Nişan taşı veya menzil taşı, Osmanlı döneminde okçuluk (ve daha sonra tüfek ya da diğer silahlarla) atışta bir rekoru belgelemek amacıyla çoğunlukla yekpare mermerden sütun biçiminde dikilen yazıtlı bir taş steldir. Üzerinde genellikle atıcının adı ve atış tarihi bulunmaktadır. Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde İstanbul'da yaklaşık üç yüz adet nişan taşı bulunmaktayken günümüze yaklaşık 40 tanesi ulaşabilmiştir.

Nişan taşı, Osmanlı döneminde dikilen ve genellikle bir stel veya sütun formunda yontulan yazıtlı bir taştır. Bu taşların, atış yönüne bakan kısmına okçunun ismi ve mesleği, mesafe ve atış tarihi kazınırdı. Bu atışı yapan yüksek rütbeli bir devlet adamı, bir vezir veya bizzat padişah olduğunda üzerine Osmanlı Türkçesiyle yazılmış ve okçunun meziyetlerini metheden şiirsel metinlerin de olduğu anıtsal niteliklerde bir nişan taşı yapılmaktaydı.^[1][2][3]

Osmanlı dönemi sonunda İstanbul’daki atış alanlarında yaklaşık 300 nişan taşı bulunmaktaydı. Bunlardan yalnızca 40 kadarı günümüze ulaşabilmiştir.^[1]

Okçuluk, Osmanlıların icra ettiği spor dallarından biriydi. Bu disiplin, mesafe atışı ve hedef atışı olmak üzere iki alt dala ayrılmıştı. Mesafe atışının amacı, bir oku mümkün olduğunca uzağa göndermekti. Bu etkinlik, özel olarak belirlenmiş atış alanlarında gerçekleştirilir ve bu alanlar bir vakfın himayesinde bulunurdu. İlk atış alanlarının 15. yüzyılın başlarına kadar uzandığı ve Osmanlı’nın ilk iki başkenti olan Bursa ve Edirne’de bulunduğu düşünülmektedir. İstanbul’da ise atış alanı, Fatih Sultan Mehmet tarafından Okmeydanı adı verilen bölgede kurulmuştur.^[1] Okmeydanı’nda, Ahi Evran’ın prensiplerine göre düzenlenen bir tekke de yer almaktaydı.^[4][5] Bu alanın kurulmasıyla özellikle Sultan II. Bayezid ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde asker sınıfı arasında prestijli bir spor olan okçuluğun popülaritesi artmıştır.^[1]

Bu sporu yapmak isteyenler önce bir okçubaşının çırağı olmak zorundaydı. Ayrıca, “ağabey” adı verilen bir başka okçunun rehberliğinde adab-ı muaşeret öğrenilirdi.^[3] Eğitim, “küçük kavrama” adı verilen bir törenle başlar ve 900 gez (547 m) uzaklıktaki pişrev tipi oklarla ve 800 gez^[6] (486 m) uzaklıktaki azmayiş tipi oklarla atış yapmayı içerirdi. Eğitim, dört şahidin huzurunda gerçekleşirse çırak okçunun adı Okçular Tekkesi kayıtlarına geçirilir ve “büyük kavrama” töreniyle defterli yani kayıtlı bir okçu olunurdu.^[3] Okçunun nihai hedefi, atış alanında bir mesafe rekoru kırarak bu rekorun bir nişan taşı ile ölümsüzleştirilmesiydi.^[1]

Atışlar, o günkü hâkim rüzgâr yönüne göre yapılır ve bu yöne göre adlandırılırdı.^[1] Ancak, atış yönüne tekke idaresi karar verirdi.^[2] Atışın yapılacağı yönde mevcut bir nişan taşının olması, alan sınırlarına yakınlık ve diğer rekorlarla karışıklık ihtimali gibi sebepler atışın engellenmesine yol açabilirdi. Rekor denemesi onaylandığında, okçu bir ayak taşı (atış yaptığı noktayı işaretleyen taş) oluşturur, ardından minimum 800 ve 900 gez mesafeleri aşarak ana taşı dikerdi. Rekorun geçerli sayılması için dört şahidin hazır bulunması gerekirdi: İki şahidin atış noktasında (ayak şahidi) ve iki şahidin de okun düştüğü noktada (havacı) bulunması gerekiyordu. Eğer şartlar sağlanır ve rekor kırılırsa, ok düşen noktaya bir taş yığını yapılır ve bu taş altı ay içinde bir nişan taşıyla değiştirilirdi.^[1]

Rekor kırmaya yönelik bireysel atışların yanı sıra, okçular arasında ok koşusu adı verilen müsabakalar da düzenlenebilirdi. Bu müsabakalar, ok meydanından farklı alanlarda yapılırdı. Yarışmalarda kullanılan bir hedef, mesafesi giderek artırılarak yerleştirilir ve yarışmacılar arasında yalnızca bir okçu kalana kadar atışa devam edilirdi. Kazananın ve diğer katılımcıların isimleri, atış mesafesi ve tarihi ile birlikte, bu müsabakanın anısına dikilen ilgili nişan taşı üzerine kazınırdı.^[1]

