FIFA Dünya Kupası
Manchester'daki Ulusal Futbol Müzesi'nde kupanın kopyası
Açıklama	FIFA Dünya Kupası'nı kazanan takıma verilir
Dağıtan	FIFA
Verilmeye başlandığı yıl	1930 (Jules Rimet Kupası) 1974 (FIFA Dünya Kupası)
Son kazanan	Arjantin
En çok kazanan	Brezilya (5 kez)

FIFA Dünya Kupası, dünya genelinde düzenlenen ve FIFA üyesi ülkelerin erkek millî takımlarının katıldığı futbol turnuvası FIFA Dünya Kupası'nı kazanan takıma verilen kupadır. Turnuvaların ilki olan 1930 FIFA Dünya Kupası'ndan itibaren kazanan takıma, sonraki turnuvaya kadar geçici olarak elinde bulunduracağı Jules Rimet Kupası verilirken bu kupanın 1970'te daimi olarak Brezilya'ya verilmesi sonrasında yeni bir kupa tasarlandı. 2002 sonrasında bu yeni kupanın geçici olarak da olsa hiçbir ülkeye verilmemesine ve yalnızca final maçlarının ardındaki törenlerde kullanılmasına, bunun yerine şampiyonluk elde eden ülkelere bir kopyasının kalıcı olarak verilmesine başlandı.

Abel Lafleur'un tasarladığı "Zafer" adlı ilk kupa 1946'da, FIFA Başkanı Jules Rimet'nin adını aldı. Yunan tanrıçası Nike'nin som gümüşten yapılan altın kaplama bir tasvirini içeren bu kupa, lapis lazuliden üretilen bir kaideye oturtulmuştu. Turnuvayı kazanan takım kupayı geçici olarak elinde bulundururken organizasyonda üç şampiyonluğa ulaşan takım, kupanın daimi sahibi olacaktı. 1966'da İngiltere'de halka açık bir sergi sırasında çalınsa da bir hafta sonra bulundu. 1970 FIFA Dünya Kupası'nda turnuva tarihindeki üçüncü şampiyonluğunu elde eden Brezilya, kupanın daimi sahibi oldu. Toplamda ise 5 farklı takım, kupayı kazanmıştı. Jules Rimet Kupası, 1983 yılında Brezilya'da çalınmasının ardından bir daha bulunamadı.

Turnuvayı kazanan takımlara verilmek üzere Silvio Gazzaniga tarafından tasarlanan ikinci kupa, 1974'te tanıtıldı. 18 ayar altından imal edilen ve Dünya'yı ellerinde tutan iki insan figürünü tasvir eden bu tasarım, malahitten yapılan bir kaideye oturtulmuştu. Değiştirilen FIFA yönetmeliği sonrasında bu kupa, hiçbir şampiyona kalıcı olarak verilmeyecekti. Turnuva tarihinde on farklı takım şampiyonluğa ulaşırken 2022'deki son turnuvada şampiyon olan Arjantin, kupayı son kaldıran takım konumundadır.

1930'da düzenlenen ilk FIFA Dünya Kupası'nı kazanan takıma verilmesi için Abel Lafleur tarafından 50.000 Fransız frangı karşılığında tasarlanan kupa, "Zafer" adını taşımaktaydı.^[1][2] Kupanın ana kısmında, Yunan mitolojisindeki zafer tanrıçası Nike'nin altın kaplı som gümüşten imal edilen bir tasvirine yer verilmişti.^[1][3] Bu tasvirin oturtulduğu 10 cm yüksekliğindeki mavi-beyaz lapis lazuli kaide, sekizgen şeklindeydi.^[4][5] Turnuvayı kazanan takıma kupanın geçici olarak verilmesi, toplamda üç turnuvada şampiyonluğa ulaşan takıma ise kalıcı olarak verilmesi planlanmıştı.^[6] Bu kupa, turnuvanın düzenlendiği Uruguay'a, 21 Haziran 1930'da Cenevre'den kalkan ve turnuvada mücadele edecek olan Fransa, Belçika ve Romanya millî takımları kafilelerini, turnuvada görev alacak hakemlerden üçünü ve bazı FIFA yetkililerini de taşıyan Conte Verde adlı gemiyle götürüldü.^[7] Turnuvayı şampiyon olarak tamamlayan Uruguay, kupayı kazanan ilk takım oldu ve ülkenin adı, kaidenin üstüne çakılmış altın levhaya işlendi.^[4][5] 1934 ve 1938 turnuvalarını kazanan İtalya'nın adı, kaidenin diğer iki yüzüne çakılan altın levhalarda yer almaktaydı.^[4][5] II. Dünya Savaşı nedeniyle 1942 ve 1946 yıllarında turnuva organize edilemezken savaş sırasında ülkede bulunan kupayı FIFA Başkan Yardımcısı ve İtalya Futbol Federasyonu Başkanı Ottorino Barassi, bir ayakkabı kutusunda saklamıştı.^[3]

