Karşı Kilise veya diğer adıyla Aziz Yahya Kilisesi; Nevşehir'in Gülşehir ilçesinde bulunan tarihi bir kilisedir.
Mimari
Kilise, koni biçimli bir kaya kütlesinin içine oyularak inşa edilmiştir. İki katlı yapının giriş katında serbest haç planı uygulanmış olup kuzeybatı köşesinde üst kata çıkan merdivenler yer alır. Günümüzde bu merdivenler ve alt katın orta mekanını örten kubbe büyük oranda hasar görmüştür. Beşik tonoz örtünün kapattığı üst katta ise iki köşe odası, bir apsis ve duvar nişleri yer alır. Mimari planı açısından çağdaşlarıyla herhangi bir benzerlik göstermeyen kilisenin, o dönemde güdülen işlevsellik kaygıları çerçevesinde inşa edildiği düşünülür. İki katın aynı aks üzerine oturmaması sebebiyle de üst kısmın daha ileri bir tarihte eklendiği saptanmıştır. Kilisenin batı duvarında resmedilen kadın baninin, Kapadokya'nın varlıklı ailelerinden birine mensup olduğuna ve bu kiliseyi de bir mezar mahiyetinde yaptırdığına ilişkin görüşler mevcuttur. Alt katın kuzeydeki haç kolunda bulunan mezar da bu savı güçlendirir.
Duvar resimleri
Kilisenin alt katında, çıplak kaya üzerine kırmızı boyayla işlenmiş çeşitli geometrik bitki ve hayvan tasvirleri yer alır. Üst katın duvarları ve beşik tonozu da İncil'den sahnelerin tasvir edildiği resimlerle bezelidir. Kilisenin kitabesinde geçen "...İmpator Theodoros Laskaris zamanında..." cümlesinden, yapının ve bağlantılı olarak duvar resimlerinin 13. yüzyıla tarihlendiğine dair genel bir kanıya varılmıştır. Nevşehir ilindeki diğer çağdaş kiliselerin kitabeleriyle karşılaştırma yapıldığında buradaki Hristiyan halkın Türklerin hakimiyetinde fakat İznik'teki imparatora bağlı olarak yaşadıkları saptanmıştır. İznik şehitlerinden Azize Theodora'nın kilisenin batı duvarındaki büyük nişin içine, Aziz Tyrphon'un ise tonoza resmedilmiş olması; bu bilgiyi destekler niteliktedir.[1]
Üst kata işlenmiş olan duvar resimlerinde on bir farklı sahne yer alır. Bu sahneler kronolojik bir düzene göre sıralanmamış olup tonozun etrafına yerleştirilmişlerdir. Eski Ahit peygamberlerine ait madalyonlarının bir şerit halinde ikiye böldüğü tonozun güneyinde Son Akşam Yemeği, İhanet ve Vaftiz sahneleri yer alırken kuzeyinde ise Çarmıhtan İndiriliş, Kadınlar Mezar Başında ve Anastasis sahneleri bulunur. Koimesis ve Üç İbrani Genç tasvirleri de çerçevelerle ayrılmış şekilde güney kısma dahil edilmiştir. Son Mahkeme, Müjde ve Deisis bölümleri ise tonozla birleşen batı ve doğu duvarlarına işlenmiştir. Tonozun kuzeyinde yer alan Meryem figürüne oldukça geniş bir alan ayrılmış olması; bu dönemde Meryem'e, önceki yüzyıllara kıyasla daha çok önem atfedilmesiyle açıklanır.[1]
Kilisenin duvarlarına işlenmiş olan resimlerin ana teması ölüm ve kurtuluştur. Bununla beraber dört bölümde bayram sahnelerine yer verilmiş olması, yine önceki yüzyıllarda sürdürülen geleneklerin dışında bir uygulamadır. Kapadokya'da 10. ve 11. yüzyıllarda inşa edilmiş kiliselerdeki duvar resimlerinde "bayram", çok daha nadir ele alınan konulardandır. Bu bayram sahnelerinden ilki olan Meryem'e Müjde, doğu haç kolundaki bema kemerinin üzerinde yer alır. İsa'nın yaratılışını ve insanlığının kurtuluşunu anlatan bu müjdeleme sahnesinde Meryem otururken tasvir edilmiştir. Çarmıhtan İndiriliş, Kadınlar Mezar Başında ve Anastasis sahneleri ise İsa'nın ölümü ve dirilişine gönderme yapar. Mezar sahnesi tasvirinde Yahya 20:2'den alıntı yapılmış, Anastasis betimlemesinde ise İsa'nın Hades'e karşı elde ettiği zaferden bahsedilmiştir. Son Mahkeme sahnesinin batı duvarında bulunması bölge kiliselerinde yaygın olarak rastlanılan bir durumken, Ruhların Tartılması bölümünde şeytanın kısa kuyruklu ve falluslu olarak resmedilmesi Karşı Kilise'ye has bir kompozisyondur. Son Akşam Yemeği ve İhanet sahnelerinde İsa'ya ihanet edişine gönderme yapılarak halesiz resmedilen Yahuda'nın, Cehennem kısmında yeniden ele alınması da sadece bu kilisede görülür. Yahuda'nın ismi hem yatay hem dikey olarak yazılmıştır ki bu yazım şekli uğursuzluğa karşı önlem amaçlı kullanılır. Üç İbrani Genç sahnesi ise inanç uğruna çekilen eziyeti ve bundan yine inanmak yoluyla kurtulmayı anlatır.[1]
Kaynakça
- ^ a b c Peker, Nilüfer (Haziran 2007). Ayla Ödekan, Engin Akyürek, Nevra Necipoğlu (Ed.). "Gülşehir Karşı Kilise Duvar Resimleri". On İkinci ve On Üçüncü Yüzyıllarda Bizans Dünyasında Değişim. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı. ss. 572-581. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024.
