Helen yayı ya da Girit yayı, Afrika levhası'nın Ege denizi altına daldığı alanda oluşan aktif deprem ve volkan üreten bir tektonik alandır.^[1] Yunanistan'ın güneybatısındaki İyon Denizi'nden başlar, Girit'in ve Rodos'un güneyinden geçer, Fethiye Körfezine doğru uzanır.^[2] Alan, Kuzey Anadolu Fayı, Ölüdeniz Fayı, Yunan kesme zonu ve Batı Anadolu'nun GB yönlü açılma hareketinin etkisindedir.

Helen yayı alanında dalan Afrika Levhasının çekme gücü, yay ardı gerilmenin oluşturduğu güç ve Anadolu Levhasının batıya hareketi birbiriyle ilişkilidir. Bu alanda Üst Miyosen'den itibaren aktif tektonizma etkili olmuştur. Tektonik hareketlerle oluşan deformasyon neticesinde yerkabuğu incelmiş ve çökmüş, bu alana Akdeniz'in suları dolarak Ege Denizi'ni oluşturmuştur. Kıbrıs ve Helen dalma-batma zonu arasında ve Ege'nin güneyinde Tortoniyen devrinde başlayan vokanizma ve yükselme sonunda yanal yayılmalar gelişmiştir. Anadolu levhası yılda 23 mm hızla batıya hareket etmektedir. Ege bloğu da Helen yayı boyunca yılda 35 mm hızla Afrika levhasının üzerine binmektedir. Helen yayı depreşim dalgası (Tsunami) oluşturabilecek bir sistemdir. Bu yay üzerindeki gerilmeler Batı Anadolu'yu aktif deprem alanı yapmaktadır.^[3]

Afrika levhasının kuzeye hareketi ile Akdeniz tabanı sıkıştırılmaktadır. Akdeniz tabanı Helen Yayı boyunca kuzeydeki Avrasya tabanı altına dalıp, yok olmaktadır. Bu Litosfer parçası magmaya karışıp erimekte ve yüzeye volkanizma olarak geri dönmektedir. Bu hareket alanda 12 volkanik ada oluşturmuştur.^[4]

Helen Yayı Girit'in güneyinden KD yönünde, Rodos'un güneyinden, Fethiye Körfezi'ne doğru uzanır. Bu yay Fethiye Körfezi ve Girit arasında Strabo ve Plini çukurları kenarında ters fay bileşenli, sol yönlü doğrultu atımlı fay karakterindedir. Bu yayın devamı Kıbrıs kuzeyi ve İskenderun Körfezine kadar uzanır. Bu alanda Afrika Levhası KKD yönünde Anadolu Levhasının altına dalmaktadır.^[5]

Helen yayını oluşturan fay hatları Isparta Gölcük Gölü'ne kadar ulaşmaktadır. Oluşan gerginliğin bu gölde volkanik aktiviteye neden olmasından korkulmaktadır^[6]

Büyük Depremler

365 Girit depremi

21 Temmuz 365 sabahı gün doğumu sırasında Girit Adasının yakınlarında meydana geldi. Depremin M_w 8.5 veya üzeri olduğu tahmin edilmektedir.^[7] Depremin ardından bir tsunami meydana geldi ve Akdeniz, özellikle Libya, güney ve doğu kıyılarını harap etti. İskenderiye ve Nil Deltasında binlerce ölüme yol açtı ve gemileri kıyıdan 3 kilometre kadar içeri sürüklemiştir.

1303 Girit depremi

1303 Girit depremi 8 Ağustos'ta şafak vakti meydana geldi. Mercalli yoğunluk ölçeğine göre tahmini büyüklüğü yaklaşık 8 ve şiddeti 9'du.Girit ve İskenderiye'de ciddi hasara ve can kaybına neden olan büyük bir tsunamiyi tetikledi.

'1481 Rodos Depremi

1481 Rodos depremi, 3 Mayıs sabah saat 03.00'te meydana gelmiştir. Yerel sellere neden olan küçük bir tsunamiyi tetikledi. Yaklaşık 30.000 can kaybı oldu. Deprem Antalya'da da can ve mal kaybına neden olmuştur.

1856 Girit depremi

12 Ekim 1856 yılında, gece 02.38 veya 02.45 saatlerinde meydana gelmiştir. Depremin büyüklüğü takribi 7,7 Mw  ile 8,3 Mw büyüklüğündeydi. Deprem başta Girit olmak üzere Yunanistan, Malta Adası, Osmanlı İmparatorluğu, Mısır, Libya ve Adriyatik'e kıyısı olan ülkelerde hissedildi. 600'den fazla insan hayatını kaybederken 12.000'e yakın yapı zarar gördü.

1999 Atina depremi

7 Eylül 1999 yılında merkez üssü Atina'nın 17 km kuzey batısında meydana geldi. Depremin büyüklüğü 6.0 Ml olarak ölçüldü. Depremde 143 ölü, 1600 yaralı, 53000+ hasarlı bina kaydedildi.^[8]

Kaynakça

^ GÖNENÇ, Tolga ve diğ. "GİRİT BÖLGESİNİN İZAFİ KABUK KALINLIĞI DEĞİŞİMİNİN MANYETİK VE SERBEST HAVA GRAVİTE ANOMALİLERİ İLE İRDELENMESİ" (PDF). deu.edu.tr. 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2018.
^ AYDINOĞLU, İrfan (2 Ocak 2014). "Helen Yayı depremleri başımıza dert açabilir". bandirmamanset.com. 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2018.
^ ALPAR, Bedri; KURAN, Uğur; YALÇINER, Ahmet C.; ALTINOK, Yıldız. "TÜRKİYE ÇEVRESİ DENİZLERDE DEPREŞİM DALGASI OLUŞMA OLASILIĞI BULUNAN BAZI BÖLGELER" (PDF). imo.org.tr. 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Kasım 2018.
^ "Ege'deki volkan uyanabilir!". milliyet.com.tr. 17 Ocak 2013. 15 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2018.
^ DEMİRTAŞ, Dr. Ramazan. "HELENİK-KIBRIS YAY SİSTEMİ DİRİ FAYLARI, PALEOSİSMOLOJİK ÇALIŞMALAR VE GELECEK DEPREM POTANSİYELLERİ". academia.edu. 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2018.
^ ELİTOK, Ömer; GÖRMÜŞ, Muhittin. "Jeolojik Öykü". ISPARTA VE JEOLOJİ Isparta ve Jeoloji; Gölcük Volkanizması (Isparta) ve Çevresel Sorunlar. 15 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2018.
^ Stiros 2001
^ Ammianus Marcellinus, "Res Gestae" 17 Mart 2008^{[Tarih uyuşmuyor]} tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 26.10.15–19