deki Yûsuf kıssasın nasıl ortaya çıkacağı; evrenin, varlıkların ve meleklerin nasıl öldürülüp nasıl diriltileceği, paygamber Muhammed'in İslam ümmetine nasıl şefaat edeceğidir.^[19]

Bu eser üzerinde yüksek lisans tezi: Esra Durmaz (1994) Seyyad Hamza’nın Ahvâl-i Kıyameti, MU Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.^[19]

Mi‘racnâme

545 beyitlik sade bir dille yazılmış, didaktik konulu bir eserdir.

Bu eser üzerinde yüksek lisans tezi: Gülten Fesel Güzelışık (1996) Şeyyad Hamza: Mi‘racnâme, MÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.

Vefât-ı Hazret-i Muhammed aleyhi’s-selâm

453 beyitliktir. Ancak bunlardan 356 tanesi Şeyyad Hamza’ya aittir. Geri kalan 127 beyti müstensihe aittir.

Bu eser üzerinde yuksek lisans tezi: Fatma Turhal Güler (1996) Vefât-ı Hazret-i Muhammed aleyhi’s-selam MÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü).

Diğer şiirleri

Şeyyad Hamza’nın mesnevileri dışında 16 parça şiiri daha tespit edilmiştir. İkisi beşerî bir aşkın dinsel olmayan karakterde ifadesi olarak görülmüştür.

Seçilmiş bir şiir

Şeyyad Hamza'nın şiirlerine bir örnek olarak "değil mi" mahlaslı gazelinden seçilmiş şu beyitler verilmektedir:^[10]

Begüm hûblar sana müştak değil mi
Ya hüsnün bahçası Uçmak değil mi

Dudağın şerbeti sayru sağıldır
Sözün hastelere tiryak değil mi

Kamu tertiblerün yirlü yirinde
Seni koçmak Sekiz uçmak değil mi

Eğer ben hastenün elin alursan
Sirât köprüsün geçmek değil mi

Kaynakça

^ Gerhard Doerfer, Zum Vokalismus nichterster Silben im altosmanischen Originaltexten, Stuttgart 1985, s.14-15
^ Adamoviç, Konjugationsgeschichte der türkischen Sprache, Leiden 1985, s.7
^ Dr. Emin Eminoğlu, Şeyyad Hamza / Destan-ı Yusuf (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), İQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı Aralık, İstanbul 2008, s.31
^ Metin Akar, Şeyyad Hamza Hakkında Yeni Bilgiler, I-II, Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi, S.2, 1987, 1-22
^ Dr. Emin Eminoğlu, Şeyyad Hamza / Destan-ı Yusuf (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), İQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı Aralık, İstanbul 2008, s.31, 32
^ Dr. Emin Eminoğlu, Şeyyad Hamza / Destan-ı Yusuf (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), İQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı Aralık, İstanbul 2008, s.30
^ Rıfkı Melul Meriç, Şeyyad Hamza, Türk Yurdu, I. 1340/1922, s.27-34
^ M.F. Köprülü, Selçuklular Devrinde Anadolu Şairleri, I. Şeyyad Hamza, Türk Yurdu, I. 1340/1922, s. 27-34
^ Dr. Emin Eminoğlu, Şeyyad Hamza / Destan-ı Yusuf (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), İQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı Aralık, İstanbul 2008, s.26
^ ^a ^b Kaynak: Cengiz, Halil Erdoğan (2. bas. 1983) Divan Şiiri Antolojisi, Ankara:Bilgi Yayınevi ISBN 2789754941026 say.108
^ F. Nafiz Uzluk, "Şeyyad Sözü Hakkında Araştırma", DTCF Dergisi, VII/4, 1949, 590-591
^ https://islamansiklopedisi.org.tr/seyyad-hamza 19 Haziran 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[yalın URL]}
^ Dehri Dilçin, Şeyyad Hamza, Yusuf ve Zeliha, TDK, İstanbul 1945, s.8
^ F. Nafiz Uzluk, "Şeyyad Sözü Hakkında Araştırma", DTCF Dergisi, VII/4, 1949, 587-92
^ Amil Çelebioğlu, Şeyyad maddesi, Türk ansiklopedisi, XXXII, 1982, s.83-84
^ Sadettin Buluç, Şeyyad Hamza maddesi, İA, XI, 1970, 497-498
^ Dâstân-ı Maktel-i Hüseyin, Millî Ktp., nr. A 8294/2
^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2016.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Tavukçu, Orhan Kemal (2010) "Şayyad Hamza" Turkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. c.39 say. 104-105 Online: [1] 18 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Gerhard Doerfer, Zum Vokalismus nichterster Silben im altosmanischen Originaltexten, Stuttgart 1985, s.14-15