Okçuluk müsabakalarına ek olarak, tüfekle atış yarışmaları da düzenlenmekteydi. Bu tür yarışmalarda hedef olarak tavuk yumurtası, devekuşu yumurtası ve su dolu küpler kullanılmaktaydı. Yazıtlardan elde edilen verilere göre, tavuk yumurtasına en az 454 gez (276 m), devekuşu yumurtasına 1.155 gez (702 m) ve su dolu bir küpe 1.361 gez (827 m) mesafeden atış yapılabilirdi. Bu tür rekorları kutlamak için de nişan taşları dikilmiştir. Atış alanları genellikle Gülhane, Ihlamur, Yıldız, Levent, Ayazağa (Maslak), Kağıthane, Çamlıca, Göksu ve Acıbadem gibi şehir dışı yerlerde kurulmuşlardır. Ayrıca, bir tanesi Kağıthane’de top atışı ve ikisi Cephane Meydanı ile Topkapı’da cirit atışı için dikilmiş nişan taşları da günümüze ulaşabilmiştir.^[1]

• Sultan II. Mahmud tarafından dikilen bir nişan taşı, günümüzde Beyoğlu ilçesindeki Keçecipiri Mahallesi'nde bulunmaktadır. Bu nişan taşına ait ayak taşı ise Piyalepaşa Mahallesi'nde yer almaktadır. İki taş arasındaki mesafe 1.215,5 gez (738,31 m) olarak ölçülmüştür.^[1]
• Topkapı Sarayı’nın Beşinci Avlusu’ndaki Cephane Meydanı'nda bulunan nişan taşı, Sultan III. Selim’in bir tüfekle yaptığı atış adına dikilmiştir. Atışta, 434 gez (264 m) uzaklıktaki bir tavuk yumurtası vurulmuştur. Bu nişan taşının tepesinde bir tepsi üzerine oyulmuş büyük bir taş karnabahar figürü yer alır. Bu nedenle, taş Lahana Abidesi olarak adlandırılmıştır.^[1]
• Teşvikiye Camii'nin bugünkü avlusunda iki nişan taşı bulunmaktadır. Bunlardan biri Sultan III. Selim tarafından 1790–91 yıllarında, diğeri ise Sultan II. Mahmud tarafından 1811 yılında dikilmiştir.^[7]
• Topkapı Sarayı’nın İkinci Avlusu’nda bulunan mevcut nişan taşı, Sultan III. Selim’in 1790 yılında gerçekleştirdiği bir tüfek rekoru için dikilmiştir.^[1]
• 1810 yılında Sultan II. Mahmud, Beşiktaş’ta 1.115 gez (735,9 m) mesafeden bir devekuşu yumurtasını tüfekle vurmuştur. Bu rekorun anısına bir yıl sonra dikilen nişan taşı, halk arasında Dilikitaş olarak adlandırılmış^[8][9] ve çevresindeki mahalle de bu ismi almıştır. Taş üzerinde, Osmanlı Divan şairi Enderunlu Vasıf tarafından yazılmış on beş beyitlik bir kitabe bulunmaktadır.^[9]
• Haliç’in batı ucundaki Kağıthane’de, Sultan II. Mahmud’un bir top atışıyla 718 gez (436,11 m) mesafeden su dolu bir küpü vurmasını anmak için dikilmiş bir nişan taşı vardır. Mermerden yapılmış dikdörtgen biçimli bu taş, her iki tarafında dönemin şairi, diplomat ve devlet adamı Mehmet Said Halet Efendi tarafından yazılmış toplam 20 beyit içermektedir. Taşın üst kısmında, Sultan Mahmud’un tuğrasını çerçeveleyen bir mermer çerçeve bulunmaktadır.^[10]

Osmanlı okçuluğunda kaydedilen bazı dikkate değer mesafe rekorları şunlardır:^[2]

• Tozkoparan İskender: 1281 gez (845,79 m)
• Mir-i Alem Ahmed Ağa: 1271,5 gez (839,18 m)
• Tozkoparan İskender: 1279 gez (844,14 m)
• Bursalı Şüca: 1243,5 gez (820,71 m)
• II. Mahmud: 1228 gez (810,48 m) 1225 gez (808,5 m) 1219 gez (804,54 m)
• Çullu Ferruh: 1223 gez (807,18 m)
• Lenduha Cafer: 1209,5 gez (798,27 m)
• Parpol Hüseyin Efendi: 1207 gez (796,62 m)

• 
  Topkapı Sarayı'nda III. Selim adına dikilen nişan taşı
• 
  Acıbadem, Üsküdar'daki II. Mahmud Nişan Taşı
• 
  Küçük Altaybaşı Sokak'taki Hacı Beşir Ağa Nişan Taşı
• 
  Keçecipiri'ndeki II. Mahmud Nişan Taşı'nın 19. yüzyıldaki görünümü
• 
  Acıbadem, Üsküdar'daki II. Mahmud Nişan Taşı

• Wikimedia Commons'ta Nişan taşları ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur