Hans Reichenbach (26 Eylül 1891, Hamburg - 9 Nisan 1953, Los Angeles), Alman düşünür.
20. yüzyılın önemli filozoflarından biri olarak kabul edilir. Fizik felsefesi ve bilim felsefesi alanındaki çalışmaları ile etki yaratmıştır. Viyana Çevresi filozofları ortak faaliyetler göstermiş; mantıkçı pozitivizmin önde gelen isimleri arasında yer almıştır.[1]
Nazi Almanyası'ndan kaçarak Türkiye'ye gelen Reichenbach, beş yıl İstanbul Üniversitesi'nde görev yaparak Cumhuriyet’in ilk kuşak felsefecilerini yetiştirmiştir.[2]
Yaşamı
1881 yılında Hamburg'da doğdu. Beş çocuklu bir ailenin üçüncü çocuğu idi. Ticaretle uğraşan bir iş insanı bir baba ile eğitim görevlisi bir annenin çocuğudur.[1] Kültürel açıdan zengin bir aile ortamı içinde büyüdü. İlk ve orta öğrenimini Hamburg'da tamamladı. Başarılı bir öğrenim hayatı oldu.
1910-1911 arasında Stuttgart Üniversitesi'nde mühendislik eğitimi aldı, sosyalist öğrenci hareketinde aktif oldu. Mühendislik eğitimini yarıda bırakarak Berlin, Mühih ve Göttingen üniversitelerinde matematik, fizik ve felsefe eğitimi aldı. Matematiksel olasılık teorisinin fizik dünyasına uygulaması ile ilgili doktora tezi ile 1915 yılında felsefe doktoru oldu "Gerçekçiliğin Matematiksel İfadesinde Olasılık Kavramı" başlığını taşıyan tezi, Kantçı felsefe görüşü üzerinde derin bir etki yaptı.[3]
15 Mart 1915-1 Eylül 1917 yılları arasında askerlik yaptı. Alman ordusunda Rus birliğine karşı muhabere teşkilatında hizmet verirken 1916'da rahatsızlanarak Berlin'e döndü. Berlin'de bir süre radyo teknolojilerinde alanında çalışan bir firmada mühendis olarak çalıştı.[1]
15 Haziran 1918'de Elizabeth Lingener ile evlendi. Çiftin bu evlilikten iki çocukları oldu. 1918'de sınavdan geçerek Göttingen Üniversitesi'nden matematikçi ve fizikçi dereceleri alan Reinchenbach, akademik çalışmalarına akşamları devam etti. Albert Einstein'in davet ettiği beş kişiden birisi olarak Berlin Üniversitesi'nde, görelilik teorisi üzerine verdiği ilk seminerine katıldı ve onunla dost oldu, 1917-1920 arasında onun görelilik teorisi derslerine katıldı.
Einstein'in seminerlerine katıldıktan sonra görelilik teorisinin ve kuantum mekaniğinin felsefe üzerine etkileri ile ilgilenmeye başladı. 1920 yılında Stutgart Üniversitesi'ne döndü, Görelilik Teorisi ve A priori Bilgi başlıklı doçentlik tezini hazırladı. Zamanla görelilik teorisi ve kuantum mekaniğinin yanı sıra olasılık mantığı ve olasılık hesabı ile ilgili yayınlar yaptı.
1927-1933 yılları arasında Berlin Üniversitesi Fizik Bölümü'nde çalıştı. Bu kurumda doğa felsefesi dersleri verdi. Resmî bir üyesi olmasa da Viyana Çevresi filozofları ile yakın ilişki sürdürdü. 1928 yılında Empirik Felsefe Cemiyeti'ni (Berlin Çevresi veya Berlin Mantıkçı Olguculuk Ekolü olarak da bilinir) kurdu. 1930 yılında bilim felsefesi üzerine radyo yayınları yaptı ve Rudofl Carnap ile birlikte Erkenntnis adlı yayını çıkarmaya başladı. Dergi, II. Dünya Savaşı nedeniyle sonlanana kadar felsefi konuların bilimsel olarak araştırıldığı disiplinler arası çalışmalar yayınladı.[1]
Almanya'da Naziler'in iktidara gelmesinden sonra soyunda Yahudilik bulunduğu iddiasıyla ders vermesi engellendi. Dersleri Nazi öğrenci grupları tarafından sabote edilmesi ve hakkında "Marksist ve yarı Yahudi" ifadeleriyle aleyhinde üniversite yönetimine suç duyurusunda bulunulması üzerine üniversiteden uzaklaştırılmayı beklemeden ülkeyi terk etti; mülteci olarak İsviçre'ye gitti.[1] Yurtdışındaki Alman Bilim adamlarına Yardım Derneği aracılığıyla eşi ve iki çocuğuyla Ekim 1933'te İstanbul'a gitti ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nde görev yapmaya başladı.
