Grek-Baktriya Krallığı, Orta Asya'dakiBaktriya ve Soğdya'yı MÖ 250'den 125'e kadar kontrol etmiş, Hint-Grek Krallığı ile birlikte Helenistik dünyanın en doğusundaki devlet. Günümüz Afganistanının kuzeyinde merkezlenmiştir. Devletin günümüzdeki doğu Afganistan ve Pakistan'a MÖ180'de genişlemesi, MS 10'a kadar devam edecek Hint-Grek Krallığı'nı kurmuştur.[1][2][3]
Yüksek oranda şehirleşmiş olan ve Doğu'nun en zenginlerinden biri olarak kabul edilen yeni krallık güçlenerek doğu ve batıya yönelik genişleme faaliyetlerinde bulundu.[4]
MÖ 200 yılında Asya, Grek-Baktriya Krallığı ve komşularını gösteriyor.
Part İmparatorluğu'nun yükselişi, Baktriya'yı Grek dünyasıyla temastan kopardı. Karasal ticaret düşük oranda devam ederken, Grek kontrolündeki Mısır ile Baktriya arasındaki deniz ticareti gelişti.
Muhtemelen Soğdiana satrapı olan Magnezya kökenli Grek Euthydemus,[5][6] Diodotus'un hanedanlığını devirdi ve MÖ 230-220 civarında yeni yönetici konumuna geldi. Euthydemus'un kontrolü Fergana'ya kadar uzundı.
Euthydemus, MÖ 210 civarında Seleukos hükümdarı III. Antiohos tarafından saldırıya uğradı. 10.000 atlıyı komuta etmesine rağmen Euthydemus muharebeyi kaybetti ve geri çekilmek zorunda kaldı.[7] Buna rağmen Baktra kentinde (modern Belh) üç yıl süren kuşatmaya dayanan Euthydemus, Antiohos'u üst hükümdar olarak tanımasına yol açtı ve M.Ö 206'da oğlu I. Dimitrios'u Antiohos'un kızlarından biri ile evlendirdi.[8]
Coğrafi genişleme
Kral Euthydemus'u tasvir eden sikke.
Seleukos ordusunun ayrılmasının ardından, Baktriya Krallığı genişlemeye başladı. Batıda, kuzey-doğuİran’daki bölgelere kadar yayılmış oldukları düşünülmektedir. Bu bölgeler muhtemelen Tapurya ve Horasan'daki Baktriya satraplıkları ile aynıdır.
Kuzeyde, Soğdiana ve Fergana'yı da kontrol etmiş devletin, Kaşgar'a ve Urumçi'ye MÖ 220 dolaylarında seferler düzenlediklerine ve Çin ile Batı arasında bilinen ilk temaslara yol açtıklarına dair işaretler bulunmaktadır.[9]
Euthydemus'un oğlu Demetrius, Mauryan İmparatorluğu'nun Shunga Hanedanlığı tarafından devirilmesinden birkaç yıl sonra, M.Ö. 180'den itibaren Hindistan'ın işgaline başladı.
Demetrius'un, günümüzde Doğu Hindistan'da (Patna) yer alan Pataliputra şehrine kadar ilerlemiş olabileceği düşünülmektedir, ancak bu genişleme genellikle Menander'e atfedilir. İstila, MÖ 175'te tamamlandı ve bunun sonucunda Kuzeybatı Hindistan'da MS 10'a kadar neredeyse iki yüzyıl süren Hint-Grek Krallığı kuruldu. Budist inancı, başta I. Menander olmak üzere Hint-Grek kralları altında gelişti. Aynı zamanda dönem, Greko-Budizmin gelişmesiyle örneklenen büyük bir kültürel senkretizm dönemiydi.
Demetrius'un generali veya bir Seleukos müttefiki olduğu düşünülen Eucratides, Euthydemus Hanedanı'nı devirdi ve M.Ö. 170 yıllarında kendi yönetimini kurmayı başardı.
