PROFILPELAJAR.COM

Bulgular MÖ 3. ve 4. yüzyıllarda bile Mayalar'ın yazı sistemini kullandıklarını göstermektedir.^[1] Maya yazısından önce de Orta-Amerika'da çeşitli yazı sistemlerinin kullanıldıkları (Zapotek yazısı, Olmek yazısı vs.) bilinmektedir.^[2] Bunlardan biri Olmec ile Maya yazısı arasında bir "geçiş yazısı" denilebilecek Epi-Olmec yazısıdır.^[3] Bununla birlikte 5 Ocak 2006'da National Geographic tarafından yayımlanan Maya yazısı inceleme sonuçları Maya yazı sisteminin hemen hemen en eski Orta Amerika yazı sistemleri kadar eski olduğunu göstermektedir.^[4] Kısa kısa da olsa, çoğu anıtlar, tabletler, steller (dikiltaşlar ve tahta levhalar) ve çömlekçilik ürünleri üzerine yazılmış olmak üzere günümüzde yaklaşık 10.000 Maya yazıtının ya da metninin varlığı bilinmektedir. Bunlardan başka Mayalar'ın, özellikle çeşitli incir ağacı türlerinin ağaç kabuklarından elde ettikleri kâğıtlara kaydettikleri boyalı metinler mevcuttur.^[5] Maya yazı sisteminin çözülmesi uzun ve zahmetli bir inceleme sürecinden sonra mümkün olmuştur. İlk kısmi çözümler 19. yüzyılın sonunda başlamışsa da, yazının çözülmesi konusunda esas önemli gelişmeler 1960'lı ve 1970'li yıllarda olmuştur ve günümüzde Maya metinleri tümüyle olmasa da, yeterince okunabilmektedir. Maya dilinin çözülmesi konusunda emek harcamış isimlerden bazıları Constantin Rafines, Yuri Knorozov, Ramón Arzápalo Marin'dir.

İspanyol papazlar işgalden kısa süre sonra ele geçirdikleri tüm Maya kitaplarını yakıp yok etmişlerdir. Arkeolojik sit alanlarındaki taş yazıtların, tabletlerin yanı sıra, günümüze ancak üç Maya elyazması ve birkaç sayfadan ibaret bir metin kalmıştır.

Maya kazılarında sık sık, alçıdan yapılma dikdörtgen tabletler keşfedilmektedir, fakat üzerlerinde organik izler kalmadığından yaşlarının saptanması konusunda ancak varsayımlarda bulunulmaktadır. Son incelemeler, Mayalar'ın yazı sisteminde, aynı sözcüğün yazımında hem alfabetik sistemin hem de ideografik sistemin bir arada kullanıldığını göstermiştir. Maya dillerinin yazımında karmaşık, alfabetik olmayan bir yazı sistemi kullanılmıştır. Bu, kısmen logografik, kısmen de hecesel seslere dayalı bir karışımdan oluşan yazı sistemidir; bir başka deyişle, Antik Mısır yazısında ve Çincenin Çin yazısı ve Japoncanın kanji yazısında da olduğu gibi kelime ve fikirleri belirten ideogramların yanı sıra, ayrıca sesleri belirten fonetik sembollerin de kullanıldığı bir karışımdan oluşmuştur.^[6]

Alfabeleri olmayan Mayalar'ın kullandıkları fonetik sistem rébus (karışık olarak verilmiş harfleri veya işaretleri belli bir sıralamayla bir araya getirerek bir sözcük veya cümle oluşturma) türünde bir bulmaca çözme oyununa benzetilebilir. Her glif birbirini tamamlayan iki ayrı biçim içerir. Biri temsili biçimdir, ötekisi ideogram olan sembolik biçimdir ki, bu ikincisi genellikle stilize halde olur. Gliflerin çoğu birkaç öğenin birleşimi olarak karşımıza çıkar ki, temel öğe sıfat, zarf, edat gibi takılar, ekler alır.

Dolayısıyla Maya yazısının çözülmesi son derece zordur. Çözülen gliflerin ifade ettikleri cümleler de kimi zaman yoruma muhtaçtır. Bununla birlikte yaklaşık 800 glifin (bir işaretin grafik temsili, karakter, hiyeroglifik yazıyı oluşturan parçalar) ya da işaretin kullanıldığı Maya yazısının günümüzde yaklaşık % 80'i çözülebilmiştir.^[7] Glifler hece birleşimlerini (sözcük) ifade ederler.

Maya hiyeroglifleri ya anıtlar ve mimari eserlerde genellikle taş veya tahta üzerine işlenmiş ya da kâğıt, alçı duvarlar ve seramik objeler üzerine resmedilmişlerdir. Bitkilerden elde edilmiş kâğıt genellikle 20 cm eninde, birkaç metre uzunluğunda olurdu ve yazıldıktan sonra akordeon gibi katlanırdı. Maya ülkesinin Aztek dilindeki adında ("al ve karanın ülkesi") bulunan renkler gibi kırmızı ve kara renkli mürekkepler kullanmışlardır. Bu yazı göründüğü kadarıyla çoğu zaman dini amaçlarla uygulanıyordu. Yazıcılar toplum içinde önemli bir konuma sahipti.

Maya dillerindeki sözcükler, Latin alfabesiyle yazıldıklarında, kimi zaman, yazıldığı gibi okunmamaktadır. Örneğin, Chichimec adı Çiçimek olarak, Kukul-cán ya da Kukulkán adı Kukuul kaan olarak, Chilam Balam adı Çilam Balam olarak, Yucatan ise Yukatan olarak okunur. Maya sözcüklerinde; İngilizce, İspanyolca veya diğer Latin alfabeli dillerden biriyle yazıldığında, kaleme alındığı alfabeye bağlı olarak, çoğu zaman, “ch” harfleri Türkçedeki “ç” sesiyle, “c” harfi Türkçedeki “k” sesiyle, “J” harfi genellikle Türkçedeki “h” ve nadiren “ks” sesiyle, “tz” harfleri Türkçedeki “ts” sesleriyle, “nh” harfleri Türkçedeki “n” sesiyle, “x” harfi genellikle Türkçedeki “ş” sesiyle, sözcüğün ortasında yer aldığında bazen Türkçedeki “h” gibi okunmaktadır. Özellikle İspanyol işgali sırasında Maya sözcüklerinin İspanyolcaya uyarlanarak yazılmış olduğu görülmektedir; İspanyolcada birkaç istisna dışında "h" harfi okunmaz, yani hiçbir sese karşılık gelmez.^[8]

Kaynakça

^ Saturno, WA; Stuart D, Beltran B (Mar 3 2006). "Early Maya writing at San Bartolo, Guatemala". Science 311 (5765): 1281–3. doi:10.1126/science.1121745 1 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. PMID 16400112 27 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Skidmore (2006)
^ "Epi-Olmec yazısı". 19 Ekim 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2012.
^ Earliest Maya Writing Found in Guatemala, Researchers Say 26 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. NationalGeographic.com. Retrieved on 2007-06-06. The following year saw the publication of research on a tablet containing some 62 glyphs that had been found near the Olmec center of San Lorenzo Tenochtitlán 9 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., which was dated by association to approximately 900 BCE. This would make this putative Olmec script (see Cascajal Block) the oldest known for Mesoamerica; see Skidmore (2006, passim)
^ Miller and Taube (1993, p.131)
^ Maya gliflerine örnekler^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ Wikipedia-fr/Système d'écriture
^ Pronunciation of Mayan Names 31 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., PRONUNCIATION GUIDE,PRONUNCIATION of Yucatecan Mayan Language