Reichenback, İstanbul Üniversitesi'nde felsefe öğrencilerinin yanı sıra Fizik Fakültesi öğrencilerine de doğa felsefesi üzerine dersler verdi; disiplinler arası seminerler düzenledi, felsefe müfredatını radikal biçimde değiştirdi. Üniversitede akademik yıl başlangıçlarında yapılan Üniversite Konferanslarında bilimsel felsefe ile ilgili görüşlerini Türk akademik çevreleri ile paylaştı, bu konuşmalar Türkiye'deki bilim felsefesi ve tarihi çalışmalarını etkiledi.[1] Üniversitede Avrupa'nın büyük üniversitelerindeki felsefe seminer kitaplıklarıyla yarışır düzeyde bir Felsefe Kitaplığı kurulmasını sağladı. Felsefe bölümünde yetiştirdiği öğrenciler arasında Nusret Hızır, Macit Gökberk, Vehbi Eralp, Hilmi Ziya Ülken, Niyazi Berkes ve Neyire Adil vardır. 1934'te kurulan Türk Doğa Bilimleri ve Fizik Derneği'nin kurucuları arasında yer almıştır.
Ünlü yayını Deney ve Kehanet, 1938 yılında İstanbul'da İngilizce olarak basıldı. Kitapta, kurucusu olduğu Erkenntnis'te, diğer bilim felsefesi dergilerinde ve İstanbul Üniversitesi'nin yayınlarında yayımlanmış makalelerini bir araya getirdi.
1938'de ABD'ye göç ederek Kaliforniya Üniversitesi'nde felsefe bölümünde çalıştı. Burada yetiştirdiği öğrenciler arasında en tanınmışları Carl Hempel, Hilary Putnam ve Wesley Salmon'dur. Kuantum Mekaniğinin Felsefi Temelleri ve Simgesel Mantığın Öğeleri, Bilimsel Felsefenin Doğuşu gibi önemli kitaplarını yayımladı.
1953 yılında geçirdiği kalp krizi sonucu öldü. Ölümünden önce zaman üzerine bir çözümleme için devam eden çalışması, Zamanın Yönü adıyla 1956'da yayımlanmıştır.
Görüşleri
Reichenbach, bilimin tümüyle rasyonel bir faaliyet olduğuna karşı çıkmamakla birlikte, mutlak bilimsel doğruluk düşüncesinden vazgeçilmesi gerektiğini öne sürmüş ve yalnızca olası doğrulardan söz edebileceğimizi söylemiştir. Bir tavır olarak olasıcılığı benimseyen filozof, pozitivist geleneğin ünlü doğrulanabilirlik ilkesinin de olasıcılık temele alınarak değiştirilmesi gerektiğini söylemiştir. Doğrulanabilirlik konusunda özgün katkılarda bulunan Reichenbach, dört tür doğrulanabilirliği birbirinden ayırmıştır. Bunlar sırasıyla, tekniğin gelişme düzeyiyle orantılı olarak gündeme gelen teknik doğrulanabilirlik, doğa yasalarıyla çelişmemeyi ifade eden fiziki doğrulanabilirlik, çelişkiden bağışık olmayı ifade eden mantıksal doğrulanabilirlik ve deneysel doğrulanabilirliktir.
Ayrıca bakınız
Eserleri
- Göreli uzay-Zaman Öğretisinin Aksiyomatiği (1920)
- Bugünkü Doğa Felsefesinin Yolları ve Amaçları (1931)
- *Olasılık Mantığı (1931)
- Olasılık önerisi (1935)
- Deney ve Kehanet (1938)
- Kopernik'ten Einstein'a (1942)
- Kuantum Mekaniğinin Felsefi Temelleri (1944)
- Simgesel Mantığın Öğeleri (1947)
- Bilimsel Felsefenin Doğuşu (1951)
- Zamanın Yönü (1956)
Kaynakça
