Kâhta

Kâhta
İlçe
Türkiye'de bulunduğu yer
Türkiye'de bulunduğu yer
Harita
İlçe sınırları haritası
ÜlkeTürkiye
İlAdıyaman
Coğrafi bölgeGüneydoğu Anadolu Bölgesi
İdare
 • KaymakamMuhammed Üsame Soysal
 • Belediye başkanıMusa Çetinkaya (AK Parti)
Yüzölçümü
 • Toplam1.490 km²
Rakım629 m
Nüfus
 (2018)
 • Toplam122.774
 • Kır
-
 • Şehir
-
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu02400
İl alan kodu0416
İl plaka kodu02
Resmî site
kahta.gov.tr

Kâhta (Süryanice: ܓܟܬܝ/ Gakhti [kh = h], Osmanlıca: كولك, romanize: Kölük[1]), Adıyaman’ın il merkezinden sonra en büyük 2. ilçesidir. Nüfusu 195.534 kişidir. İlçenin 41 km kuzeyinde bulunan Nemrut Dağı tarihi ve kültürel eserlere ev sahipliği yapmaktadır.

Kâhta adının kaynağı

İlçe adının kaynağı; Kâhta adının nereden geldiği yolunda kaynaklarda pek bilgi olmamakla beraber, tarihte, "Kâhta" isminin Persçede “Dağın Eteği” anlamına geldiği ve Komageneliler'den önce bölgede hakim olan Persler tarafından kullanıldığı, bu adın da eski yerleşim yerinin konumundan kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Eski ilçe merkezi Eski Kâhta'dır ve Nemrut Dağı'nın eteklerinde yer almaktadır.

Tarihçe

Kâhta'nın geçmişi sabah medeniyetinin doğuş yeri olan Mezopotamya'ya yakın olması nedeniyle tarih öncesi dönemlere kadar uzanmaktadır. Bulunduğu coğrafî konum nedeniyle tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar sayısız medeniyetlere ev sahipliği yapmıştır. Yörede yapılan arkeolojik kazılardan elde edinilen eser ve bulgular ile günümüze intikal eden canlı tarihi bulgular en belirgin kanıtlardır. Paleolitik, neolitik, kalkolitik dönem ve tunç devrine ait elde edilen eserler Adıyaman müzesinde sergilenmektedir. MÖ 2000 yıllarında Kommagene Krallığının kuruluşuna kadar (MÖ 69) Hititler, Mitanniler, Aramiler, Asurlular, Geç Hititliler, Persler, Kummurlar ile makedonyalı büyük İskender'in hakimiyeti ve Doğu Roma imparatorluğu egemenliği hüküm sürmüştür.

MÖ 69 yılında kurulan Kommagene krallığı bugün dünyanın sekizinci harikası olarak aday gösterilen Nemrut Dağı'ndaki dev heykelleri ve ilçedeki diğer tarihî eserleri bırakmıştır. 142 yıl yörede hüküm süren ve bugünlere intikal eden eserleri bırakan Kommagene krallığı MS 72 yılında Roma İmparatorluğu tarafından ortadan kaldırılarak Suriye eyaletine bağlanmıştır. İlçenin antik çağda ve Bizans döneminde adı bilmemektedir. Orta Çağ'da İslam dünyasının sınır kalelerinden biri olmuştur.

MS 670'te Emeviler, 758'de Bizans ve Sasaniler, 926'da Hamdaniler, 1226'da Seçuklular, 1284'e kadar Memlüklüler, Artuklular ve Dulkadiroğulları, 1393'te Timur ve 1516'dan sonra da Osmanlı İmparatorluğu bölgeye hakim olmuştur.

Kâhta şehri şu anda bulunduğu yere Cumhuriyetin ilk yıllarında taşınmış olup daha önce şimdiki Kocahisar (Antik Kâhta) köyünün bulunduğu yerde idi. Milattan önce 3. yüzyılın ilk yarısında Arsemes adlı bir kralın bu yörede hakimiyet kurduğu sanılmaktadır.

