Griotlar (okunuş: griyo), kabilelerin sözlü tarihini ve geleneklerini kuşaktan kuşağa aktaran kişilerdir. Krallara ve kabile şeflerine danışmanlık ederler, törenleri idare ederler, kişiler ve aileler arasındaki sorunlarda hakemlik üstlenirler. Bu kişiler ayrıca sanatçı, müzisyen, şarkıcı, dansçı ve masalcıdırlar. Bir hikâyeyi yüksek sesle anlatmak, konuşmacının bir izleyici kitlesini eğlendiren şiirsel ve müzikal gelenekleri kullanmasına olanak tanır. Bu, birçok sözlü tarihin yazıya geçirilmeden yüzlerce yıl hayatta kalmasına katkıda bulunmuştur. kraliyet ailesinin üyelerine danışman olma pozisyonları nedeniyle sıklıkla bir lider olarak görülürler.
En yaygın Senegal, Mali, Gambiya ve Gine'de yaşamaktadırlar. Afrika'nın geleneklerle kültür mirasını hâlen ayakta tutan halk ozanları olan griotlar, kahramanlık hikâyelerini, şiir ve öyküler yoluyla anlatırlar.
Etimoloji ve terminoloji
Kelime Portekizce “criado” kelimesinin Fransızca transliterasyonu olan “guiriot ‘tan ya da ’hizmetçi” anlamına gelen eril tekil terimden türemiş olabilir. Griotlar Batı Afrika'nın kuzey kesimlerinde daha baskındır[1].
Afrika dillerinde griotlar çeşitli isimlerle anılırlar: Kuzey Mande bölgelerinde ߖߋ߬ߟߌ jèli[2], güney Mande bölgelerinde jali, Wolof dilinde guewel, Serer dilinde kevel veya kewel veya okawul,[3][4] Pulaar'da (Fula) gawlo 𞤺𞤢𞤱𞤤𞤮, Hassaniyan'da iggawen, Yoruba'da arokin ve Soninke'de diari veya gesere. [Bunlardan bazıları Arapça قَول qawl- bir söz, ifade kelimesinden türemiş olabilir[5].
Manding terimi ߖߋߟߌߦߊ jeliya (“müzisyenlik” anlamına gelir) bazen griotların bilgisine atıfta bulunur ve sınıfın kalıtsal doğasına işaret eder. Jali, ߖߊߟߌ jali veya djali (kan) kök kelimesinden gelir. Bu aynı zamanda eski Mali İmparatorluğu içindeki bölgelerde griotlara verilen unvandır. İngilizcede “griot” terimi daha yaygın olsa da, şair Bakari Sumano gibi bazıları jeli terimini tercih etmektedir.
Günümüzde, Amerikalı şair Amiri Baraka[6] ve Kongolu film yapımcısı Balufu Bakupa-Kanyinda tarafından belirtildiği gibi, “djali” terimi ve yazılışı sıklıkla tercih edilmektedir[7][8].
Griotların kullandığı müzik aletleri
Şarkıcı ve sosyal yorumcu olmalarının yanı sıra, griotlar genellikle yetenekli enstrümancılardır. Enstrümanları arasında kora, khalam (ya da xalam), ngoni, kontigi ve goje (ya da Mandinka dilinde n'ko) gibi telli çalgılar bulunur. Diğer enstrümanlar arasında balafon ve junjung sayılabilir.
Kora, 21 telli uzun boyunlu lavta benzeri bir enstrümandır. Xalam, koranın bir varyasyonudur ve genellikle beşten az telden oluşur. Her ikisinin de rezonatör görevi gören su kabağı gövdeleri vardır. Ngoni de bu iki enstrümana benzer, beş ya da altı teli vardır. Balafon ahşap bir ksilofon, goje ise keman gibi yayla çalınan telli bir enstrümandır.
Encyclopædia Britannica'ya göre: “Konting, khalam ve nkoni (İbn Baṭṭūṭah tarafından 1353'te not edilmiştir) gibi Batı Afrika koparılmış udları eski Mısır'da ortaya çıkmış olabilir. Halamın bançonun atası olduğu iddia edilmektedir. Bir başka uzun boyunlu lavta da Güney Afrika'nın ramkie'sidir."[9]
Griotlar ayrıca çocukların dinlemekten keyif aldığı hikâyeler de yazdılar. Bu hikâyeler çocuklarına aktarılırdı.
^Baraka, Amiri (1996). "Reflections on Oral Traditions: from Griot/Djali"(PDF). 22 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi(PDF). Erişim tarihi: 31 Ağustos 2024. So the word, Griot, the poet, musician, historian, story teller, is getting known all over the world. Though "French" as transmitted "symbol", it is the best known for the W. African Djali (or Djeli, but Djeli ya, also means the Djali's act, his "getting down" to take us up and out).
^Bakupa-Kanyinda, Balufu (1 Ocak 2003). "Do not sleep with bitterness: Excerpt from an interview with Balufu Bakupa-Kanyinda". African Film Festival, Inc. Niang, Mamadou tarafından görüşme yapıldı. 22 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024. MN: With a relative success, the word "djali" is replacing the word "griot", which is a French "Africanism". But wouldn't you say that the misnomer "griot" traditionally designates a keeper of history? BBK: I am more comfortable with the word "djali" because it has a connotation of rebellion. The word "djali" may be referring to a court, but it is also the voice of the people and of the past. But I think there is a difference between, on the one hand, the griot who glorifies the court,... and the singer interested in history and memory. Today you can pay a griot to sing your praise; you can make him say whatever you want. But one cannot pay the djali.
^Robotham, Donald; Kubik, Gerhard (27 Ocak 2012). "African Music". Encyclopedia Britannica. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2016.
