Demir zırhlı savaÅŸ gemisi (Ä°ngilizce: ironclad), 19. yüzyılın ikinci yarısının baÅŸlarında kullanılan buhar motorlu dövme demir veya çelikten yapılmış zırh plakalarıyla korunan savaÅŸ gemisi türü.^[1] Zırhlı korvet ve zırhlı fırkateyn olarak da adlandırılır.^[2]

Demir zırhlılar, tahta savaş gemilerinin patlayıcı ve yangın mermilerine karşı zayıflıklarının sonucu ortaya çıkmıştır. İlk demir zırhlı olan Gloire Fransız Donanması tarafından Kasım 1859'da denize indirilmiştir.^[3]

İngiliz deniz bakanlığı zırhlı savaş gemileri üzerine 1856'dan beri çalışmaktaydı. 1857'de zırhlı bir korvet için ilk tasarım taslakları hazırlanmış, 1859 başlarında İngiliz Kraliyet Donanması için iki demir gövdeli zırhlı fırkateyn inşa edilmeye başlanmış, 1861'de ise tamamen zırhlı bir filoya geçiş kararı alınmıştı. Zırhlılar arasında ilk muharebe 1862'de Amerikan İç Savaşı'nda gerçekleşmiş, bu savaşta zırhlılar hem birbirleriyle hem de tahta gemilerle çatışmıştı. Amerikan İç Savaşı'nın ardından demir zırhlıların hat gemilerinin yerine geçerek en güçlü gemi türü oldukları anlaşılmıştır. Demir zırhlılar Amerikan İç Savaşı'nda büyük başarı göstermişlerdir.^[4]

Demir zırhlılar açık deniz savaş gemileri, kıyı savunma gemileri ve uzun menzilli kruvazörleri gibi çeşitli roller için tasarlanmıştır. Savaş gemisi tasarımının 19. yüzyılın sonlarındaki hızlı gelişimi demir zırhlıları da değiştirmiştir. İlk demir zırhlılar demir kaplanmış tahta gövdeli, çok kömür tüketen buhar motorlarını destekleyen yelken tertibatına sahip gemiler iken ilerleyen yıllarda tasarımlar 20. yüzyıldan aşina olunan çelik gövdeli, silahlarını taretlerde taşıyan zırhlılar ve kruvazörlere evrilmiştir. Bu değişim daha ağır donanma toplarının geliştirilmesi (1880'lerin demir zırhlıları o dönemde en ağır donanma toplarını taşıyordu), daha gelişmiş buhar motorları ve çelik geminin yapımını mümkün kılan metalurjideki gelişmelerin ortaya çıkmasıyla gerçekleşti.

Bu hızlı değişim, gemilerin neredeyse denize indikleri anda modası geçmiş hale gelmelerine sebep oluyordu. Donanma taktikleri de değişim halindeydi. Çok sayıda demir zırhlı dönemin gemi tasarımcılarının önemli silahlar olarak düşündüğü gemi mahmuzu veya torpido kullanacak şekilde tasarlanmıştı. Demir zırhlı döneminin net bir sonu yoktur ancak 1890'ların sonunda demir zırhlı (ironclad) teriminin kullanımı sona ermiş, yeni ana savaş gemileri gemiler gittikçe standartlaşan şekilde inşa edilerek "zırhlı" (battleship) veya "zırhlı kruvazör" olarak adlandırılmıştır.

Vikikaynak'ta A description of defensive measures used by ironclads against torpedoes, from Littell's Living Age, 1876

ile ilgili metin bulabilirsiniz.

• Archibald, E.H.H. (1984). The Fighting Ship in the Royal Navy 1897–1984. Blandford. 0-7137-1348-8.
• Ballard, George (1980). The Black Battlefleet. Naval Institute Press. 0-87021-924-3. OCLC 6648410.
• Baxter, James Phinney III (1933). The Introduction of the Ironclad Warship. Harvard University Press. OCLC 1225661.
• Beeler, John (2003). Birth of the Battleship: British Capital Ship Design 1870–1881. Londra: Caxton. 1-84067-534-9. OCLC 52358324.
• Brown, D.K. (2003). Warrior to Dreadnought: Warship Development 1860–1905. Caxton Editions. 1-84067-529-2.
• Canney, Donald L. (1993). The Old Steam Navy, The Ironclads, 1842–1885. Naval Institute Press.
• Fuller, Howard J. (2008). Clad in Iron: The American Civil War and the Challenge of British Naval Power. Westport, CT: Praeger Security International. 0-313-34590-2. OCLC 171549041.
• Gardiner, Robert; Lambert, Andrew (2001). Steam, Steel and Shellfire: The Steam Warship, 1815–1905. Book Sales. ISBN 0-7858-1413-2. OCLC 30038068. KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)
• Greene, Jack; Massignani, Alessandro (1998). Ironclads at War. Combined Publishing. ISBN 0-938289-58-6. OCLC 38010669. 
• Hill, Richard. War at Sea in the Ironclad Age. 0-304-35273-X. OCLC 62341643.
• Jenschura Jung & Mickel. Warships of the Imperial Japanese Navy 1869–1946. 0-85368-151-1.
• Kennedy, Paul M. (1983). The Rise and Fall of British Naval Mastery. London: Macmillan. 0-333-35094-4.
• Kolenik, Eugène M.; Chesneau, Roger; Campbell, N. J. M. (1979). Conway's All the World's Fighting Ships 1860–1905. Conway Maritime Press. 0-8317-0302-4.
• Lambert, Andrew (1984). Battleships in Transition: The Creation of the Steam Battlefleet 1815–1860. London: Conway Maritime Press. 0-85177-315-X.
• Lyon, David; Winfield, Rif (2004). The Sail and Steam Navy List, 1815–1889. Chatham Publishing. 1-86176-032-9.
• Noel, Gerard et al. The Gun, Ram and Torpedo, Manoeuvres and tactics of a Naval Battle of the Present Day. 2nd edition, pub. Griffin 1885. OCLC 57209664.
• Northrop Grumman Newport News, Northrop Grumman Employees Reconstruct History with USS Monitor Replica. Retrieved 2007-05-21.
• Reed, Edward J. (1869). Our Ironclad Ships, their Qualities, Performance and Cost. John Murray.
• Sandler, Stanley (1979). Emergence of the Modern Capital Ship. Newark, DE: Associated University Presses. 0-87413-119-7. OCLC 4498820.
• Sondhaus, Lawrence (2001). Naval Warfare 1815–1914. London: Routledge. 0-415-21478-5.

Wikimedia Commons'ta Demir zırhlı savaş gemisi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• 1859–1872 döneminin ilk demir zırhlıları, oyma baskılar28 Haziran 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arÅŸivlendi.
• Amerikan İç Savaşı'nda demir zırhlıar ve kaçakçı gemileri
• USS Monitor resimleri ve metinleri
• Ä°spanyol gemisi Numancia, dünya etrafında dolaÅŸan ilk demir zırhlı1 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arÅŸivlendi.
• Rus Ä°mparatorluk Donanması'nın dairesel demir zıhlısı