II. Selevkos'un (MÖ 246-225) kardeşi Arsemes adındaki bir kralın kendi adıyla anılan iki kent vardır. Bunlardan birincisi eski Kâhta kalesinin karşısındaki yukarı Arsemia'dır. Kâhta kalesi, Selçuklu İmparatoru Alparslan'ın Malazgirt zaferi (1071)'den sonra (1085) Selçuklular tarafından Bizanslılardan alınır. Yöre zaman zaman Malatya Danişmendlileri, Selçuklular ve Artuklular arasında el değiştirir. Kale daha sonra Melik'ul-Mansur tarafından onarılır (12. yüzyıl). Bir süre Harput Emirliği, Danişmendler ve Selçuklular arsında el değiştirir. Kaleyi daha sonra Sultan Alaeddin Keykubad'ın seraskeri Ceyli Bey zabteder.

Bölgede Selçuklu hakimiyeti başlar (1226). Kâhta, Baba İshak ayaklanmasında (1240-1241) yağmalanır.

Kâhta kalesinin adı Memlüklüler ile Moğollar arasında geçen savaşlarda sık sık geçer. 1283-1289 yıllarında kale Halep valisi Kara Sungur tarafından alınır. Yeniden tahkim edilir. Daha sonra Osmanlı hakimiyetine geçer.

Timur, Malatya ve Kâhta'ya kadar olan kaleleri ele geçirince Yıldırım Beyazıd kalelere koyduğu muhafızları kovarak Türkmenlerden Kara Osman'ı tahta geçirir. Timur'un çekilmesiyle Memlüklüler bölgeye hakim olurlar (1417-1418). Memlüklülerin hakimiyeti Yavuz Sultan Selim'in bölgeyi ele geçirmesine kadar devam eder.

1516 yılında Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlı hakimiyetine girdikten sonra diğer ilçeler gibi önce Dulkadirli Emaretine, Kanuni zamanında ise sancak merkezi haline getirilen Samsat'a bağlanarak Zülkadiriye eyaleti (Maraş)'ne bağlanır. Kâhta 1531 yılında Malatya'ya, 1349 yılında ise Hısn-ı Mansur'a (Adıyaman) bağlanır. 1859 yılında Malatya sancak olunca Kâhta'da diğer kazalar gibi yeniden Malatya'ya bağlanır. Bu durum Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasına kadar devam eder. 1859 yılında Kâhta'da bir Abdal ayaklanırsa da ayaklanma bastırılır.

Millî mücadele döneminde M. Kemal'i yakalamak ve etkisiz hâle getirmek için görevlendiren Ali Galip, Malatya'da sıkıştırılınca Kâhta'ya gelir. Beraberindeki zatlarla Hacı Bedir Bey'e misafir olur. Hacı Bedir Bey'den umduğu desteği bulamayınca da 15.9.1919 günü Kâhta'dan Urfa'ya oradan da Halep'e kaçar.

Kâhta cumhuriyet döneminde Malatya'ya bağlı bir ilçe olarak eski durumunu muhafaza eder.

Cumhuriyetin ilk yıllarında yer değiştirerek eski Kâhta'dan 26 km güneyindeki şimdiki yerine taşınır.

Tarihî yerler

Nemrut Dağı Öreni, Cendere Köprüsü, Eski Kâhta kalesi, Arsemia, Karakuş Tümülüsü bunlar belli başlı ören yerleridir. Kahta'nın her tarafında bu ve buna benzer eşsiz kalıntılar bulunmaktadır. Dünyadaki en büyük Zeus Kralının heykeli Nemrut dağı öreninin üzerindedir.

  • Cendere Köprüsü
    Cendere Köprüsü
  • Cendere Köprüsü
    Cendere Köprüsü
  • Nemrut Heykelleri
    Nemrut Heykelleri
  • Karakuş Tümülüsü
    Karakuş Tümülüsü

Coğrafi yapı

İlçe merkezinin yerleşim yeri ova üzerindedir. İlçenin kuzey bölgesi dağlık olup, bu bölgede köyler tarım arazisi dışına, yamaçlara kurulmuştur. Güney bölümündeki köyler ise ova içerisindedir.

