Sivas Atatürk ve Kongre Müzesi, Sivas'ta bulunan bir müzedir. Daha önce okul olarak kullanılan müze (Osmanlıca: SivasMekteb-i Sultânîsi), 1887’de öğretime açılmış bir liseydi.[1]
Tarihçe
Sivas Lisesi, Türkiye'de cumhuriyeti tarihinde de önemli bir yere sahiptir. 4 Eylül 1919'da Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş kararlarının alındığı Sivas Kongresi'ne ev sahipliği yapmıştır.[2] Mustafa Kemal Atatürk ve Heyet-i Temsiliye'nin bir süre karargâh olarak kullandıkları ve o tarihlerde Sultani (lise) olan bina; Sivas Kongresi'nin 4-12 Eylül tarihleri arasında burada toplanması ile tarihsel bir kimlik kazanmıştır.[3]
Kongre zamanında on iki sınıflı olan okul, Türkiye'de cumhuriyetin ilanı ile birlikte sultânîlere "lise" adı verilmesi kararı üzerine 1924 yılından itibaren; önce Sivas İdadisi sonra Sivas Mekteb-i Sultânîsi, Atatürk’ün direktifi üzerine de Sivas Lisesi adını almıştır.[1] Binanın temeli, Eski Sivas Valisi Giritli Sırrı Paşa tarafından atılmış, ancak valinin tayini çıkması üzerine yapımına bir süre ara verilmiş, daha sonra Vali Mehmet Memduh Bey temelin yerini değiştirerek inşaatı yeniden başlatmıştır.[4] Mehmed Memduh Bey, okulun yapılmasına büyük bir çaba harcamış bu nedenle okulun yapımı, artırma ve eksiltme çalışması bir müteahhitte verilmiştir. Bu konuda komisyon kurulmuş ve bu komisyonun başkanlığına Ahmed Cemal Bey getirilmiştir. Cumhuriyet'in ilanından sonra yeniden ele alınan eğitim öğretim politikasının bir gerçeği olarak Sivas Lisesi, Anadolu liseleri içerisinde "sembol mektep" kimliğine kavuşturulmuştur[5] Sivas Kongresi’nin temsil heyetinin seçilip Ankara’ya gitmesinden sonra açılan astsubay okulu kısa bir süre burada hizmet verdikten sonra Tokat’a taşınınca bina yeniden lise olarak hizmet vermeye başlamıştır. Kongre sırasında okulun on iki sınıfından yedisi Paşabostan Mahallesi'nde Burhaneddin Efendi’nin konağına, kalan beşi ise Taşlı Sokak'ta Abidin Bey’in konağının karşısındaki eve taşınmıştır.
Yapımı
Binanın mimari projesini aynı zamanda komisyon üyeliği görevini de yürüten Şahin Agopyan çizmiştir.[2] Okulun planlarını çizmiş fakat Sivas’ta bu planı gerçekleştirecek inşaat ustası bulunamadığından, Albay Cemalettin Bey’in delaletiyle Giresun’dan getirilen usta, ayda yedi altınla çalışmaya başlamış, okulun temeline bin para ve Abdi Kalfa tarafından Memduh Paşa’nın adı yazılı kaya temeli konmuş, binanın yapımı dört yıl kadar sürmüş, 19 Haziran 1894 tarihinde o zamanın parası ile 8140 altına okul mal olmuştur.[4]
Müze
1950’de Sivas Lisesi için yeni bir bina yapılması ve tarihi yapının müzeye dönüştürülmesi kararlaştırılmışsa da aynı yıl gerçekleşen seçimlerden sonra bu düşünce ileriki bir tarihe ertelenmiştir. Sivas Lisesi'nin 1970-1971 öğretim yılında Taşlı Sokak'taki yeni kampüsüne taşınmasından sonra tarihi yapı Kongre Müzesi olarak hizmet vermektedir. Sivas Kongresi'nin yapıldığı salon ve Atatürk’ün yatak odası bugün özgün haliyle muhafaza edilmektedir. Ayrıca Atatürk eşi Latife Hanım’la Sivas’a geldiklerinde bu binada kalmışlar ve ağırlanmışlardır.[6]
Mimarisi
19. yüzyılın Geç Osmanlı Dönemi sivil mimari örneklerinden biri olan yapı, üç katlı ve iç avluludur. Dış cephesinde taş, iç mekânlarda ise ahşap ana malzeme kullanılmıştır.[7] Cumhuriyet idaresi sırasında binanın dış cephesinde bazı değişimler meydana gelmiştir. 1926 yılında çıkarılan 819 sayılı kanunla, Maarif Vekâleti 1934 yılına kadar birçok okul ya yaptırmış ya da tamir ettirmiştir.[8] Bina, 1894'te ders yılı başında öğretime açılmıştır. Açılış töreni Vali Halil Rifat Paşa tarafından yapılmıştır. Okulun ilk müdürü Bulgaristan göçmenlerinden Hulusi Bey’dir. Daha sonra müdür yardımcılığına Zara kaymakamlığında bulunmuş Sivas Milli Eğitim Müdürlüğünde hizmet gören Tevfik Bey tayin edilmiştir. 31 Mart 1918’de tamir gören yapının bugün İstasyon Caddesi'ne bakan giriş kapısı, 1930 Eylül’ünde yapılmıştır. Taşlı Sokak'a bakan asıl giriş kapısı Sivas Kongresi'nin(4 Eylül 1919) yıldönümlerinde ziyaretçilere açık bulundurulmaktadır.
Bina iki katlı olup derslikleri alt katta, mescidi de içindeydi. İki Müdür odası, idare odası ve konferans salonu üst katta bulunmaktaydı. Okul ilk önce İdadi, sonra Sultani, daha sonra da Atatürk’ün direktifi üzerine Sivas Lisesi adını almıştır. Okulun alt katındaki iki büyük odadan soldaki okulun camisiydi ve duvarlarında kufi yazı bulunmaktaydı. Sivas Kongresi zamanında on iki sınıflı olan okul 1924-1925 ders yılında Sivas Lisesi adı altında lise oldu.
Mezunları
Sivas Lisesi'nde aşağıdaki listede yer alan kayda değer önemli kişiler öğrenim görmüştür.
^Sözlüğü, Türk Edebiyatı İsimler. "Cahit Külebi". teis.yesevi.edu.tr. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021.
^Sözlüğü, Türk Edebiyatı İsimler. "Mustafa Balel". teis.yesevi.edu.tr. 4 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021.
^Sözlüğü, Türk Edebiyatı İsimler. "Ahmet Kutsi Tecer". teis.yesevi.edu.tr. 24 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2021.
