Zâfernâme

ظفرنامه
Yazar	Ziya Paşa
Dil	Osmanlıca
Tür	Eleştirel şiir
Tam metin	Vikikaynak'ta Zâfernâme

Zafernâme, Tanzimat Dönemi yazarı Ziya Paşa tarafından Girit İsyanı’ndaki olaylar nedeniyle Âli Paşa’yı yermek amacıyla 1869 ilâ 1870 yılları arasında yazılan hiciv türündeki eserdir. Kaside, tahmis ve şerh olmak üzere nazım-nesir karışık üç bölümden oluşmaktadır. 66 beyitlik kaside Fazıl Paşa imzasıyla tarihsiz bir biçimde yayımlanmıştır. Sonrasında bu kasidenin tahmisi yine tarihsiz bir biçimde Hayri Efendi imzasıyla yayınlamıştır. Eserin nesir şerhi de Hüsnü Paşa imzasıyla yayımlamıştır. Bu üç isim Ali Paşa'nın en yakınında bulunan ve güvendiği kişilerdir. Ziya Paşa eseri Ali Paşa'nın en yakınlarının elinden çıkmış gibi göstererek ironik bir tavır sergilemiştir.

Yayımdan sonra Fazıl Paşa cevap mahiyetinde bir eser vermiştir.

Zafernâmeler, Osmanlı edebiyatında askerî zaferleri övgü amacıyla yazılmış eserlerdir. Ziya Paşa, Girit adasına özerklik verilmesini sanki bir zafermiş gibi ironik bir biçimde eleştirerek eserinin başlığını Zafername koymuştur.^[1]

Ziya Paşa'nın eseri; 66 beyitlik bir kaside, bu kasidenin tahmisi ve ayrıca bunun şerhi olarak birbirini tamamlayan üç ayrı eserden oluşmaktadır. Şerhin tarihsiz birkaç baskısı bulunsa da tahminen 1869-1870 yılları arasında, baskıdan baskıya değişmekle beraber 65 ilâ 182 sayfa aralığında basılmıştır.

Kaside Âli Paşa'nın himayesindeki İzmit mutasarrıfı Fazıl Paşa; tahmis Âlî Paşa'nın yakın adamlarından Hayri Efendi; nesir şerhi de Zaptiye Nâzırı Hüsnü Paşa imzasıyla yayımlamıştır. Bu yönüyle Ziya Paşa'nın Londra'da bulunduğu sırada gündemde olan Robert Browning’in The Ring and the Book kitabıyla benzerlikler taşır. İngiliz yazar da eserini başkalarının ağzından kaleme almıştır.^[2][3][4]

Eser, Türk edebiyatında hiciv konusunda geleneksel tarzdan ilk kopuşu temsil etmektedir. Geleneksel Osmanlı hicvinden unsurlar taşımakla birlikte Batılı anlamda satir türünün unsurlarını da içermektedir ve satir türünün ilk örneğidir. ^[5] Ayrıca 19. yüzyılın sonuna kadar kitap hacminde yaratılmış başkaca eleştirel şiir örneği yoktur. ^[6]

Ziya Paşa'nın bu eser neşredildiği dönemde büyük ilgi görmüş ve halkın Âli Paşa’ya dair görüşlerini önemli ölçüde etkilemiştir. Ahmet Hamdi Tanpınar, “Âlî Paşa’yı cenaze namazına kadar takip eden umumi kinde Zafername’nin hissesi unutulamaz.” diyerek eserin etkisini belirtmiştir.^[7] Âli Paşa’nın cenazesinde yer alan ve en önde bulunan kişilerin bile ‘nasıl bilirdiniz’ sorusunu sükutla geçiştirdiği de anlatılan olaylar arasındadır.^[1]

Fazıl Paşa, 33 beyitlik bir reddiye kasidesi ve Ziya Paşa hakkında ağır ithamlarda bulunduğu kıtalar yazmış ve yayımlatmıştır. Bu eserinde Ziya Paşa'yı hainlik ve nankörlükle suçlayıp Patrona Halil'e benzetmiştir.^[8][9]

• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2016). On dokuzuncu asır Türk edebiyatı tarihi. 20.baskı. İstanbul: Dergah Yayınları. ISBN 978-975-995-279-2. OCLC 854994937. 
• Okay, Orhan (2015). Batılılaşma devri Türk edebiyatı : fikirler, türler, topluluklar, temalar. 5. baskı. İstanbul: Dergâh Yayınları. ISBN 978-975-995-544-1. OCLC 1014837398.