[2] Adamoviç, Konjugationsgeschichte der türkischen Sprache, Leiden 1985, s.7

[3] Dr. Emin Eminoğlu, Şeyyad Hamza / Destan-ı Yusuf (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), İQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı Aralık, İstanbul 2008, s.31

[4] Metin Akar, Şeyyad Hamza Hakkında Yeni Bilgiler, I-II, Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi, S.2, 1987, 1-22

[5] Dr. Emin Eminoğlu, Şeyyad Hamza / Destan-ı Yusuf (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), İQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı Aralık, İstanbul 2008, s.31, 32

[6] Dr. Emin Eminoğlu, Şeyyad Hamza / Destan-ı Yusuf (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), İQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı Aralık, İstanbul 2008, s.30

[7] Rıfkı Melul Meriç, Şeyyad Hamza, Türk Yurdu, I. 1340/1922, s.27-34

[8] M.F. Köprülü, Selçuklular Devrinde Anadolu Şairleri, I. Şeyyad Hamza, Türk Yurdu, I. 1340/1922, s. 27-34

[9] Dr. Emin Eminoğlu, Şeyyad Hamza / Destan-ı Yusuf (Dil İncelemesi-Metin-Dizin), İQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2. Baskı Aralık, İstanbul 2008, s.26

[:0-10] Kaynak: Cengiz, Halil Erdoğan (2. bas. 1983) Divan Şiiri Antolojisi, Ankara:Bilgi Yayınevi ISBN 2789754941026 say.108

[11] F. Nafiz Uzluk, "Şeyyad Sözü Hakkında Araştırma", DTCF Dergisi, VII/4, 1949, 590-591

[12] ttps://islamansiklopedisi.org.tr/seyyad-hamza 19 Haziran 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ^{[yalın URL]}

[13] Dehri Dilçin, Şeyyad Hamza, Yusuf ve Zeliha, TDK, İstanbul 1945, s.8

[14] F. Nafiz Uzluk, "Şeyyad Sözü Hakkında Araştırma", DTCF Dergisi, VII/4, 1949, 587-92

[15] Amil Çelebioğlu, Şeyyad maddesi, Türk ansiklopedisi, XXXII, 1982, s.83-84

[16] Sadettin Buluç, Şeyyad Hamza maddesi, İA, XI, 1970, 497-498

[17] Dâstân-ı Maktel-i Hüseyin, Millî Ktp., nr. A 8294/2

[18] "Arşivlenmiş kopya". 13 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2016.

[TDV-19] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Tavukçu, Orhan Kemal (2010) "Şayyad Hamza" Turkiye Diyanet Vakfi İslâm Ansiklopedisi. c.39 say. 104-105 Online: [1] 18 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

PROFILPELAJAR.COM

Şeyyad Hamza

Yaşam öyküsü

Tarikat

Şeyyad adı ile ilgili görüşler

Sanatı

Eserleri

Destân-ı Yûsuf

Dâsitân-ı Sultân Mahmûd

Ahvâl-i Kıyâmet

Mi‘racnâme

Vefât-ı Hazret-i Muhammed aleyhi’s-selâm

Diğer şiirleri

Seçilmiş bir şiir

Kaynakça

Read other articles:

Begonia variegata

Avgolemono

Kedutaan Besar Republik Indonesia di Warsawa

Center for Public Integrity

Diante do Trono (label)

Bataviasche Nouvelle

Hovongan

Visa policy of Senegal

趙家驤

NGC 769

Kim Philby

Finabel

Голубянки

Новотитаровское сельское поселение

チャック・ノリス

21 Savage

Trichome

Hi5

Vincent Thiébaut

Bruno Giacomelli