Küçük Tamali Kilisesi

Küçük Tamali Kilisesi (Gürcüce: პატარა ტამალის ეკლესია), tarihsel Eruşeti bölgesinde, gününüzde Ardahan ilinin Damal ilçesinin idari merkezi olan Damal kasabasında, Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Eskiden bir köy olan Küçük Tamali'nin yeni adından dolayı Küçük Damal Kilisesi olarak da bilinir.[1]

Tarihçe

Küçük Tamali köyünün ve kilisesinin bulunduğu Eruşeti bölgesi, Gürcü Hristiyanlığının erken dönemdeki merkezlerinden biriydi. Bu bölgeyi ve köyü Osmanlılar, 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Bugünkü Damal kasabasının oluşturan Büyük Damal (Damal-i Büzürg), Aşağı Damal (Damal-i Süfla) ve Küçük Damal (Damal-i Küçük) köyleri, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde boş olarak kaydedilmiştir.[2] Küçük Tamali Kilisesi'nin 10. yüzyılda inşa edilmiş olduğu düşünülünce, köyün Hristiyan nüfusunun Küçük Tamali köyünü terk etmiş olduğu söylenebilir. Kilise, duvarları büyük ölçüde sağlam kalarak gününümüze ulaşmıştır.[1] Gürcü gazeteci ve araştırmacı Konstantine Martvileli 1917 yılında, “Tamami” adıyla büyük bir olasılıkla bu köyden söz etmiş, terk edilmiş olan köyün yanında yıkık haldeki kilisenin duvarlardan kesme taşların sökülüp alındığını ve geriye sadece kireç harçlı duvarların kaldığını yazmıştır.[3]

Mimari

Küçük Tamali Kilisesi, Damal kasabasının kuzey kesiminde, eski Küçük Tamali köyünde yer alır. Dolgu duvar tekniğiyle inşa edilmiş, kare planlı ve tek nefli küçük bir yapıdır (8,2×4,3 m). Çatısı çökmüş olan kilisenin bugüne kalan duvarlarının yüksekliği apsis kısmında 6 metreyi bulur. Kalan kısımların yüksekliği ise 3,5 metre civarındadır. Kilisenin apsisi yarım daire şeklinde bir forma sahiptir. Kilisenin inşasında sarımsı ve grimsi taşlar kullanılmıştır. Güneyde ve kuzeyde birer giriş kapısı bulunmaktadır; ancak kapı açıklıkları belli ölçüde tahrip olmuştur. Aynı şekilde doğudaki pencere açıklığı da zarar görmüştür. Cephede ve iç tarafta farklı ebatlardaki kaplama taşlarının bir kısmı günümüze ulaşmıştır.[1]

Kaynakça