Kahta; 38-17 doğu boylamı ile 37-45 kuzey enlemi üzerinde yer alır. Denizden yüksekliği 750 metredir. Kuzeyde yüksekliği 2000 metreye ulaşan sıra dağlarla çevrili ilçe 1490 km2'lik yüz ölçüme sahiptir. Adıyaman ilinin 33 km. doğusunda yer alır. İlçe yüzölçümünün -Kahta merkez dahil- yaklaşık üçte ikisi 1. derecede, kalan yaklaşık üçte biri ise 2. derecede deprem bölgesi içindedir.

Kahta ilçesi, doğuda Gerger ilçesi, güney ve güneydoğuda Şanlıurfa ili, güneybatıda Samsat ilçesi, batıda Adıyaman, kuzeyde Sincik ilçesi ve Malatya ili ile çevrilidir. Şu anda ilçenin doğu ve güneydoğu kesimindeki sınırını Atatürk Baraj Gölü meydana getirmektedir.

İlçenin kuzey kesimi dağlık alanlardan meydana gelirken, güney kesimi düzlük alanlardan meydana gelmektedir. Kuzeydeki en yüksek nokta Nemrut Dağı'dır (2.206 m), dağlık alanlardan güneye doğru gidildikçe önce plato alanlarına sonra geniş ovalara geçilir. Kahta Antitoros Dağları'nın güney eteklerinde başlayıp güneye doğru alçalan ve Harran ovası'na doğru uzanan bir arazi yapısına sahiptir. İlçe merkezi düz bir alanda kurulmuş ve güneye doğru genişlemektedir.

Demografik yapı

İlçe; 2 belde, 102 köy ve 18 mahalleden oluşmaktadır. Bununla beraber İlçeye Bağlı Bölükyayla Beldesi 4 mahalleden ve Akıncılar Beldesi 4 mahalleden oluşmaktadır.

Yıl Toplam Şehir Kır
Kâhta ilçesi (Malatya)
1927[2] 32.031 834 31.197
1935[3] 33.261 1.273 31.988
1940[4] 35.019 1.358 33.661
1945[5] 34.093 1.391 32.702
1950[6] 39.861 2.653 37.208
Kâhta ilçesi (Adıyaman)
1955[7] 48.811 3.022 45.789
1960[8] 55.968 3.866 52.102
1965[9] 59.590 6.885 52.705
1970[10] 66.350 9.512 56.838
1975[11] 75.582 15.602 59.980
1980[12] 75.079 16.397 58.682
1985[13] 92.757 25.510 67.247
1990[14][a] 94.928 40.281 54.647
2000[15] 114.994 60.689 54.305
2007[16] 115.658 59.570 56.088
2008[17] 116.049 59.665 56.384
2009[18] 116.749 61.243 55.506
2010[19] 117.655 63.216 54.439
2011[20] 117.378 64.441 52.937
2012[21] 117.794 66.503 51.291
2013[22] 117.865 68.367 49.498
2014[23] 117.964 70.382 47.582
2015[24] 118.646 72.145 46.501
2016[24] 120.378 74.584 45.794
2017[24] 120.859 76.229 44.630
2018[24] 122.774 78.431 44.343
2019[24] 123.861 80.935 42.926
2020[24] 126.636 84.060 42.576


Belediye başkanları

  • 2024- Mehmet Can Hallaç
  • 2019-2024 - İbrahim Yusuf Turanlı
  • 2014-2019 - Abdurrahman Toprak
  • 2009-2014 - İbrahim Yusuf Turanlı
  • 2004-2009 - Abdurrahman Toprak
  • 1999-2004 - Ahmet Turanlı
  • 1994-1999 - M. Yasin Erdem
  • 1989-1994 - Ahmet Turanlı

Notlar

  1. ^ Sincik ilçesinin kurulması ile kır nüfusu azalmıştır.

Kaynakça

  1. ^ Tahir Sezen, Osmanlı Yer Adları (Alfabetik Sırayla), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın Nu 21, Ankara, p. 264.
  2. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  3. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  4. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  5. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  6. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  7. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  8. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  9. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  10. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  11. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  12. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  13. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  14. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  15. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  16. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  17. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  18. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  22. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  23. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  24. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Kahta Nüfusu - Adıyaman". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Adıyaman Kahta Nüfusu". nufusune.com. 

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Kâhta ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.