Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, 1990 yılında İstanbul'da kurulan, Osmanlı döneminden itibaren Türkiye'de üretilmiş kadınlara ait ya da kadınlarla ilgili eserleri, belgeleri barındıran kurumdur.
Türkiye'nin ilk ve 2024 itibarıyla tek kadın merkezli arşiv ve kütüphanesidir. İstanbul'un Fener semtindeki tarihî binada hizmet verir.[1]
Amacı
Vakıf, kadınların geçmişini iyi tanımak, bu bilgileri derleyip bugünün araştırmacılarına sunmak ve günümüz yazılı belgelerini gelecek nesiller için saklama amacını taşır.
Bu amaçla arşiv ve koleksiyonlarında yer alan nadir ve özgün eserlerin korunması, düzenlenmesi, kullandırılması ve geleceğe aktarılması işlevini gerçekleştirir; farklı alan ve disiplinlerde araştırmalar yapan yerli ve yabancı sosyal bilimciler, üniversite öğrencileri, akademisyenler, gazeteciler, uluslararası kadın kütüphaneleri, ulusal ve uluslararası kadın örgütlerine hizmet sunar.[1]
Arka plan
Eski logosu
19. yüzyılın başında özellikle Avrupa, ABD ve Osmanlı İmparatorluğu'ndaki bazı öncü kadınlar, gruplar ve örgütler tarafından harekete geçirilen kadın hakları konusunda hak arama hareketine bağlı olarak, yazılı ve görsel pek çok belge, örneğin yayınlar, afişler, günceler, fotoğraflar, mektuplar, bildiriler ve anılar, aynı süre içinde bu öncü kadınların, grupların ve örgütlerin ellerinde toplanmaya başlamıştır.
Kadınlar ve kadın hareketlerinin, gelecek kuşaklar için tanıklık oluşturmaları amacıyla ortaya çıkardıkları ve geçmişteki kadınların yaşam mücadelelerini kanıtlayan belge ve arşivlerin gözetilmesi, elde edilmesi ve korunması için bu konuda kütüphaneler ve arşivler kurma çalışmaları dünyada başlıca üç farklı tarihsel dönemde gerçekleşti: 20. yüzyılın ilk çeyreğindeki süfrajet hareketi (oy kullanma yönündeki kadın mücadelesi), ikincisi, 1970'li yıllarda İkinci Dalga Feminist Hareket, üçüncüsü ise, 1980'li yıllarda, kadın hareketini kurumlaştırma yönündeki devlet destekli girişimlerin olduğu dönemdir.
1990'da kurulan Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi; by süreçte kurulan dünyadaki sekiz kadın kütüphanesinden birisidir.[2]
Kuruluş aşamasında vakfın hukuki kuruluş süreci Ruhsar Erten, mali kuruluş süreci İmren Sipahi tarafından yürütüldü. 8 Mart 1990'da tüzel kişiliğini kazanan vakıf, 14 Nisan 1990'da, İstanbul'un Haliç-Fener semtinde İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nin tahsis ettiği tarihî bir binada hizmete açıldı.
Kütüphanenin ilk yıllarında, yayınevlerinden kitaplar istendi; birçok kişi ve kurum, kadın konusunda elinde tuttuğu kitapları bağışladı. Arkasından, kırka yakın eski harfli Türkçe kadın dergisi sağlanarak Osmanlı dönemi kadın dergileri bölümünü açıldı. Bunu, Cumhuriyet dönemi dergileri izledi.[3]
2024 yılında Vakıf binasında düzenlenen Vikimaraton etkinliği
Beş yıl süren kuruluş sürecinin ardından 1990'da 25 yeni üyenin seçilmesiyle 30 kişilik bir Genel Kurul oluşturuldu.[3]
Vakfın çalışmaları sonucu, kadınlar hakkında bilgi kaynakları oluşturan çeşitli kişisel arşivler, aile arşivleri, mektuplar, günceler; sanat eserleri, kadınların otobiyografileri ve biyografileri, kadın örgütlerinin kampanyaları ve kayıtları, filmler, videolar, afişler, efemera, sözlü tarih kayıtları ve transkripsiyonları elde ederek 16 koleksiyon oluşturulmuştur. Vakıf, bu koleksiyonları oluşturmanın yanı sıra başka kurumlarda bulunan kadınlarla ilgili belgelerin de yerlerini saptayarak, bibliyografyalar, arşiv katalogları hazırladı.
Vakıf merkezinde 1990 yılından itibaren kadın merkezli ulusal ve uluslararası sempozyumlar, konferanslar, paneller, söyleşiler, oyun gösterimleri, açık oturumlar, eğitim seminerleri, sergiler, konserler, okuma günleri, dia ve film gösterileri, şiir dinletileri, imza günleri gibi etkinlikler düzenledi. 1990-2018 arasında vakıf 500 etkinlik gerçekleştirmiştir.[1]
Koleksiyonları
Vakıf, Osmanlı döneminden itibaren Türkiye'de kadınlara ilişkin veya kadınların ürettiği eserleri, belgeleri içeren koleksiyonlar oluşturur.
Koleksiyonlarını oluşturmak üzere yazılı, görsel, işitsel ve üç boyutlu materyalleri sağlar ve kadınlara dair günlük ve özel yaşamla ilgili kaynakları elde etmek için çalışır. Söz konusu kaynaklar, kadınların kişisel arşivleri, aile arşivleri ve evrakları, günceler, mektuplar; kadın örgütlerine ait kayıtlar, sanat eserleri, kadın otobiyografi ve biyografileri, fotoğraflar, videolar, filmler, afişler, efemera, sözlü tarih kayıtları ve transkripsiyonlarıdır.
2024 yılı itibarıyla vakıfta 16 koleksiyon mevcuttur.[1] Koleksiyonlar, şu başlıklar altında toplanmıştır:
İstanbul'un tarihi Fener mahallesinin Haliç'e bakan kıyılarında konuşlanan 18. yüzyıldan kalma bir yapı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi desteği ile restore edilmiş ve 1990 yılında vakfa tahsis edilmiştir.
1990 yılında mimar Cengiz Bektaş tarafından tasarlanıp yeniden işlevlendirilen yapı, 1992'de Ulusal Mimarlık Ödülleri'nde Yapı Dalı "Koruma-Yaşatma" Başarı Ödülü'ne değer görüldü.[4]