Savaşın sona ermesinin ardından 25 Temmuz 1946'da, Lüksemburg'da düzenlenen 25. FIFA Kongresi'nde, FIFA başkanı oluşunun 25. yılı onuruna, 1929'da başlattığı oylamayla turnuvanın kurulmasına öncülük eden FIFA Başkanı Jules Rimet'nin adı verildi.^[8] 1950 FIFA Dünya Kupası'nda şampiyon olan Uruguay'ın adının da kaide üzerine çakılan bir levhaya işlenmesiyle birlikte kaide üzerinde başka levha eklenecek yer kalmamıştı.^[5] 1954 FIFA Dünya Kupası'nı kazanan Batı Almanya, kupanın kaidesinde kendi isminin ekleneceği bir yer kalmaması üzerine kupanın kaidesi, yine lapis azuliden yapılan, daha uzun bir eşkenar sekizgen kaideyle değiştirildi.^[5][9] Bu kaidenin ön yüzünde kupanın adı yazarken kalan yedi yüzünde ise, her birisine ikişer levhanın çakılabileceği kadar boşluk bulunmaktaydı.^[9] Bu değişiklik sonrasında kupanın uzunluğu 35 cm, ağırlığı ise 3,8 kg idi.^[3] İlgili değişiklik ayrıca, 1954'te Batı Almanya'nın kazandığı kupanın kaybolduğu, zarar gördüğü ya da çalındığı; Almanya Futbol Federasyonunun da bu durumu açıklamak yerine Hanau'da kupanın bir kopyasını üreterek sonraki Dünya Kupası'nda bu kopyanın kullanıldığı yönünde iddiaların ortaya çıkmasına da yol açmıştı.^[9]

1958 FIFA Dünya Kupası'nı kazanan Brezilya'nın kaptanı Hilderaldo Bellini, kupayı aldıktan sonra protokolü bozarak iki eliyle tuttu ve başının üstüne kaldırdı. Bu hareket daha sonra gelenekselleşti ve kupayı alan her takım kaptanı tarafından uygulanmaya başlandı.^[10]

İngiltere'de düzenlenen 1966 FIFA Dünya Kupası'ndan önce Methodist Central Hall Westminster'da halka açık bir sergide sergilenen kupa, 20 Mart 1966 tarihinde çalındı.^[11] Yürütülen soruşturma sonrasında polis, kupayı geri vermesi karşılığında Futbol Birliğinden £5.000 isteyen Edward Betchley'i tutukladı.^[12] 27 Mart'ta kupa, sahibinin gezdirdiği bir köpek tarafından Upper Norwood, Londra'daki bir parkta, gazeteye sarılı olarak bulundu.^[13] Hırsızlık olayıyla ilgili olarak herhangi bir mahkûmiyet olmazken yalnızca şantajı yapan Betchley, iki yıllık hapis cezasına çarptırıldı.^[12] Olayın ardından Futbol Birliği tarafından güvenilir olarak görülen kuyumcu George Bird'e emanet edilen kupa, ülkedeki çeşitli sergilere de Bird tarafından götürüldü. Güvenlik gerekçesiyle, sergilerde bir kopyanın sergilenmesi önerisinin FIFA tarafından reddedilmesi üzerine Futbol Birliği, Bird'e kupanın bir kopyasını üretmesi yönünde gizli bir talimat verdi. Kupanın İngiltere tarafından kazanılması sonrasında bir polis memuru, takım oyuncularından Nobby Stiles'in elindeki orijinal kupayı alarak kendisine kopyayı verdi ve sonraki kutlamalarda kopya kupa kullanıldı. Bu kopya kupanın varlığı, Bird'ün 1995 yılındaki ölümünden iki yıl sonra ailesi tarafından düzenlenen müzayedede açık arttırmaya sokulmasıyla ortaya çıktı. Kupa, £254.500 karşılığında FIFA tarafından satın alındı.^[14] Bir süre Futbol Birliğinin Londra'daki merkezinde tutulan kopya, 2001-2010 yılları arasında Preston'da sergilenirken 2012'de ise Manchester'da yer alan Ulusal Futbol Müzesi'nde sergilenmeye başladı.^[12][15]

