PROFILPELAJAR.COM

Bozoklu Şeyh Celal veya takipçileri arasındaki adıyla Şah Veli^[1] (d. (?), Yozgat — ö. 1519, Erzincan), Celali isyanlarına (1519 — 1610) adını veren isyancı ve timarlı sipahidir.^[2]

Yaşamı

Osmanlı Devleti'nde bugünkü Yozgat şehrini içine alan Bozok sancağında timar sahibi olan Celal, Osmanlı ile Safeviler arasında yaşanan savaşlardan dolayı işleri sekteye uğramış ve Bozok'tan ayrılıp Tokat yöresine gelerek Turhal yakınlarındaki bir mağarada yaşamaya başlamıştır. Çaldıran Muharebesi'nde Türkmen Rumlu ve Ustaclu aşiretlerinin yok edilmesinden sonra bölgedeki idareyi ele geçiren I. Selim ile Bitlisli İdris, Alevi Kızılbaş Türkmenlerine baskı uygulamaya, onlardan fahiş vergiler almaya ve inançlarını özgürce yaşamalarına müsaade etmemeye başlamışlardır. Halkın bu durumdan hiç hoşnut olmadığını gören Şeyh Celal, onlara yapılan bu haksızlıkları gidereceğini duyurmuş ve sonra bir dergah açarak etrafına takipçi toplamaya başlamıştır. Genellikle fakir halkı etrafına toplayan Şeyh Celal, dergahında takipçilerini onlara yapılan bu haksızlıklara karşı ayaklandırmaya çalışmıştır. Şeyh Celal, dergahındaki faaliyetleri sayesinde 20 bini aşkın takipçi kazanmış ve ardından isyan hazırlıklarına başlamıştır.

Ayaklanması

7 Mart 1519 tarihine gelindiğinde, isyanı başlatan Şeyh Celal ile emrindeki 20 bini aşkın yaya ve atlıdan oluşan kuvvet; Osmanlı idaresini müthiş bir telaşa sevketmiş ve Rum Beylerbeyi Sadi Paşa ile emrindeki Osmanlı kuvvetleri, Şeyh Celal'e karşı hemen sefere çıkmıştır. Ancak Sadi Paşa, isyan mevkiinde karşılaştığı Şeyh Celal ve takipçileri tarafından bozguna uğratılarak Amasya'ya çekilmek zorunda kalmıştır. Sadi Paşa'nın ardından bu defa Karaman Beylerbeyi Deli Hüsrev Paşa isyanı bastırmak için Şeyh Celal'e karşı sefere çıkmıştır.^[3] Ancak Şeyh Celal ve takipçileri Hüsrev Paşa emrindeki Osmanlı ordusunu da mağlup etmeyi başarmış ve isyan Osmanlı topraklarında hızla yayılmaya başlamıştır. O sırada Edirne'de bulunan I. Selim, Rumeli Beylerbeyi Ferhad Paşa'yı isyanı bastırması için görevlendirmiş ve Ferhad Paşa da kapıkulları ile yeniçerilerden oluşturduğu büyük bir kuvvetle hemen sefere çıkmıştır. Bunun yanında Dulkadıroğulları Beyi Şahsüvaroğlu Ali Bey’e de Ferhad Paşa'ya yardım etmesi için ulak yollanmıştır. Bu gelişmelerin haberini alan Şeyh Celal, bu kadar güçle baş edemeyeceğini anlayarak Şah İsmail’den destek istemeye karar vermiştir. Şeyh Celal, takipçilerini toplayarak Sivas'a ulaşmış ve ardından Şahsüvaroğlu Ali Bey'in kendisine yaklaştığının haberini alınca Şebinkarahisar’a doğru yönelmiştir. Ali Bey, kaçacaklarını düşünerek henüz Ankara'ya yaklaşmakta olan Ferhat Paşa'yı beklemeden Erzincan yöresindeki Akşehir'de Şeyh Celal ve emrindekilere saldırmıştır. Taraflar arasında meydana gelen sert çarpışmalar sonucunda Ali Bey galip gelmiş, tüm isyancılar kılıçtan geçirilmiş ve özellikle Şeyh Celal'in bedeni parçalanmış ve başı kesilerek İstanbul'a yollanmıştır.^[4] Böylece ilk Celali isyanı bastırılmıştır.

Kaynakça

^ Lutfî, s. 284
^ “1519 yılında Bozoklu Celâl adında bir timarlı sipahi kendisini mehdî ilân ederek Şah Velî unvanıyla dünya saltanatı kurmak iddiasıyla Osmanlı idaresine isyan etmiştir.” https://islamansiklopedisi.org.tr/anadolu 2 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ "HÜSREV PAŞA, Deli". TDV İslâm Ansiklopedisi. 7 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2024.
^ Uzunçarşılı, II, 297