Eucratides, Kuzeybatı Hindistan'da geniş çapta işgaller yürütmüştür ve Pencap'taki Jhelum Nehri'ne kadar pek çok Hint darphanesinde madeni para bastırmasının gösterdiği üzere geniş bir bölgeye hükmetmiştir. Buna rağmen hükümdar, Hint-Grek kralı I. Menander tarafından mağlup edilmiştir..
Yıkılış
Baktriya'da bulunmuş altından İskit mücheverleri
,
Hindistan istilası sırasında veya sonrasında Eucratides, Part kralı I. Mithridatis tarafından saldırıya uğradı ve yenildi. Mithridates bu zafer sonucunda Baktriya'nın Arius'un batısında kalan Tapuria ve Horasan bölgelerine sahip oldu.[10]
MÖ 162'de Yüeçiler, Hiung-nular tarafından batıdaki İli Nehri vadisine sürüldü. 132'de Vusunlar tarafından Ili vadisinden kovulan halk güneybatıya kaçtı ve iki yıl sonra, bölgenin kontrolünü Grek-Baktriyalılar'dan yeni ele geçirmiş Sakaları mağlup ederek Kuzey Baktriya'yı ele geçirdi.
MÖ 140'ta Doğu İskitler (Sakalar) Partya ve Baktriya'yı işgal etmeye başladı. I. Mithridates'in oğlu Part Kralı II. Fraates bu sırada İskitler tarafından yenilmiş ve öldürülmüştür.[11]
Yüeçiler MÖ 120 yıllarında Baktriya'nın güneyine doğru da genişledi,
Bu süre zarfında son Grek-Baktriya kralı olan I. Heliocles, Baktriya'yı terk etti ve başkentini Kabil vadisine taşıdı. Kralın soyundan gelenler Hint-Grek Krallığı'nın batı kısmını oluşturdu, ancak bu ''batılı'' krallıklar da Yüeçiler tarafından MÖ 70 dolaylarında yıkıldı. Doğu'da Hint-Grek Krallığı ise MS 10'a kadar Pencap bölgesini kontrol altında tuttu.
Grek-Baktriya Krallığı hükümdarları
Aşağıdaki tabloda Baktriya'nın bilinen Grek hükümdarları, tarihleri ve unvanları veya lakapları ile birlikte listelenmiştir.
Çakışan tarihler, birden fazla kralın aynı anda, ancak tam ayrıntıları çok iyi bilinmeyen farklı bölgelerde hüküm sürdüğünü gösterir. Örneğin I. Apollodotus, muhtemelen Baktriya'nın güneyindeki bölgeleri ve Hint alt kıtasını yönetirken I. Antimachus, Baktriya'da hüküm sürmüştür.[12] II. Eucratides ve Platon'un her biri Güney Baktriya'nın küçük bölgelerini yönetmiş olmalı.
Boardman, John (1994). The Diffusion of Classical Art in Antiquity. Princeton University Press. 0-691-03680-2
Boardman, John, Jasper Griffin, and Oswyn Murray (2001). The Oxford Illustrated History of Greece and the Hellenistic World. Oxford University Press. 978-0-19-285438-4
Bopearachchi, Osmund (1991). Monnaies Gréco-Bactriennes et Indo-Grecques, Catalogue Raisonné.Bibliothèque Nationale de France, 2-7177-1825-7.
Bopearachchi, Osmund and Christine Sachs (2003). De l'Indus à l'Oxus, Archéologie de l'Asie Centrale: catalogue de l'exposition.2-9516679-2-2
McEvilley, Thomas (2002).The Shape of Ancient Thought. Comparative studies in Greek and Indian Philosophies. Allworth Press and the School of Visual Arts. 1-58115-203-5
Puri, B. N. (2000). Buddhism in Central Asia. Motilal Banarsidass, Delhi. 81-208-0372-8
Tarn, W. W. (1966) The Greeks in Bactria and India. 2nd Edition. Cambridge University Press.