1970 FIFA Dünya Kupası'nda kupa tarihindeki üçüncü şampiyonluğunu elde eden Brezilya, kupanın daimi sahibi olmaya hak kazandı.^[6] Kupa, Brezilya Futbol Konfederasyonunun Rio de Janeiro'daki merkezinde sergilenmeye başlandı. 20 Aralık 1983'te buradan çalınan kupa hâlen bulunamadı.^[16] Yürütülen soruşturmalar kapsamında birkaç kişi tutuklansa da, bu hırsızlıkla ilgili hüküm giyen biri olmadı. Ortaya atılan bir görüşe göre kupanın eritilmiş olma ihtimali de bulunmaktaydı. 19 Ocak 1984'te Kodak Brasil, Brezilya Futbol Konfederasyonuna kupanın bir kopyasını yapma talebini iletti. 1954'te turnuvada şampiyonluğa ulaşarak geçici olarak kupanın sahibi olan Batı Almanya'da, kupanın kalıbı alınmıştı ve bu kalıp Frankfurt'ta tutulmaktaydı. Batı Almanya'da Degussa tarafından iki ayda üretilen kupanın kopyası, Frederic adındaki Brezilyalı bir kuyumcu tarafından işlendi. 1958, 1962 ve 1970 turnuvalarını kazanan kadroların kaptanları Hilderaldo Bellini, Mauro Ramos ve Carlos Alberto Torres; iki Brezilyalı gazeteci ve Kodak Brasil'in temsilcilerinden oluşan bir komite, 27 Mart'ta Batı Almanya'ya giderek kupayı aldı ve 3 Nisan'da Brezilya'ya döndü. 4 Nisan günü kupa, Brezilya Devlet Başkanı João Figueiredo'ya takdim edildi. Ülkenin tüm eyaletlerinin başkentlerinde ve ardından, Brezilya Futbol Konfederasyonunun FIFA üyeliğinin 60. yıldönümü kutlamalarında sergilenmesinin ardından 10 Haziran 1984'te, Brezilya Futbol Konfederasyonu merkezine konuldu.^[17] Bu kopya, 1,8 kg altın kullanarak üretilmişti.^[16][18] Ocak 2015'te FIFA, Zürih'teki merkez binasının bodrumundaki depoda, ilk kupaya ait, üzerinde ilk dört turnuvayı kazanan takımların isimlerinin işlenmiş olduğu dört levhalı kaidenin bulunduğunu açıkladı.^[4][9] Bu kaide, Şubat 2016'da açılan Zürih'teki FIFA Müzesi'nde sürekli olarak sergilenmeye başlandı.^[9]

Jules Rimet Kupası'nı Brezilya'nın alması sonrasında turnuvada şampiyonluğa ulaşan takımlara verilmek üzere yeni bir kupanın tasarlanması ihtiyacı doğdu. FIFA'ya sunulan yedi ülkeden elli üç tasarım arasından Silvio Gazzaniga'nın tasarımı seçildi.^[19] 36,5 cm yüksekliğinde 6,175 kg ağırlığında olan ve 18 ayar altından yapılan kupa,^[19] İtalya'nın Milano ilindeki Paderno Dugnano kasabasında bulunan GDE Bertoni adlı şirket tarafından üretildi.^[20][21] Dünya'yı tutan iki insan figüründen oluşan üst kısım, 13 cm çapındaki dairesel, iki katmanlı malahit kaide üzerine oturtulmuştu.^[19] Martyn Poliakoff, tamamının altından imal edilmediğini ve içinin boş olduğunu öne sürdüğü kupanın, dolu olduğu takdirde ağırlığının en az 70 kg olması gerektiğini belirtmişti.^[22]

Yeni tasarımın ilk kez sunulduğu 1974 FIFA Dünya Kupası'nı kazanan Batı Almanya oldu. 1994 FIFA Dünya Kupası sonrasında kupanın tabanına bir levha eklendi ve 1974'ten itibaren düzenlenen turnuvaların yılları ile turnuvaları kazanan ülkelerin adı resmî dillerinde alt alta yazıldı.^[18] 2010 FIFA Dünya Kupası'nı kazanan İspanya'nın adı ise ülkenin resmî dili İspanyolca olarak değil İngilizce olarak yazılmıştı.^[23] GDE Bertoni tarafından 2005'te yapılan çalışmalarla, kupanın matlaşan altın kısmı parlatılırken zarar gören malahit kısmı ise yenilendi.^[24] 2014 FIFA Dünya Kupası itibarıyla kupanın altında 11 ülkenin adı yazarken toplamda 17 ülke adı sığdırılabileceğinden 2038'deki organizasyon sonrasında bu kısımda ülke adının yazılabileceği bir alan kalmayacaktı.^[18] 2018 FIFA Dünya Kupası sonrasında FIFA tarafından kupanın alt kısmındaki levha yenilendi ve tasarımı da değiştirildi. Yeni tasarımda, levhanın merkezinde "World Champions" (İngilizcede "Dünya Şampiyonları") yazarken çevresinde de 1974'ten beri kupayı kazanan ülkelerin resmî dillerindeki adları sarmal biçiminde işlenmişti.^[25][26] 2002 yılına kadar şampiyon olan takım, sonraki turnuvaya kadar geçici olarak bu kupayı ülkesinde bulundurmaya hak kazanmaktaydı. Günümüzdeki FIFA yönetmeliklerine göre yalnızca final maçının ardından gerçekleştirilen törenlerde kullanılan bu kupa hiçbir ülkeye daimi ya da geçici olarak verilmemekte; ancak bunun yerine altın kaplama bronzdan imal edilmiş bir kopya takdim edilmektedir.^[19]

FIFA'nın sponsorlarından olan The Coca-Cola Company, 2006 yılından itibaren her turnuva öncesinde kupayı çeşitli ülkelerin farklı şehirlerinde, halka açık bir biçimde sergilemeye başladı.^[27][28][29] Kupa günümüzde, Şubat 2016'da açılan FIFA Müzesi'nde sürekli olarak sergilenmektedir.^[25]

• 
  1974 Dünya Kupası'nda şampiyonluğa ulaşan Batı Alman oyuncular, kupayla birlikte
• 
  1986 Dünya Kupası'nda şampiyonluğa ulaşan Arjantinli oyuncular, kupayla birlikte
• 
  The Coca-Cola Company'nin gerçekleştirdiği kupa sergileri kapsamında Amerika Birleşik Devletleri'ne getirilen kupa (Nisan 2014)
• 
  2014 Dünya Kupası'nda şampiyonluğa ulaşan Almanya kadrosu, final maçının ardından kupayla yaptığı kutlamalar esnasında

Jules Rimet Kupası

•  Uruguay - 1930, 1950
•  İtalya - 1934, 1938
•  Almanya - 1954
•  Brezilya - 1958, 1962, 1970
•  İngiltere - 1966

FIFA Dünya Kupası

•  Almanya - 1974, 1990, 2014
•  Arjantin - 1978, 1986, 2022
•  İtalya - 1982, 2006
•  Brezilya - 1994, 2002
•  Fransa - 1998, 2018
•  İspanya - 2010

Özel

Genel

• Atherton, Martin (2008). The Theft of the Jules Rimet Trophy (İngilizce). Maidenhead: Meyer & Meyer Sport. ISBN 1841262277. 

Wikimedia Commons'ta FIFA Dünya Kupası (kupa) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• FIFA resmî sitesinde Dünya Kupası sayfası 20 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)